Morgunblaðið - 24.12.1918, Side 6

8
MORGUNBLAÐIÐ
um, hraktir burtu, settir fyrir óvin-
ina og þess krafist af þeim, að þeir
þrauki í sljórri undirgefni í þessu
einvígi milli hergagna\ erksmiðj-
anna, varnarlausir og alveg eins
og peð í tafli 1 ....
Er það sæmandi að misbeita orð-
inu „stríð“ sem hughvöt, þegar
ekkert er framar komið undir liug-
rekki og afli, heldur hríðskota-
byssum og dugnaði kvenna og
barna í hergagnaverksmiðjunum?
Hver dirfist annars en bera lotn-
ingu fyrir harðstjórum þ>eim, er
létu fleygja mönnum fyrir ljón og
tígrisdýr, þegar hann ber þá saman
við þá menn, sem stjórna með sím-
anum þessari baráttu milli manna
og véla — í þeirri fögru von, að
birgðir vorar af mannakjöti endist
lengur heldur en birgðir óvinanna
af stáli og járni!
Nei! 011 þau orð, sem til voru
áður en þessi slátrun hófst, eru alt
of falleg og of blátt áfram. T. d.
orðið vígvöllur, sem eg hefi lært
að hata! Það er aðalstöð — sund-
urskotinn kofi, og bak við hann
eru járnbrautarteinarnir rifnir
upp, vegna þess að lestirnar fara
ekki lengra. Hér skila þær farmi
sínum, hraustum, sólbrendum
mönnum, og hirðir þá hér aftur,
þá er þeir koma út úr vélinni með
blóðuga limi og spanskgrænir í
framan.
Það var koinið undir kvöld, er
eg kom til þessarar aðalstöðvar.
Skeggjaður hermaður, með hægri
handlegginn í fatla, sat þar á jörð-
unni hjá brautarpallinum. Og
þegar hann sá mig ganga þar fram
hjá gljástrokinn, þá strauk hann
varlega með hendinni um hinn
brotna handlegg, leit með ófögru
og hatursfullu augnaráði til mín og
hrópaði hæðnislega:
— Já, já, herra liðsforingi, hér
er framreitt mannasalat! ....
Á eg að gleyma hinu ógéðslega
brosi, sem rangskældi varir hans,
titrandi af kvölum? Er það geð-
veiklun, að eg beyri aldrei orðið
„vígstöðvar“ án þess að orðið
„mannasalat“ urgi í eyrum mér
eins og bergmál af því? Eða eru
það ekki heldur hinir, sem eru
geggjaðir, þeir sem ekki heyra orð-
ið „mannasalat“, en gleypa við
orðagjálfi æsingamannanna, sem
hrósa eins og farandsalar hinni á-
gætu vöru „heimsstríð“, vegna
þess, að þá fá þeir að aka í bif-
reiðum eins og hershöfðingjar, í
staðirpi fyrir það að liggja í leir-
gröfum andspænis dauðanum, und-
ir stjórn liðþjálfa.
Eru enn þá til þeir menn með
holdi og blóði, sem geta lesið blöð-
in án þess að taka andköf af skelf-
ingu? Geta menn séð í anda mynd-
irnar af særðum mönnum, sem
blæðir hægt og hægt til ólífis, þar
sem þeir liggja í forarleðju og
dynjandi regni, og samt rólegir
lesið um fullnaða hjúkrunarþjón-
ustu, fjaðravagna til sjúkraflutn-
ings og veggfóðraðar skotgrafir,
sem þessir þorparar finna upp til
þess að koma sér hjá herþjónustu?
Menn koma heim þögulir og
undrandi. í augum þeirra speglast
dauðinn enn þá og þeir ráfa utan
við sig, eins og í svefni, um hin
skrautlegu stræti. í eyrum þeirra
ómar enn þá hið villudýrslega
reiðiöskur, sem þeir hafa sjálfir
æpt mitt í þrumandi skothríðinni,
til þess að hjarta þeirra skyldi
eigi bresta af innri kvöl. Þeir
koma hlaðnir hinum hræðilegustu
endurminningum. Samvizka þeirra
minnir þá sífelt á undrandi augna-
ráð fallinna og helsærðra óvina —
en þeir dirfast eigi að tala, vegna
þess að allir, jafnvel konur og
börn, hampa með forvitnis skraf-
hreyfni hinum sömu orðatiltækj-
um um sprengikúlur, gaskúlur og
byssustingjaáhlaup. Þannig líða or-
lofsdagarnir og burtförin aftur til
dauðans er lausn undan þeirri van-
virðu, að vera hugleysingi meðal
þeirra heima, sem tala um það að
deyja og drepa eins og það væri
ekki neitt.
Það er heiður að því að vera
talinn bandvitlaus hjá þeim þorp-
urum, sem hefir tekist svo ljóm-
andi vel að forherða mannkynið,
til þess að geta sjálfir smeygt höfð-
inu úr snörunni, hafa útrýmt mann-
úðinni og gefið fögnuði út af þján-
ingum annara borgararétt, í stað
þess að vekja samvizku mannkyns-
ins, í staðinn fyrir að láta hrópa
í kallara á hinum fjölmennustu
stöðum „m a n n-a-s a-1 a t“, þang-
að til hárin rísa á höfðum allra
þeirra, sem feður, menn, bræður
og synir hafa verið hrifnir frá og
þeytt inn í líkaverksmiðjuna, og
þangað til hver einasti maður í
víðri veröld tekur un^jr! ....
Nú, — ef þér væruð hérna rrúna,
herra læknir — þá gæti eg sýnt
yður félaga minn hér í herberg-
inu, vakinn upp af eldtungum hat-
ursins gegn hernaðarfréttunum og
kæruleysinu heima. Eg finn að
hann stendur á bak við mig, en
andlit hans blasir við mér á hinni
hvítu örk, eins og dauft vatns-
merki, og eg keppist við að skrifa,
til þess að skriftin geti að minsta
kosti hulið augun, sem stara ásak-
andi á mig.
Bólgið — rotnandi —, lyftist
andlit hans upp af pappírnum, eins
og mynd frelsarans á sveitadúk
Veronika.
Þannig var hann einnig nákvæm-
lega, þegar hinir þrír blaðamenn
sáu hann liggjandi í skógarjaðrin-
um á sumarmorgni og — sneru sér
ósjálfrátt undan, næstum eins og
eftir fyrirskipun í her. Þeir komu
að finna mig. Eg átti að ljá þeim
hesta og vagn, vegna þess að bif-
reiðin, sem átti að flytja þá með
eldingarhraða yfir hættusvæðið,
lá með brotinn hjólmöndul á veg-
inum til Görz.
Það voru ástúðlegir menn á kné-
buxum og með sportshúfur, sem
voru alveg eins og þær ætti að
nota í Sheriock Holmes kvikmynd.
Þeir buðust til þess að bera bréf
og flytja kveðjur heim. Þeim fanst
framúrskarandi viðkunnanlegt hjá
mér og hlógu dátt að hvílu minni,
sem gerð var úr pálmaviðargrein-
Um, — og voru sérstaklega þakk-
látir þegar vagninn var til áður en
ítalir hófu hina daglegu skothríð
sína.
Þegar þeir óku út úr skóginum,
urðu þeir þó aftur að fara fram
hjá manninum, sem lá þar í hnipri
í grasinu, með andlit sitt hræðilega
afskræmt. En þeir litu ekki á
hann að þessu sinni heldur! Eins
og eftir fyrirskipun sneru þeir allir
andlitunum undan, horfðu á spell
þau, er flugárás hafði valdið dag-
inn áður, böðuðu út höndunum og
töluðu hver í kapp við annan, eins
og þeir sætu við glugga í veit-
ingahúsi.
Eg dró andann ótt, eins og eg
hefði hlaupið upp bratta brekku.
Staðurinn, sem eg stóð nú á, fanst
mér skyndilega breyttur og ókunn-
ur. Var þetta enn þá sami skógur-
inn, þar sem sprengikúlurnar
skullu oft niður með þrumugný,
þar sem hinar stóru Caproni-flug-
vélar sveimuðu yfir eins og gamm-
ar með útþanda vængi og létu
rigna niður sprengjum og stálörv-
um, meðan skothríð vélbyssanna
lamdi skóginn eins og haglél. Út
úr þessum skógi óku þrír hraustir
og heilbrigðir menn og veifuðu húf-
um sínum glaðlega! Hvar var þá
sá múrveggur, sem knúði hina til
þess að þreyja og þrauka í hnipri
undir brotnum greinum 1 ....
Vagninn ók í mestu makindum
yfir brúnflekkótt engið og það
vantaði eigi annað en hinn ljós-
rauða leiðarvísi Baedeckers til þess
að þetta væri alveg eins og skemti-
för.
Þeir fóru heim!
Ef til vill heim til kvenna og
barna ? ....
Sár titringur, eins og sjónin væri
bundin við vagnhjólin — og á
þessu augnabliki, þegar sálin var
varnarlaus af þrá, kom þetta fyr-
ir! — Það kom yfir mig eins og
reiðarslag — eins og höggormsbit,
ólæknandi hvað lengi sem eg lifi!
Án þess að gruna nokkuð, gekk
eg til særða mannsins, sem blaða-
mennirnir þrír höfðu snúið baki
við, eins og hann ætti ekki heima
í hinu fróðlega safni af hermdar-
verkum sprengjanna, sem forvitnin
rak þá til að skoða. Hann sat í
hnipri hjá hinum óhreina og rifna
fána með rauða krossinum. Höfð-
inu stakk hann niður á milli
knjáa sér og heyrði ekki til mín.
Að baki honum var hinn hring-
myndaði, kaffibrúni blettur, sem
bar lit af enginu, er enn þá var
grænleitt. Hinir særðu, er söfnuð-
ust hér saman á hverjum morgni,
til þess að komast til vígstöðva-
spítalans með vagninum, sem færði
okkur skotfæri og flutti særða
menn til baka — höfðu slitið þess-
um bletti á enginu, eins og uppá-
haldshorni í setubekknum heima.
Eg veit ekki hve marga menn
eg hafði séð liggja þarna, oft
10—20 klukkustundir samfleytt,
þegar vagninn hafði farið of
snemma af stað eða gat eigi tekið
fleiri. Þar voru kátir piltar, sem
höfðu fótbrotnað eða handleggs-
brotnað, og hernaðar-orðatiltækið
„þúsundgyllinaskot“ lá á fölum en
brosandi vörum þeirra, — en þeir
er lítið höfðu særzt og taugaveikis-
sjúklingarnir gláptu á þá öfundar-
augum. Þeir hefðu fegnir viljað,
hver einasti, gefa þúsund gyllini
og einn lim í kaupbæti fyrir hina
sömu vissu: að þurfa aldrei fram-
ar að koma aftur. Hve marga hafði
eg ekki séð engjast þar og bíta í
jörðina af kvalatrylling. Hve
marga hafði eg ekki séð liggja þar
í dynjandi regni, hálfsokkna nið-
ur í blautan leirinn — stynjandi
og veinandi — með holrifna búka
og yfirgnæfa Boravindinn með
neyðarópum sínum!
En það var svo að sjá, sem þessi
maður væri að eins ofurlítið sár
á hægra fæti. Það hafði blætt á ein-
um stað í gegn um bráðabirgða-
umbúðirnar og þess vegna bauð eg
honum umbúðir mínar auk koní-
akks og vindlinga. En hann hreyfði
sig ekki. Það var eigi fyr en eg
lagði höndina á öxl honum, að
hann lyfti upp höfðinu — og eg
hröklaðist aftur á bak, þegar eg sá
andlit hans, eins.og eg hefði fengið
högg á brjóstið.
Munnur og nef var rifið hvort
frá öðru og gengu eins og æxli út
á hægri kinn — sem þó ekki var
nein kinn lengur. Það var blárautt
og bólgið kjötstykki, en húðin yfir
því var gljá af þenslu og í þann
veginn að rifna! Hægri vang-
inn líktist fremur sollnum ávexti
heldur en mannsandliti, en vinstra
megin var fölvi og titrandi hrygð
og hræðslulegt og kvíðafult auga
leit framan í mig.
Þá kom skelfingin og sveiflaðist
sem vaðslanga um kverkar mér.
Hvað var þetta?.... Slíka ógn
hafði aldrei fyr verið að sjá á
þessu engi, þessari biðstofu eilífð-
arinnar. Jafnvel hin hryllilega end-
urminning um annan mann, sem
hafði setið þarna á sama stað fyrir
fáum dögum og haldið báðum
höndum undir þarma sína, er lágu
úti, — hvarf alveg þá er eg sá
þetta Janusarhöfuð, sem vinstra
megin var bara friður og mild
mannúð, en hægra megin bara
stríð, afskræmt og bólgið afkvæmi
hatursins.
— Flísakúla ? — .... stamaði
eg, til þess að brjóta upp á ein-
hverju samræðuefni.
Svarið var óljóst. Þó gat eg skil-
ið svo mikið, að dumdumkúla hafði
mölbrotið hægri sköflung hans;
en hvað var hann stöðugt að tauta
um „krók' ‘ í hvert skifti sem hann
greip með skjálfandi hendi upp að
brennandi kinninni? —
Eg gat ekki skilið hann, því að
atvikið var honum enn í svo fersku
minni, að hann talaði við mig eins
og það væri að gerast að mér á-