Morgunblaðið - 02.06.1918, Blaðsíða 3

2. júní 205. tbl.
MORGUNBLAÐIÐ
3
Mannhelgi.
Eítir E. Kjerúlf.
Niðurl.
Eg hefi reynt hér á undan að
sneiða hjá að svara því, sem ýmsir
bannvinir hafa ritað um bannmálið,
vegna þess, að þar hefir hver vit-
leysan rekið aðra. Og til þess að
hrekja þær allar, hefði þurft heila
bók en ekki blaðagrein.
Þó get eg ekki gengið fram hjá
einni grein vegna þess, að hún er
ólík öllum hinum þvættingnum. Hún
tæðir um siðferðilega réttarstöðu
bannvina til þess að kúga oss and-
Stæðinga slna með bannlögunum til
þess annað hvort að verða algerðir
bindindismenn, eins og þeir, án til-
lits til þess, hvort það er vilji okkar
eða ekki, eða að öðrum kosti að
sitja í fangelsi eða greiða svo háar
sektir, að það yrði flestum um megn.
ö. o. að dansa eftir pípu bann-
^ina, hvort sem vér álítum það bezt
íyrir oss sjálfa eða ekki. »Vér ein-
ir vitum«, hið gamla máltæki allra
kúgara og einvaldsherra, er rist á
skjöld bannvina.
Grein þessi birtist f ísafold og er
eftir Halldór Jónasson. Eins og áður
er sagt, sker hún sig úr því, sem
bannvinir hafa ritað, vegna þess að
hún ræðir um aðalatriði í þessu
máli, sem sé það, hvort barátta bann-
vi°a sé háð á siðferðilegum grund-
velli 0g hvort réttarstaða þeirra þar
sf Ieiðandi sé siðferðileg.
Með þessu stendur og fellur það,
sem bannvinir eru að berjast fyrir.
Röksemdafærsla Halldórs er þessi:
»Bannmenn trúa því, að þeir berj-
ist fyrir góðum málstað, og þeir
vinna í þeim tilgangí að vernda
gagn þjóðarinnar í heild sinni*.
»Andstæðingar hafa enga trú og
enga hugsjón nema þá að vernda
sinn persónulega geðþótta*.
»Bannmenn vinna og hafa í heil-
m3nnsaldur unnið með fastri fyr-
irætlun að föstu marki og með svo
reglubundinni starfsemi, að eins
dæmi eru hér á landi*.
»Hinu megin sést ekkert starf og
engin samtök önnur en þau, að eyða
árangrinum af starfsemi bannmanna*.
»Látum nú svo vera, að sjálft
markmið bannstefnunnar gæti orkað
tvímælis, þrátt fyrir svona góða trú
svona eindreginn vilja, þá hefir
samt svona löguð og svona löng
starfsemi skapað sér réttartök * sem
andstæðingurinn fasr engu orkað gegn,
jafnvel þótt hann hefði mikið til síns
máls«.
Eg lendi hér f hálfgerðum bobba
vegna þess, að Halldór ritar svo
dult, að eg er ekki viss um, hvort
eg skil hann rétt; orðið »réttartök«
og það, sem á eftir fer, bendir til
þess, að hann dragi samlíkinguna
frá íslenzku glímunni. Nú þekki eg
að eins ein glímutök, sem sá glímu-
maður, er jafnvel hefir mikið til
*) Auðkend af Halldóri Bjilfum, en
■ekki mér.
sins máls, ekki fær orkað neinu gegn,
hafi mótstöðumaðurinn málstað, sem
gæti orkað tvímælis, en það eru —
»prœlatök<. Auðvitað hefði Halldóri
ratast satt á munn, ef þetta væri
meining hans og hann með orðinu
»réttartök« ætti við »þrælatök« og
að bannmenn eftir því með sinni
löngu starfsemi hefðu náð' þrælatök-
um á andstæðingum sinum 1
Þetta liggur beint við; en hins
vegar á eg bágt með að ímynda
mér, að Halldór meini þetta, þó það
sé í raun og veru sannleikur; held-
ur verð eg að ætla að hann trúi þvi,
að þessi langa barátta bannmanna,
sem hann talar um, hafi skapað þeim
»rétt« »ofurmenna« þjóðfélaganna, og
því sé þýðingarlaust að berjast gegn
því, er þeir vilja vera láta. Þetta
kemur og vel heim við það, er hann
segir síðar, að .þótt í andstæðinga-
flokki bannmanna sé nýtir menn,
þá eigi þeir að skilja það, að þeir
eigi »ekki einu sinni tillögurétt fram-
ar, hvað þá meira«.
Annaðhvort hlýtur hann að meina,
en hvort heldur sem er, þá er það
rangt. Trú, góður tilgangur og löng
starfsemi getur aldrei breytt órétti í
rétt, ofrfki f sanngirni og kúgun i
virðingu fyrir mannhelgi annara.
Þetta er eg líka sannfærður um, að
Halldór skilur, ef hann athugar mál-
ið; en vilji hanu ekki gera það, þá
hann um það.
Setjum svo, að til væri maður,
sem talinn væri af sumum skaðleg-
ur þjóðfélaginu.. Nú væri nokkrir
menn í þessu sama þjóðfélagi, sem
tryðu því, að eina ráðið til þess að
koma í veg fyrir skaðleg áhrifþessa
manns, væri að taka af honum rétt-
inn til að lifa þ. e. a. s. myrða hann;
þeir gera þetta í þeim tilgangi að
vernda þjóðfélagið í heild sinni, og
þeir vinna að þessu i heilan manns-
aldur.
Dettur nú nokkrum manni í hug
að halda þvi fram, að þetta morð sé
framið á siðferðilegum grundvelli, og
að það veiti morðingjunum siðferði-
lega réttarstöðu, að þeir trúa þessu,
gera það í góðum tilgangi og hafa
mdirbúið morðið rakilega í manns-
aldur, jafnvel þótt það væri með
starfsemi, sem væri einsdæmi í því
landi.
Auðvitað ekki, og það vegna þess,
að fyrir lagalega réttri breytni manna
er að eins einn siðferðilegur grund-
völlur til i lögskipuðu þjóðfélagi, og
það er stjórnskipunarlög landsins,
en þau fyrirskipa, að það megi ekki
skerða mannhelgi neins, nema lög-
skipaðir dómarar hafi dæmt þann
dóm, að hann hafi fyrirgert mann-
fielgi sinni með starfi sínu, og þetta
verður þó fyrst að sanna dómur-
nnum.
En það er hæpið, að þessum »trú-
mönnum* tækist þetta vegna þess,
að skoðun þeirra byggist^á trú, og
það, að margir eru á annari skoðun,
dregur úr sönnunargildi þessarar
trúar.
Dæmið er i fullu Samræmi við
röksemdafærslu bannvina, þegar þeir
verja bannlðgin.
Þeir segja : vér trúum þvi, að sá
sem drekkur vín, sé skaðlegur i
þjóðfélaginu, jafnvel þótt hann skaði
hvorki sjálfan sig né sína, vegna
þess að það er honum að kenna, að
vin er til í landinu. Sé tekinn af
honum rétturinn til þess að hafa
vín um hönd handa sjálfum sér,
með þvi að banna öllum að flytja
það til landsins, þá er tekið fyrir
alla vínnaut og þá einnig ofdtykkju,
sem ekki er hægt að aðgreina frá
hófdrykkju, vegna þess að það er
ekki hægt að benda á takmörkin.
Og hvernig fara þeir svo að þvi
að svifta menn réttinum til þess að
ráða sjálfir gjörðum sínum við sjálfa
sig eða lenda i klóm réttvísinnar,
ef menn ekki una því?
Jú, þeir láta alþingi, sem ekkert
dómsvald hefir, kveða upp þann
dóm, að þeir segi satt og trú þeirra
sé rétt, og þess vegna skuli þessi
réttur manna afnuminn; en til þess
að þetta væri löglegt, þyrfti að
breyta stjórnarskrá okkar á löglegan
hátt, i þessa átt, en það er ógert
enn. Bannvinir mútuðu með at-
kvæðum sinum þingmannaefnunum,
tóku af þeim fyrirfram loforð um
það, að greiða atkvæði bannlögum,
sem engi vissi, hvernig áttu að vera!
Þeir létu fara fram alþjóðaratkvæði
um lög, sem engi yissi, hvernig
áttu að vera l
Nú getur samkvæmt heilbrigðri
skynsemi ekki farið fram atkvæða-
greiðsla um það, hvort það, sem
enginn veit, hvernig er eða verður
fyrir komið, skuli verða að Iögum
eða ekki. Að minsta kosti skyldi
maður halda, að þjóðin væri þá spurð
um það á sama hátt eftir á, hvort
hún væri ánægð með lögin. En
það fæst ekki.
Hvar sem drepið er niður fingri,
verða fyrir manni þrælatök ofrikis-
ins og fyrirlitning á mannhelgi ann-
ara og almennum réttarfarsreglum,
Þetta er sá siðýerðilegi grundvöll-
ur, sem bannmenn byggja á. Þetta
er sú siðjerðílega réttarstaða, sem
þeir hafa unnið með baráttu í manns-
aldur I
En þjóðin hefir í mörg ár barist
fyrir þeim rétti, að fá mannhelgi
sina viðurkenda að fullu, þannig, að
hún sé sjálfri sér ráðandi í öllu,
bæði út á við og inn á við, og að
réttur sá, sem stjórnskipunarlög
hennar veita henni i heild sinni sem
íslenzkri þjóð og hverjum einstakl-
ing hennar út af fyrir sig, til þess
að vera fullvaldur yfir gjörðum sin-
um við sjálfan sig, verði ekki skert-
ur af útlendum né innlendum kúg-
urum. Þetta hefir ekki fengist.
Við andbanningar að mista kosti
viljum ekki, að bannvinir og lög-
gjafarvaldið skerði þá mannhelgi, er
stjórnarskráin veitir oss, alveg án til-
lits til þess, hvort við neytum víns
eða neytum þess ekki. Margir
okkar bragða ékki vín — en það
verður ekki sagt um ýmsa, sem
greitt hafa bannlögunum atkvæði,
eða vilja ekki nema þau úr gildi og
verða þvi að teljast bannvinir. Þeir
drekka vin sumir hverjir, hvenær
sem það býðst, o|f því óþarft fyrir
bannvini að brýna andbanninga með
drykkjuskaparorðinu. Hitt ætti að
liggja þeim meira á hjarta að kom-
ast eftir því, hverjar göfugar hvatir
hafa gert þessa drekkandi jábræður
þeirra að bannvinum.
En veiti löng barátta fyrir ein-
hverju máli siðferðilega réttarstöðu,
og því heldur Kalldór fram, þá er
áreiðanlegt, að sú réttarstaða, sem
hefir skapast oss með baráttu for-
feðra okkar fyrir þeim mannréttind-
um, sem stjórnarskráin veitir, á
meiri rétt á sér en réttarstaða bann-
vina, vegna þess að baráttan fyrir
stjórnarskránni er eldri og enn hald-
ið áfram. Auk þess er hún að öllu
leyti samboðin góðum drengjum, en
það verður tæplega sagt um baráttu
bannvina fyrir bannlögunum, sam-
kvæmt framanskráðu. En það er
óþarfi að vísa í mín orð um þetta,
þessu til sönnunar, því hér eru orð
bannvinarins Halldórs Jónassonar,
þar sem hann er að klína á oss
andbanninga drykkjuskaparorðinu.
Hann gerir okkur upp orðin og þau
hljóða svo: »Látið okkur vera, sem
drekkum í. hófi, við eigum rétt á
því að vera i friði með okkar nautn,
sem ekki skaðar oss sjálfa*.
Þessi orð eru, auk þess hvað þau
eru drengileg, bein ósannindi! Ef
andbanningur talaði í þessa átt,
mundi hann segja: Bannmennl
látið oss í friði, á meðan við ekki
gerum á hluta yðar. Hvort við
drekkum «ða drekkum ekki, gerum
oss sjálfum skaða eða skaða ekki,
kemur engum við nema sjálfum oss,
ef við ekki vinnum öðrum mönnum
tjón beinlinis eða óbeinlinis og fram-
kvæmum það þannig, að sá eða
þeir, sem fyrir tjóninu kunni að
verða, geti ekki varað sig á því eða
komist hjá þvi, ef þeir vilja.
Til þessa höfum vér rétt. Með
öðrum orðum, vér eigum rétt og
heimtingu á þvi, að löggjafarvaldið
virði mannhelgi okkar. — Halldór
Jónasson segir að réttur okkar sé
hugmynd, sem hangi i lausu lofti,
og að »allur réttur þarfnast ræktun-
ar og umönnunar, og tilveran heimt-
ar sér »borgaðan hann upp í topp«,
eins og alt annað, sem hún nærir
og gefur lif«.
í þessum orðum, sem eg tilfæri
hér orðrétt eftir bonum, er saman-
kominn sá auvirðilegasti hugsana-
vellingur, sem eg hefi séð á prenti
eftir nokkurn mann, og er það þó
mikið sagt, en ekki ofmikið þó.
Hér er að ræða urn siðferðilegan,
lagalegan rétt, og það er hugtak,
sem hvergi þekkist nema i viðskift-
um manna innbyrðis. I náttúrunni
sjálfri þekkist hann Jekki. »Réttur
þess sem voldugri er« ríkir^i nátt-
úrunni, en eins og allir vita, er það
hugtak jafn óskylt og ólíktjsiðferði-
legum rétti eins^ogj eldurinn vatn-
inu.
Því fer svo fjarri,| að||náttúran
næri og gefi lif siðferðilegum rétti,
að það mætti fremur segja, að húu
legði hann i 'einelti. En auðvitað
er hvorugt rétt vegnajlþess, að nátt-