Morgunblaðið - 24.12.1918, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
7
þeir menn, sem lesa sigurfregn-
irnar með fögnuði og hugsa að
eins um hve margir ferkílómetrar
lands hafi unnist, en ekki um þá
valköstu, er þekja það land. Geggj-
aðir eru þeir, sem hafa tjaldað
milli sín og manneðlis sjálfs sín
með mislitu fánatjaldi, til þess
að þurfa eigi að sjá, hvert rang-
læti er framið gegn meðbræðrum
þeirra úti á vígstöðvujium. Geggj-
aður er hver sá, sem getur hugsað,
talað, deilt og sofið meðan hann
veit, að aðrir menn skríða yfir
sundurtætta jörð með iðrin hang-
andi úti og drepast eíns og skepn-
ur, á miðri leið til umbúðastöðv-
anna, — en langt á burtu situr
kona hjá tómu rúini, eirðarlaus af
hugarkvíða. Geggjaðir eru allir
þeir, sem ekki heyra stunurnar,
óhljóðin, brakið og brestina á víg-
stöðvunum — kveinstafi, formæl-
ingar og hryggilega dauðadaga —,
fyrir ys og þys dagsins, eða nautn
næturhvílunnar.
Geggjaðir eru þeir, sem hvorki
sjá né heyra, en ekki eg!
Geggjaðir eru þeir, sem eru svo
sljóir, að sálir þeirra titra eigi af
meðaumkun og gremju. Geggjaðir
eru allir þeir, sem eru sem strengja-
laus fiðla, að eins bergmál af há-
vaða fjöldans. Eða eru það ef til
vill hinir heilbrigðu, sem eru svo
minnissljóvir, að engin mynd fær
að festa í huga þeirra fremur en
á ónýtri ljósmyndaplötu? .... Er
það eigi einmitt minnið, sem er
æðsta hnoss tilverunnar? Það er
sá auður, sem dýrin eiga ekki,
vegna þess að þeim gleymist jafn-
harðan hin líðandi stund.
A nú að lækna mig svo að eg
gleymi, eins og minnið væri ein-
hver sjúkdómur? Án þess gæti eg
þó ekki verið með sjálfum mér, því
að hver maður er mótaður af minn-
ingum lífsins og lifir því að eins,
að hann sé eins og myndavél, full
af myndum endurminninganna. Ef
eg gæti eigi sagt hvar eg er upp-
alinn, hvernig háralitur föður míns
var eða augu móður minnar — ef
eg gæti eigi, hvenær sem á þyrfti
að halda, flett upp í endurminn-
ingum mínum á réttum stað, þá
lægi næst að telja mig „senil“ eða
„geggjaðan“. Já, þarf maður þá, til
þess að vera talinn „með öllum
mjalla“, að geta farið með heila
sinn eins og reikningsspjald og
samkvæmt skipun geta þvegið af
þær myndir, sem hin ógurlegasta
skelfing hefir brent inn í sálina —
rifið þær burtu eins og blað úr
ljósmyndabók? ....
Einn mann sá eg deyja skelfing-
ardauða. Hann var rifinn sundur í
ofboðslegu stríði milli jötnanna lífs
og dauða. Er eg geggjaður, vegna
þess að eg sé alt af í anda alt
dauðastríð hans — eins og augna-
hliksmyndir, mótaðar í heila minn
— meðan alt það, sem gerist, minn-
ir mig vorkunnarlaust á það 1 ....
Eg geggjaður ? — en hinir allir,
sem geta hlaupið yfir það eins og
auða blaðsíðu, að bræður þeirra eru
tættir sundur, limlestir og sundur-
marðir, engjast sundur og saman
á gaddavír, þangað til lífið kvelst
úr þeim að lokum — eru þeir heil-
brigðir? ....
Jæja, herrar mínir og læknar,
hvar á eg þá að byrja að gleyma?
Á eg að gleyma því, að eg hefi
verið í stríðinu? Á eg að gleyma
þeirri stund, þegar drengurinn
minn stóð náfölur og skjálfandi við
hlið móður sinnar á hinni sótugu
járnbrautarstöð og eg teygði mig
út um gluggann á járnbrautar-
vagninum og talaði með uppgerð-
arkæti um endurfundina, enda
þótt sál mín drykki í sig með
græðgi hvern drátt og svip í and-
liuum þeirra, eins og þegar maður
svelgir vatn, til þess að slökkva
hinn óþolandi þorsta. eftir heilla
daga göngur? Á eg að gleyma
þeirri sárbitru, nístandi kend, sem
greip mig, þegar hlið járnbrautar-
stöðvarinnar lokaðist og hún
gleypti konu, barn og heiminn?
Og ferðalaginu til dauðans — á
eg að slíta endurminningar þess
burtu úr mér og fleygja þeim eins
og'ónýtri tusku ? — Á eg að gleyma
því, hvernig mér var innan brjósts,
þegar alt af varð hljóðara um-
hverfis mig á hverri viðkomustöð,
eins og lífið sogaðist smám saman
burt, þangað til um miðnætti, að
að eins tveir sofandi hermenn sátu
í vagninum og eg sá náfölt og af-
myndað barnsandlit svífa í hinni
hvikulu birtu steinolíulampans ? Er
það ótvírætt veikindamerki, að
þessar endurminningar um að
skilja við ástvini og heimili og
æða út í hatur og hættur eru óaf-
máanlegar og sem ólæknandi sár?
Hvað er óskiljanlegra en þetta, að
æða út í nóttina með sextíu kíló-
metra hraða á klukkustund, hurt
frá öllu því, sem manni þykir vænt
mn og burt frá örygginu; að yfir-
gefa járnbrautarlestina og fara yf-
ir í aðra, vegna þess að einmitt
hún flytur mann þangað, sem
ósýnilegar vélar spú glóandi járni,
og dauðinn þenur út þéttriðið
dráttarnet úr stáli og blýi? Og
hver getur máð úr huga mér
myndina af hinni litlu og óþrifa-
legu járnbrautarstöð, þar sem
skjálfandi og syfjaðir hermenn,
skjálfandi og syfjaðir hermenn, á-
áhugalausir og guðmóðslausir,
horfðu á eftir farþegalestinni þeg-
ar hún rendi inn í skóginn, með
ljósum í öllum gluggum, og þeytti
eimpípuna glaðlega ? Hver getur
nokkru sinni rifið úr sál minni end-
urminninguna um það, þá er við
skildum við farþegalestina í hrá-
slagalegum ljósaskiftum, til þess að
ferðast til dauðans?
Og þótt eg gæti nú gleymt þess-
ari fyrstu, endalausu nótt, þá væri
þó eftir minningin um morguninn,
þá er lestin staðnæmdist á hliðar-
braut úti á víðáttumiklu, dagg-
votu og frjósömu engi, og þeir, sem
voru forvitnir, fengu að heyra það
að við yrðum að hleypa sjúkra-
lestunum fram hjá okkur. Hvemig
ætti eg að geta gleymt endurminn-
ingunni um þann daun af lysol og
blóðgufu, sem lestirnar spúðu eins
og drekar út yfir engið? Mun eg
eigi alla æfi sjá í anda þessar enda-
lausu slöngur, sem hlykkjuðust
treglega áfram, eins og þær væru
ofhlaðnar af sundurtættu manna-
kjöti? í gegn um hundruð glugga
sáum við hvítar sáraumbúðir og
starandi, sljó og glergljáandi augu.
Liggjandi, samanhnipraðir, saman-
þjappaðir eins og fé í kví, lágu
líkamir manna hver við annan og
héngu eins og blóðugar blómlilífar
út á fótskarimar, — eins og ótæm-
andi gnægð þjáninga og neyðar.
Og þessar leyfar æsku og þreks
horfðu með meðaumkun, já, með
meðaumkun, á járnbrautarlestina
okkar! Er það geðveiklun, að
þessi meðaumkunartillit, sem blóð-
stokknir vanskapningar beindu til
ungra og hraustra manna, brenna
eins og óslökkvandi eldur í sál
minni? Og þann grun, sem þá fór
eins og kuldahrollur um alla lest-
ina, þann grun um helvíti, sem
betra mundi að flýja reifaður í
blóðugum druslum, heldur en
steypa sér inn í heill og lifandi —
þennan kuldahroll, sem síðan er
orðinn að vissu, reynslu og endur-
minningu, ætti eg að geta hrist af
mér meðan slíkar lestir ber fyrir
menn dag eftir dag! .... í hvert
sinn sem minst er á herflutninga,
og nýjar orustur, gægist undan-
tekningarlaust fram úr gleymsk-
unni endurminning um fyrstu
kynni mín af stríðinu. Og eg sé
brautina, sem lestirnar hafa farið
eftir og á teinum og undirlægjum
glitra blóðdropar, eins og leiðar-
vísir til ví&vallarins!
Til „vígvallarins“ !
Er það af því að eg sé geðveill,
að eg get ekki mælt eða skrifað
þetta orð án þess að gremjan geri
mig hásan? Eru það ekki hinir,
sem eru geggjaðir, þeir sem horfa
á þessa vanskapninga og líkaverk-
smiðju með samblandi af aðdáun
löngun og samúð, eins og þeir séu
heillaðir? Væri ekki réttara að at-
huga sálarástand þeirra manna?
Má eg svo skýra hinum háttvirtu
læknum, sem vaka yfir mér með
meðaumkun, frá því, að fáein orð,
sem sigað hefir verið á mannkynið
eins og ólmum hundum, eiga sök
á allri bölvuninni?
„Vígvöllur“ — „óvinur“ —•
„het judauði1 ‘ — „sigur' ‘.
Með lafandi tungu og blóðhlaup-
in augu æða þessir sporhundar
yfir heiminn. Miljónir manna, sem
með mikilli samvizkusemi eru
bólusettar gegn taugaveiki, bólu-
sótt og kóleru, eru nú tryltar, mil-
jónum er troðið saman í járn-
brautarlestir — hingað og þang-
að —, þær fara syngjandi hver mót
annari og höggva, leggja, skjóta
hver á aðra, sprengja hver aðra í
loft upp, leggja fram kjöt sitt og
bein í það blóðuga deig, sem friðar-
kökuna á að baka úr handa hinum
hamingjusömu, sem fórna uxahúð-
um og kálfskinnum sínum með
hundrað prósent ágóða fyrir föður-
landið, í staðinn fyrir það, að hætta
sínu eigin skinni fyrir þrjátíu
Heller á dag! .... Hugsið um það,
ef orðið „stríð“ vœri enn eigi fund-
ið upp og væri eigi helgað af þús-
und ára notkun, vafið innan í
hringlandi og marglitt skart. Hver
mundi þá dirfast þess að flytja
slíka ræðu í staðinn fyrir setning-
una „að segja stríð á hendur“ :
— Eftir langar og árangurslaus-
ar samkomulagstilraunir fór sendi-
herra vor hjá nágrannaþjóðinni
heimleiðis í dag. í glugganum í
hægindavagni sínum hefir hann í
síðasta sinn tekið hinn háa hatt
sinn ofan fyrir herrum þeim, sem
fylgdu honum, og mun eigi fram-
ar ganga brosandi í móti þeim,
fyr en þið hafið drepið mörg hund-
ruð þúsund menn af nágranna-
þjóðinni. Farið því af stað! Inn í
flutningavagnana, sem ætlaðir eru
6 hestum eða 28 mönnum hver!
Akið í móti hinum !Drepið þá, sag-
ið af þeim hausana, hafist við í vot-
um jarðgryfjum eins og villudýr,
verðið úrvinda af þreytu, viltir og
morandi í lús, þangað til við álítum
að tími sé til þess kominn að taka
aftur sæti í hægindavögnunum, að
taka aftur ofan hina háu hatta og
deila kurteislega og formlega um
það í skrautlegum sölum hvern
hagnað verksmiðjueigendur vorir
og stórkaupmenn skuli hafa af
manndrápunum. Þá megið þið, ef
þið eruð þá eigi að rotna í jörðu,
eða haltrið húsa á milli sem betlar-
ar; koma aftur heim til fjölskyldu
ykkar, sem er hálfdauð af sulti og
verður að leggja helmingi harðara
að sér en áður, en gera þó minni
kröfur, svo að þið getið með svita
og skorti borgað þá skó sem þið
hafið slitið á óteljandi hergöngum
og þau föt sem hafa fúnað utan af
ykkur!....
Heimskur væri sá maður sem
ætlaði að afla sér liðs með slíkri
ræðu! En það er enginn svo. Þeir
sem svelta, frjósa, drepast niður
og eru drepnir úti á vígvöllunum,
gera það vegna þess að þeim hefir
verið kent, að þannig hljóti það að
vera og öðru vísi eigi, þá er hinn
ólmi rakki „stríð“ hefir brotið af
sér fjötrana og bitið heiminn í æði
sínu.
Voru þau stríð þannig sem hafa
fengið oss orðið „stríð“ í arf? Var
það ekki löngunin eftir taumlausu
æfintýralífi — löngun eftir fögr-
um konum og gulli og hestum, sem
rak farandriddarana á stað ? En
er þetta þá stríð, að svínbeygja
sig imdir járnharðan aga, að leika
ósjálfstæður tafl við þær forynj-
ur, sem gjósa eitri og aldurnari?
Stríð hét það, þegar aukakröftun-
um allra þjóða áflogaseggjum
lenti saman. Þeir æskumenn,
sem þótti of þröngt heima, lögðu á
stað örir af sínum eigin líkams-
krafti, sem spriklaði í hverri taug.
En nú, á sama orðið að gilda, þegar
menn eru rifnir úr heimilum sín-