Alþýðublaðið - 09.01.1958, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 9. janúar 1953
Alþýðublaðið
5
DR. HELGI PETURS ritaði
grein í Morgunbiaðið 24. júlí
1919, sem hann nefndi „Þjóð-
arránnsókn“. Þar leggur hann
til að korniö verði á fót þjóðar-
safni íslendinga. Verði safnað
þangað upplýsingum um líkams
og Sálargervi íslendinga fyrr og
síðár. Telur hann ekki síður
nauðsyn á slíku safni, heldur
en þjóðminjasafni og náttúru-
fræðistofnun. Hann segir orð-
rétt: ,,Vér verðum að fá að vita
eigi einungis hvernig þjóðin er
á vöxt og lit, heldur einnig
hvernig hugsunarhátturinn er
og 'skaplj'ndið. Rannsókn eins-
og lú, sem hér er stungið uppá,
muhdi kenna mönnurn að þvkja
væhna um þjóðina.“
I lok greinarinnar segir dr.
Helgi: „Mjög mikilsverður hluti'
safnsins yrði myndir af fólkinu.:
Myndasafnið gæti orðið til þess
að kenna mönnum að líta skyn
samlegar á fólkið, og er þess
ekki lít.il þörf.“
Þessi athvglisverða hugmynd
dr. Hélga á vafalaust langt í
land að verða að veruleika, þótt
ekki sé þar með sagt að hún sé
óf ramkvæm anleg.
Árið 1908 stofnaði dr. Matt-
hías Þórðarson deild manna-
rnynda í þjóðminjasafninu. Ex
sú aeild nú orðin umsvifamikil
og allvíðtæk. Blaðið átti nýlega
tal 'við Friðrik Á. Brekkan og
leitaði hjá honum upplýsinga
um safn þetta og það starf, sem
þar er unnið.
'( Friðrik Á., Brekkahi komst
m.a'. svo að orði:
Mannamyndasafn sem sér-
stök deild í þjóðminjasafninu
er ein af hinum snjöllu hug-
myhdum dr. Matthíasar Þórðar
sonar. Hann stofnaði safnið árið
1908 og hóf þegar söfnun. Þá
voru til 42 myndir, sem þjóð-
jniríjasafnið hafði eignazt, olíu
xnálaðar, steinprentaðár og
Samtal við Friðrik A. Brekkan um
Bjarnason systkinin.
í Lárus H. Bjarnason.
, (Myndin tekin af Sigfúsi
Eymundssyni.)
teiknaðar, meðal þeirra biskupa
myndirnar, sem seldar höfðu
verið úr Hóladómkrkju. Fyrsta
árið bættust svo fleiri mynair,
flestar steinprentaðar, svo að
í lok ársirís voru kornnar 72
myrídir á skrá. Uppfrá þessu
hafá aðallega borizt ljósmyrid-
ir og hafa þær yfirleitt verið
gefriar sáfninu. Auk þess hefur
ibjóðminjasafnið keypt nokkuð
af gömlum myndum, máluðum
og téiknuðum.'Söfnuninni hef-
ur veríð haldið áfram jafnt og
jþétf síðan, með þeim árangri
að í árslok 1954 voru 20947
myndir komnar á spjaldskrá,
Þorvatdur ári Arascn, hdi.
LÖGMANNSSKRIFSTOFA
Skólavörðustíg 33
c/o 1‘áll Jóh. Þorlcifsson h.f. — Pósth. 621
Símar 15416 og li-fl? - Sirnnéfni: Aré
síðan hefur mjög mikið bætzt
við.
Ljósmyndir eru í yfirgnæf-
andi meirihluta í safninu, all-
margar góðar prentmyndir hafa
slæðzt með nú hin síðustu ár.
Þá éru nokkrar höggmyndir,
bæði brjóstmyndir og lágmynd
ir af þekktum mönnum.
Hverjar eru elztu myndir
safrisins?
Elztar munu vera myndir af
Guðbrandi Þorlákssyni Hóla-
biskup. Eru það málverk og tré
slturðarmyndir, Höfundar
mynda þessara eru óþekktir og
sama er að segja um flestar
biskupamyndirnar frá Hólum.
Flestar eru þær gerðar í Kaup-
mannahöfn í vígsluferðum bislc
rpanna. Líkast til munu þær
/era ekta. Koparstunga er til
lí Arngrími lærða, gerð á Hól-
im, vafalítið ekta. Þá er til
nynd sú, sem sr. Hjalti Þor-
teinsson í Vatnsfirði gerði af
’órði biskup Þorlákssyni.
Hvenær bvrja Islendingar að
aka ljósmyndir?
Þeir fyrstu, sem fást við Ijós-
myndagerð hér á landi eru þeir
sr. Helgi Sigurðsson á Jörva og
Tryggvi Gunnarsson, síðar
! bankastjóri. En Sigfús Ey-
mundsson verður fyrstur til að
setja á stofn ljósmyndastofu
hérlendis. Var það árið 1866.
Er plötusafn hans nú í eign
þjóðminjasafnsins. 1874 hóf
Nicoline V/eyvadt rekstur ijós-
myndastofu á Djúpavík. Keypti
þjóðminjasafnið plötusafn henn.
ar nýlega. Stærstu söfnin, sem
þjóðmínjasafninu hefur áskotn
azt eru: safn Péturs Brynjólfs-
sonar, Jóris Dahlmanns, Lofts
Guðmundssonar, Jóhönnu Pét-
ursdóttur og Önnu Jónsdóttur,
Ólafs Magnússonar og Sigríð-
ar Zoéga. í fyrra barst mjög
verðmætt safn úr eigu sr. Ól-
afs Magnússonar í Arnarbæli.
Það segir sig sjálft að plötu-
söfn þessi eru þjóðminjasafn-
inu riijög mikils virði og mik-
ilsverð sem ménhíngárlegur
arfur, sem vonir standa riu til
að varðveitist frá glötun og
skemmdum um ófyrirsjáanlega
framtíð.
Hefur nokkuð verið unnið af
söfnum þjóðlífsmynda?
Já, nokkuð er gert af því, en
getur aldrei svarað því hvern-
ig hann leit út þessi umsvifa-
mikli kirkjuhöfðingi. En rnvnd
ir af honum hafa varðveitzt, og
þær fylla út allar aðrar heim-
I ildir um hanri. 'gæða þær lífi.
Við þekkjum útlit hans, höfum
á vissan hátt séð hann. Þannig
getum vér skoðað hverja mynd
ina af annarri og jafnan orðíð
nokkurs vísari. Þá ber að nefna
þær hliðar í starfrækslu manna
myndadeildar þj óðminj asaf ns-
I íns, sem vita að almenningi og
bá praktísku þýðingu, sem hún
hefur haft og hefur fyrir fólk
svo að segja daglega. Árlega
kemur út mikill fjöldi rita sagn
fræðilegs efnis, minningarrit
og ævisögur. Eg veit ekki hvort
fólki er almennt Ijóst, hvern
þátt söfnin eiga í útkomu slíkra
rita. Eins og rituðu héim'ildirn-
ar eru sóttar í skjalasöfnin eru
myndir sóttar í mannamynda
deildina, og er vitað mál, að
mörg rit væru fátæklegri og
rninna um verð, ef mvndir
ekki’er lögð eins'mikil áherzla ekki textanum
á það eiris og söfnun manna-
mýnda. Dr. Mátthías Þórðar-
son hóf söfririri þóstkorta, en
því hefur ekki verið haldið á-
fram.
Hver vilduð þér ségjá að
væri tilgángurinn með þessári
söfnun?
Hvers vegna eru menn að
safna ýmsum minjum, skjölum
o.s.frv.? Qg' af hvérju eru stofn
uð söfn og stárfrækt til slíkra
hluta? Vafalaust er það allt
gert til fróðleiks nútímámönn-
u'rri og fyrir síðari tíma, til að
tengja fortíð og nútíð; sýna þró
unarsögu þjóðanna. Safn
mannámynda virðist mér vera
hliðstæð skjalásafns. Mynd af
rnanni veitir ekki síður upplýs-
ingar um pefsónuleika hans,
en t.d. bréf frá honum eða rit-
hönd.
Tökurn Guðbrand biskup Þor
láksson sem dæmi. Um hann
eru til margar og góðar heim-
fldir af ritum og skjölum, við
vitum rriargt um æviferil hans
og starfsemi. En hið ritaða mál
Einstaklingar koma mjög oft
í safnið í þeim tilgangi að fá
lánaðar myndir, sem það þarf
að fá endurnýjaðar.
Eyjólfur Sverrissóln.
(Myndin tekin um aldamót.)
Guðrún Stepliensen,
kona sr. Ólafs Pálssonar.
Að lokum sagði Friðrik Á.
Brekkan:
Til þess að koma manna-
myndadeildinni í það horf, sem
til var stofnað í upphafi hefur
bjóðminjasafnið notið skilnings
almennings á söfnuninni og
fjölda rnargir hafæ veitt því
beinan stuðning með því að
senda því myndir. En betur má
ef duga skal. Grunur leikur á,
að á seinni árum hafi fjöldi
mynda farið forgörðum fyrir
skeytingarleysi. Það er nú oft-
ast svo með gamlar myndir, að
yngri kynslóðín kærir sig ekki
um að geyma þær, þegar garnla
fólkið er fallið frá, og þá er
'bióðminjasafnið rétti aðilinn
| til að taka við þeim og geyma
þær, í stað þess að þær grotni
niður eða lendi í eldinum.
Við þökkurn Friðriki Á.
Brekkan fvrir allar þessar upp-
lýsingar og förum af fundi hans
fróðari en áður um hið ágæta
menningarstarf, sem unnið er
með söfnun mannamynda á ís-
landi.
Frarnhald af 6. síðu.
iriggja rnanna nefnd, þeirra
lizurs Bergsteinssonar, hæsta-
réttardómara, Ólafs Jóhannes-
sonar, prófessors og Hans G.
kndersens, þjóðréttarfræðings,
sem skipuð var árið 1948 af þá-
verandi utanríkisráðherra,
Bjarna Benediktssyni. Samdi
ríðan einn nefndarmanna, Giz-
ur Bergsteinsson, hæstaréttar-
dómari, ítarlega álitsgjörð í
málinu, sem telja verður rnjög
merkt heimildarrit.
Af sörnu ástæðum og getið er
hér að framan var ekki talið,
að áliti þar til bærra íslenzkra
stjórnarvalda á sínum tíma, að
neinn efnis- eða júrldískur
grundvöllur hafi verið fyrir að
ganga inn í mál Dana og Norð-
manna í Haag. Söm var niður-
staða þriggja manna nefndar-
innar að því er þetta atriði
snertir.
í niðurlagi álits þriggja
manna nefndarinnar, sem ao
framan getur, segir svo:
„Það er rétt, að allur dómur-
inn (Haagdómui'inn) stefnir
að því að kveða svo rækilega
á urn ríkisforræði Danmerkur
vfir Grænlandi, að enginn
maður með óbrjálaða skýn-
semi, sem dóminn les, gangi
þess dulinn, að öðrum ríkjum
muni ekki stoða að reyna;að
gera kröfu til Grænlands. Sá,
sem kynnt hefur sér dóma al-
þjóðadómstólsins, og veit,
hversu dómendur hans gera
sér far um óhlutdrægni, lætur
sér ekki til hugar korna, að
dómendur hafi verið á einn
eða annan hátt vilhallir í garð
Dana ....
;— Dómstóllinn vill girða í
eitt skipti fyrir öll fyrir það,
að lagaþrætá geti orðið um
drottinvald yfir landinu. Dóm
urinn er að vísu að formi til
bindandi úrslit sakarefnis
milli Dana og Norðmanna
einna, en að efni og forsend-
um er hann alhliða ákvörðun
um réttárstöðu Grænlands,
svo sem hver sá, sem les af
skilningi, fáer séð. I milliríkja
skiptum hefur og þessi skiln-
ingur verið lagður í dóminn“'.
Af því, sem nú er sagt, má
öllum ljóst vera, að niðurlags-
orð Gizurs Bergsteinssonar,
hæstaréttardómara, í nefndu á-
liti, eru í tírna töluð:
,,Það eina, sem íslend.ingar
geta gert og ber að gera, er
að leitast við 'éftir milliríkja-
leiðum (diplómatískum leið-
um) að öðlast atvinnuréttindi
í Grænlandi . . . .“
Að öllu þessu athuguðu, þó
að hér sé aðeins stiklað á stóru,
ætti engum að blandast hugur
um, að vonlaus barátta er haf-
in í þessu máli. Við íslending-
ar, fárnenn þjóð, njótum jafn-
réttis í samfélagi þóða, og meg
um því ekki tefla um of í tví-
sýriu um orð og athafnir. Virð-
ing okkar sálfra og skilningur
annarra þjóða fer hér saman.
I einu rnáli standa íslending-
ar saman — endurheimt ís-
lenzkra handrita úr hendi
Dana. Við Islendingar höfum
farið okkur hægt í því máli,
oins og hæfir þéim, sem hafa
réttinn sín megin. En þá ber
okkur einnig að gæta þess að
bafa ekki í framrni ójöfnuð eða
troða illsakir við nokkra þjóð,
minnugir bess, að smáþióð- er
höfuðriauðsyn að njóta skiln-
ings og samúðar sér stærri
þjóða.
Gunn'ar Helga-soin.

Auglýsiii
I Albýðublaðina