Morgunblaðið - 20.01.1929, Qupperneq 6

M ORGUN B LAOIÐ
€
Hefðarfrúr og meyjar
nola altaf
hið ekta
austurlanda
ilmvatn
Furlana
Útbreitt um
allan heim.
Þúsundir
kvenna nota
það ein-
göngu.
Fæst í smá-
cITONA^
tappa.
Verð aðeins 1 kr. t heildsölu hjá
H.f. Efnagerð Reykjavfkur
vv
Reonkðpur
fyrir dðmnr
hjá
S. Jðbannesdðltnr.
Austursfrœti 14.
(Beint á inóti Landsb&nkannm)
Sími P887.
519
hinir alþektu
kvensilkisokkar
ern nn komnir aftnr.
Vðruhúsið.
fylgja kýr 10, 6 tigir áa og bát-
ur nýr. Tanna forráð skal á stað
þeim meðan hann lifir, en þá
biskups þess er í Skálholti er. En sá
maður er þar býr, skal ala menn
alla þá, er hann hyggur til góðs
ac alnir sjeu“.
Jón Sigurðsson kallar þessa
stofnun alment gistihús, enda er
Ferjubakki í þjóðbraut og ferja
yfir ána. Fje það sem þama er
gefið í góðgerðaskyni er mikið.
Grissur biskup leggur á ráðin, enda
á yfirmaður kirkjunnar í Skál-
holti að sjá um að þessi góðgerða-
starfsemi haldi áfram.
Tryggvi Þórhallsson segír að
þessi gjöf sje aðeins upphaf nálega
ófeljandi slíkra gjafa, stærri og
smærri, en sammerktar í tvennu:
Að gefið er til Iíknarstarfsemi og
kirkjunni er falið að inna starfið
af hendi. Stundum voru til fyrir-
mæli um, að ýmsa helgidaga átti
mjólk úr kú eða kúm að gefast
fátækum. Enn eru þess dæmi hve
kirkjan kom víða við. Uppi í Kjós
«r sú kvöð, að viðhalda brú yfir
á, þannig að full traust sje fyrir
mann að ganga í logni með vætt-
arþunga. Þótt kirkjan hafi þannig
reynt á öllum öldum að boða
mannúðarmálin í anda Krísts. Þá
•verðum vjer með hrygð að viður-
kenna að vjer erum skemra á veg
komnir í þeim efnum, en búast
mætti við, með fyrirmyndina þar
sem Kristur er sjálfur, og þeim
langa tíma sem kirkjan hefir flutt
boðskap hans. En vjer lifum ekki
fyr í anda Krists en oss er það
ljóst, að vjer eigum að nota hvert
tækifæri, smátt og stórt, til að
flýta fyrir því, að fátæktin verði
ekki lengur til.
Þegar kristnin barst út hingað,
urðu höfðingjarnir fyrstir til að
veita henni móttöku. Útbreiðsla
hennar virðist mörgum þeirra
hafa verið hjartfólgið áhugamál-
Þeir bygðu kirkjur og hjeldu
presta til að þjóna þeim. Þannig
festir kristna trúin smátt og smátt
rætur í hinum íslenska jarðvegi,
á þjóðlegum grundvelli, enda
sparar þjóðin ekki að leggja kirkj-
junni lið.
Karlar og konur gefa henni á-
kaflega mikið af allskonar dýr-
gripum svo sem: Myndir, teppi,
krossa, kaleika, altaristöflur,
skrín undir helga dóma o. fl.
o. fl.
Líkneski í kirkjum voru svo al-
geng, að talið er víst, að í hverri
einustu kirkju og hænhúsi, hafi
verið eitt, og víða mörg líkneski.
í 338 kirkjum og bænahúsum
er víst að líkneski hefir verið til
af Maríu mey.
Alls hefir Tryggvi Þórhallsson
rekið sig á í máldögunum rúmlega
1200 líkneski af 66 dýrlingum, en
hann telur víst, að mikið vanti á,
að hjer komi öll kurl til grafar,
sjer í lagi á Suðurlandi. T. d.
vantar alveg skrá um líkneski í
Skálholti.
Líkneskin voru mjög mikið
skreytt og prýdd, sýnir það vel,
hver ást var á þeim höfð, og
bendir til þess, hver auður var
samankominn í kirkjunum. — í
þrem kirkjum er talað um húin
líkneski. í Garðakirkju á Akra-
nesi er t. d. húið Jóhannesar lík-
neski. Annaðhvort hafa þau ver-
ið færð í forkunnar fögur klæði,
silkihökla, eða búin silfri og gull-
fargi. Þá segist Tryggvi Þórhalls-
son hafa fundið um 80 dæmi þess
að skrautklæði hafi fylgt þess-
um líkneskjum, sem hvorttveggja
muni hafa verið notað til hlífð-
ar og skrauts. Það má telja víst
að mjög mikið af þessum dúlmm
sje kirkjunni gefið af konum, og
í mörgum tilfellum íslenskur iðn-
aður. Oft eru ljós látm loga fyrir
líkneskjum, eins og á ölturum.
Um líkneskin kemst Tryggvi
Þórhallsson að þeirri niðurstöðu
að ekki muni ofhátt reiknað, að
meðalverð þeirra sje 2 hundruð,
sem mun láta nærri að sje metið
til peninga fyrir stríð (1913) 1000
krónur. Nú er víst að minst 1250
Iíkneski hafa verið til. Eftir því
hefir kirkjan átt líkneski upp á
iyé miljón krónur. Ef tekið er
tillit til hins mikla auðs, sem kirkj
an hefir átt í öðrum gripum, verð-
ur að telja þetta lága upphæð.
Það vaí mjög algengt að kirkj-
ur voru klæddar allar dýrum
klæðum.
Árið 1220 var búnaður Garða-
kirkju á Akranesi sem hjer segir:
Tjöld voru um alla kirkju. 6
manna messuklæði og 2 höklar
(árið 1315 voru. þar 7 manna
messuklæði).
12 altarisdúkar vígðir. 9 altar-
isklæði. 6 klukkur. 2 heilagir stein-
ar á altari. Silfurkaleikar þrír,
einn gyltur og gullkaleikur, hinn
fimti. 3 kertastikur. Þar stendur
svo: Guðmundur Hroði gaf stiku,
sem á standa ellefu kerti. póðu-
krossar voru 5 og 1 gyltur.
í Garðakirkju var þá einn
gluggi úr gleri sem hefir veríð
mjög fátítt og vafalaust mjög
clýrt.
í Melakirkju er glergluggi iy2
alin hár.
Um Reykholtskirkju stendur:
„Kirkjan á nú klukknr þær, er
þau Hallveig (Ormsdóttir) og
Snorri (Sturluson) leggja til stað-
ar — (söngmeyjar tvær) — og
tvær Árnanautar og hin fimta
Sölmundarnaut (hann var tengda-
sonur Snorra) og 6. Pjetursnaut. í
Reykholti var Pjeturskirkja. —
Árið 1360 voru þar til 10 manna
messuklæði og 5 köklar.
Um 1200 krossar munu hafa
verið til í kirkjunum eftir því,
sem fært er í letur. Á Húsafelli
ei 1 kross ,metinn á 200 þ. e. um
1000 krónur.
Það má benda á margt, sem
sannar að munir þeir sem kirkj-
urnar áttu, hafa verið æríð dýrir,
en jeg læt aðeins eitt nægja. Það
hljóðar svo: „Hálfir Auðsstaðir
standa í pant fyrir kaleik“. Auðs-
staðir eru í Hálsasveit og er af-
bragðsjörð.
1 fornum máldögum er þess get-
ið, að jarðir hafi verið gefnar,
eingöngu til að annast lýsingu
kirkna. Það hefir verið mjög al-
ment að kirkjur væru lýstar. —
Eftir mikla rannsókn á þessu
efni kemst Tr. Þórhallsson helst
að þeirri niðurstöðu, að þær hafi
verið lýstar vegna sjófarenda. —
Meðal annars bendir það ótvírætt í
þessa átt, að á 27 kirkjustöðum
sem slík ákvæði voru um, eru að-
eins 6 í Hólabiskupsdæmi. Enda
munu allar þessar kirkjur sjást
af sjó. Annað bendir og í þessa
átt. Það á að lýsa kirkjuna á
hverri nóttu um vetrartímann. —
Fyrirmæli um þetta eru mjög
sbýr. Á einum stað stendur svo:
„Bóndi skal skyldur vera að lýsa
kirkju hverja nótt, frá Maríu-
messu hinni síðari, til þess að lýk-
uv páskaviku“.
Ef þessi skýring er rjett, sem
ekki er ósennilegt, þá er hjer um
að ræða fyrstu vitana á íslandi.
Um þetta eitt atriði mætti tala
langt mál, hefi jeg þó ekki tæki-
færi til þess. En þetta er fagur
vottur þess hvað kirkjan er víð-
feðm, og hve áhrifa hennar og
blessunar verður víða vart.
Hjer hefi jeg í sem allra stytstu
máli sem mjer er unt, drepið á
dýrgripi kirkjunnar og gjafir til
að annast fátæka o. fl.
En þá eru eftir allar jarðeignir
hennar, og gangandi peningur. —
Það er ómögulegt að gera sjer
nákvæma grein fyrir, hvað eignir
kirkjunnar hafa orðið mestar,
metið til peningaverðs, sjer í lagi
gagnvart Skálholtsstól, því þar
er lieimildin lakari.
Tryggvi Þórhallsson telur víst,
að í Hólabiskupsdæmi hafi kirkj-
an átt fyllilega aðra hverja jörð;
er líklegt að þetta hafi verið mjög
svipað í Skálholti. Að líkr'i niður-
stöðu kemst dr. Páll Eggert Óla-
son. Hann segir að jarðeignir Hóla
stóls hafi numið um % af öllum
jarðeignum, en bætir við, að jarð-
ei’gnir klaustra og kirkna í bisk-
upsdæminu muni ekki miklu minni
SIALFVIRKT
Flik Fiak skemrnir
ekki þvottinn, fer ekki
illa með hendurnar.
Jafnvel, uli, silki og lit-
uð efni má þvo í Flik
Flak, án þess að
hætta sje á skemd-
um, ef gætt er nauð-
synlegrar varúðar.
I. Brynjólfsson & Kvaran.
LESBÓK
M0R6UNBLAÐSINS.
1. árgaug (1925-6), nokkur eintök, hefir blaðið verið beð-
ið að útvega. Þeir sem kyunn að vilja selja hana snúi
sjer til air. Morgnnbl., Austnrstr. 8, sem greiðir
m—>- 10 krónnr ■<—m
fyrir hvern ógallaðan árgang.
Sækkefvistlærred. /o «
Et Parti svært, ubleget realiseres mindst 20 m., w
samme Kvalitet 125 cm. bred 96 Öre pr. m. Ubl. Skjorter 200 Omi I
lille og Middelstörrelse, stor 225 öre, svære uldne Herre-Sokker 100
öre, svært ubl. Flonel 70 cm. brtdt 65 öre p. m. Viskestykker M
öre, Vaffelhaandklæder 48 öre, kulörte Lommetörklæder 325 öre pr,
Dusin. Fuld Tilfredshed eller Pengene til bage. Forlang illustrergl
Katalog. — Sækkela^eret, Sct. Annæ Plads 10, Köbenliavn K.
Efnalaajg Reykjavíkui*.
Langaveg 32 B. — Símí 1300. — Síntnefní: Efnalan*.
Hreinísr meÖ nýtískn áhðldnm og sðferðmm allan óhreinan fmtna®
og dúka, úr kvaðm efni aem er.
Litar npplituð fðt, og brtytir *m Ii| eftir óskum.
Kyknr þagináil Bparar fjel
Áletrnð bollapör:
Ágústa — Ása — Ásta — Bogga — Elin — Guðný
Helga — Inga — Jóna — Jónina — Klara Kristrún
Lilja — Lára — Maria — Pálína — Regnheiðfur — Svava
Soffía — Sólveig — Sigrún — Unnur — Vigdís.
K. Einarsson & Björnssou.
vera, en stólsins sjálfs, og er það
þá um helming allra jarða í sýsl-
um þeim, er lutu undir Hólastól.
Tekjur biskupanna á þessum ár-
um voru líka gott sýnishorn þess,
hve verðmætar þær voru. Árið
1550 voru leigur af kúgildum Hóla
stóls 4þ080 krónur (miðað við
verð 1912—13), en landskyldur
voru á sama ári 41600 kr. Árið
1589 segir dr. Páll, að þessar
tekjur hafi í Slcálholtsbiskups-
dæmi eftir sama reikningi verið
nálægt 73000 krónum. En að þær