Morgunblaðið - 31.12.1927, Page 1

Isafolöarprentsmiðja 50 óra.
5öguágrip eftir Klemens lónsson.
Þjóðhátíðarsumarið 1874 kom
Björn Jónsson cand. phil. frá
Djúpadal (f. 8. oktbr. 1846 t
24. nóvbr. 1912) inn frá háskól-
anum. Foreldrar Björns voru Jón
bóndi Jónsson í Djúpadal og
kona hans Sigríður Jónsdóttir.
Jón var í beinan karllegg kom-
mn af Nikulási príor Þormóðs-
syni á Möðruvöllum í Hörgár-
dal, að því er ættartölubækur
segja. Sonarsonarsonur Nikulás-
ar var síra Einar Sigurðsson
sálmaskáld í Eydölum (t 1626),
íaðir Odds biskups í Skálholti.
Hálfbróðir Odds var síra Gísli
i Vatnsfirði (t 1660) og var
Björn 8. maður frá honum. Móð-
ir hans Sigríður var að lang-
feðgum komin af hinum gömlu
Vesturlandshöfðingjum, en nán-
ustu forfeður hennar bjuggu í
Breiðafj arðarey j um, Svef ney j um
og Skáleyjum. Var Björn því
velættaður maður, og ósvikinn
Vestfirðingur í báðar ættir, sem
miklu betur mætti rekja en hjer
er gert. Foreldrar hans dóu
bæði sama árið, 1862.
Þá um 1874 komu hjer út í
Reykjavík þrjú dagblöð, sem
svo voru kölluð, þó að þau væru
viku- og jafnvel hálfsmánaðar-
blöð. Þeirra var elst „Þjóðólf-
ur“, og hafði þá' um 20 ára skeið
verið aðalblað íslendinga undir
ritstjórn Jóns Guðmundssonar
(t 1875), en var þá nýselt
skáldinu, síra Matthíasi Joch-
umssyni. Þar næst var „Tím-
inn“, er sálaðist nokkru síðar,
og svo blaðið „Víkverji“. Stofn-
andi þess og aðalritstjóri, þó
annar væri það að nafninu til,
var Jón landshöfðingjaritari
Jónsson (1841—1883), sonur
Jóns Johnsen frá Ármóti, áður
iandsyfirrjettardómara í Reykja
vík, en síðar bæjarfógeta í Ála-
borg. Jón landshöfðingjaritari,
alment kallaður Jón ritari, var
þá ungur maður framgjarn, en
heldur fljótfærinn, og bar blað-
ið „Víkverji“ þess fullar menj-
ar. Jón Guðmundsson var alinn
upp í hinum gamla skóla, ritaði
venjulega langt mál, en heldur
þunglamalegt. Hann hjelt sig
sem mest við málefnið, og var
blað hans, þótt mikill fróðleik-
ur væri oft í því, ekki skemti-
legt til aflestrar að öllum jafn-
aði. Það hafði engar nú tíðkan-
legar auglýsingar um kaup og
sölur, húsnæði, vinnu eða þess-
háttar, enda var bærinn þá mjög
smávaxinn, varla yfir 2000 íbúar.
Elaðið „Víkverji“ var aptur á
móti með nýtízkublæ, ljett og
ligurt ritað, og með alt öðru sniði,
en gamli „Þjóðólfur“. Hannflutti
og fyrst alment auglýsingar frá
kaupmönnum.
Um haustið 1874 samdist svo
lil milli Björns Jónssonar og
Jóns ritara, og annara eigenda
„Víkverja“, að það blað legðist
niður, en Björn stofnaði nýtt
blað, er væri nokkurskonar fram-
hald „Víkverja“. Nefndi hann
blaðið „Isafold“, og kom fyrsta
biaðið út 19. septbr. 1874, og
| var auðvitað prentað í Lands-
■ prentsmiðjunni. Blaðið náði þegar
1 mikilli hylli, og varð skjótt mjög
útbreitt. Um 1880 misti „Þjóðólf-
! ur“ í bráð sínar fyrri vinsældir
og álit, en „ísafold“ öðlaðist
hvorttveggja, og var hún vafa-
laust um fulla þrjá áratugi lang-
áhrifamesta blað landsins og víð-
lesnasta. Það átti fjölda vina og
aðdáenda út um alt land, og ekki
minst í Reykjavík, en það átti
líka öflug mótstöðublöð, ogmarga
andstæðinga, og lá „ísafold“ í
stöðugum bardaga við andstöðu-
blöðin. Hjer skal ekki lengra far-
) út í þetta, en nægja þykir að
geta þess, að það voru oft þung
orð og ummæli, er fjellu frá báð-
um hliðum, svo að erfitt mun að
gera upp á milli þeirra.
Björn Jónsson kom sem áður
er sagt, inn frá háskólanum í
Kaupmannahöfn sumarið 1874,
eftir að hafa stundað þar laga-
nám nokkur ár, en án þess að
taka próf. Foreldrar hans voru
löngu dánir, og styrk að heiman
mun hann lítinn hafa fengið, og
hefir hann því vafalaust komið
skuldugur heim frá Hafnarveru
sinni. Það gat því ekki komið til
mála, að hann gæti keypt prent-
smiðju, er hann fór að gefa út
„ísafold“. En 10. desember 1874
kvæntist Björn Elísabetu Sveins-
dóttur prófasts á Staðarstað,
Níelssonar. Síra Sveinn var nafn
kunnur lærdómsmaður, og hafði
þá alveg nýlega látið af prest-
skap, og flutst til Reykjavíkur.
Bjó hann í svonefndu „Doktors-
húsi“, er hann hafði keypt, og
enn er við lýði. 1 þessu húsi sett-
ust ungu hjónin að. Síra Sveinn
Níelsson var talinn velefnaður
maður.
Um áramótin 1876—77 (29.
des. 1876) keypti Einar Þórðar-
son,er f jölda mörg ár hafði stjórn-
Ólafur Björnsson, ritstjóri
að Landsprentsmiðjunni, þessa
prentsmiðju ásamt húsum (í Að-
alstræti nr. 9), lóð, útistandandi
skuldum og bókaleifum fyrir
21,000 krónur. Þessi kaup hafa
vafalaust ýtt undir Björn Jóns-
son, að eignaast sjálfur prent-
smiðju og mun það ekki þykja
ólíkleg tilgáta, að tengdafaðir
hans hafi styrkt hann til þeirra
kaupa. Björn pantaði prent-
smiðju, og átti hún að koma upp
vorið 1877. Síðasta blað „ísa-
foldar“, sem prentað var í Lands-
prentsmiðjunni, er dagsett 26.
maí 1877. Þá var búist við prent-
smiðjunni bráðlega, og drógst
því útkoma blaðsins, sem annars
var vikublað, um 3 vikur, að því
er stendur í blaðinu sjálfu. Póst-
skipið kom hingað 7. júní og með
því prentsmiðjan, og Sigmundur
Guðmundsson, er ráðinn var yf-
irprentari. Hefir hann alveg vafa
laust annast kaupin, þótt þess
sje ekki getið. Prentsmiðjan var
nú fljótlega sett upp í fyrnefndu
Doktorshúsi, í stórri stofu í norð-
austurendanum, og kom fyrsta
blað „Isafoldar", prentað í þess-
ari nýju prentsmiðju, út 16. júní
1877, og má því telja þann dag
afmælisdag Isafoldarprentsmiðj u,
og hefir hún því nú starfað í 50
ár.
Hin nýja prentsmiðja ísafold-
ar var handpressa, þó hraðpress-
ur væru þá orðnar algengar í út-
löndum, en þær voru mjög dýrar.
Prentlistin var þá ekki komin á
liátt stig hjer á landi, samanbor-
ið við útlönd. Alt prentverkið
lúmaðist í einni stofu. Þar voru
fyrst og fremst setjararnir; á
setningu byrjuðu allir lærlingar,
cg unnu aðallega að henni allan
námstímann. Þegar setningu var
lokið, var byrjað á prentun; unnu
að henni tveir menn; var annar
nefndur „bullari“, hann bar
svertuna á letrið, var það erfitt
verk kraftalitlum unglingum, því
„bullan“, sívalningur úr gúmmí,
var þung fyrir, einkum er henni
var strokið um svertuborðið, til
að drekka í sig svertuna. Hinn
var sjálfur „þrykkjarinn“; hann
lagði örkina í pressuna, og þrýsti
síðan efri plötunni niður á letrið,
og tók hana úr pressunni aftur.
Talið var, að alvanur og dugleg-
ur prentari gæti prentað 250 ein-