Morgunblaðið - 27.01.1931, Blaðsíða 5

2»rið;judagimv 27. jan. 1931.
--V
Verzl u nar mannaf jelag Reykjavíkur
1891
27 janúar
1931.
Björn Jónsson ritstjóri.
AðalfruinkvöSull fjelagsstofnunarinn-
■ai*. Naut fjelagið um margra ára skei'ð
hans miklu hæfileika sem fyrirlesara og
ræðumanns, auk stuðnings hans sem
ritstjóra.
I dag er Verslunarmannafje-
lag Reykjavíkur 40 ára. Þ. 27.
jan. 1891 komu 33 menn saman
í „Hermes“ í Hafnarstræti, og
samþyktu lög fyrir þetta fyrsta
almenna fjelag verslunarmanna
hjer í Reykjavík.
Fyrir 40 árum.
Sá, sem þetta ritar, hefir, af
eðlilegum ástæðum, eigi bein
persónuleg kynni af því, hvern-
ig Reykjavík var fyrir 40 árum,
hvernig viðskiftalífið var og bæj
arlífið. En þeir, sem þá voru
starfandi í bæjarfjelagi þessu,
munu hafa gaman af því, að
renna huganum til baka til þess
tíma, og gera samanburð á bæn-
um, eins og hann var þá, og eins
og hann er nú.
Nú getur mann furðað á því,
að hjer skyldi eigi hafa verið
neitt verslunarmannaf jelag, fyr
en 1891. Að verslunarstjett bæj-
arins skuli hafa starfað ár eftir
ar, án fjelagssamtaka, an þess
að finna til þess, að hjer væri
um sjerstaka stjett að ræða, er
þyrfti á samhug og samstarfi að
halda.
En lítum á. Hvernig var um-
horfs hjer í verslun Reykjavík-
ur fram að þessum tíma? Hverr.-
fo* var versluninni fyrir komið?
Var ekki aðalverslunin í hönd-
um hinna erlendu selstöðukaup-
manna, meðan hjer var engin
Iteningastofnun — enginn banki
— svo að segja engir sjálfbjarg-
ar útvegir fyrir innlenda menn
að koma sjálfstæðum verslunar-
rekstri á fót?
En svo kom Landsbankinn
1886. Viðskiftalífið fór a* verða
ofurlítið örara. Framleiðsla og
verslun landsmanna fór að auk-
ast. Innlendir menn tóku upp
samkeppnina við þá, sem hingað
komu til verslunarfanga um
bjargræðistímann, og hurfu aft-
ur til útlanda með haustinu —
eins og farfuglarnir.
Að vísu voi*u verslanirnar hjer
starfandi allan ársins hring. En
lagið á verslunarfyrirkomulag-
inu, hið gamla selstöðuverslun-
arlág, þar sem erlendir menn
höguðu verslun sinni eins og þeir
ættu við ósjálfbjarga þjóð, far-
kostslausa eyjarskeggja, sem
urðu að taka því, er að þeim var
rjett; þetta verslunarlag varð
úrelt, sem betur fór, og eðlilegt
var, er lifnaði yfir viðskiftunum
— og innlendir menn, hjer bú-
settir, starfandi allan ársins
hring, sem þektu þarfir og kröf-
m almennings, stóðu að ýmsu
eyti betur að vígi í samkepn-
inni, en hinir, sem voru hálf-
ókunnugir, og aldrei hjer nema
með annan fótinn.
Þegar íslensk verslunarstjett
fór að finna til sín, finna og
skilja tilverurjett sinn, finna, að
sjer óx og hlaut að vaxa ás-
megin í framtíðinni, vaknaði
meðvitundin um þörfina fyrir
fjelagssamtök.
En lítið hefir svigrúm verið
fyrir hina uppvaxandi reykvísku
verslunarstjett fyrir 40 árum.
Nokkrar tölur.
Verslunarmagn landsmanna
var 4—5 miljónir innflutningur á
ári og útflutningur álíka, en þó
árin 1880—1890 var útflutning-
urinn 600.000 og alt að 900.000
kr. m i n n i en innflutningur-
inn.
Fólkstala í Reykjavík um ára-
mót 1890—91 var 3711. Þá fór
fram manntal og var tilgreint
um atvinnuvegi. Um helmingur
bæjarbúa lifði á útgerð, 489 á
daglaunavinnu, 331 á verslun,
569 á iðnaði og af þeim 141 á
trjesmíði. 1 embættismanna-
flokknum voru 228. f hverjum
Hokki er talinn heimilisfaðirinn
og alt hans skuldalið. (ísafold,
des. 1890).
Útsvör í Reykjavík 1891 voru
samtals kr. 20.502, og höfðu 115
menn yfir 30 króna útsvar. En
hæstu útsvör höfðu Fischers-
verslun 550 kr., Brydesverslun,
Thomsensverslun og Pjetur Pjet
ursson biskup kr. 500.
Samgöngurnar.
Um mánaðamótin okt.—nóv.
1890 fór póstskipið Thyra hjeð-
an, síðustu ferð sína það ár, og
til útlanda, var 15 dögum á eftir
áætlun, en póstskipið Laura kom
hingað í janúarlok 1891 *-Póst-
skip komu hjer engili,:í þessu
þriggja mánaða tímabili, en fjár
tökuskip Slimmons og Zöllners
komu hingað eftir að Tyra fór,
og kolaskip til Brydeverslunar
í desember, eftir 5 vikna hrakn-
inga, hafði snúið aftur til sama
lands, og varð að fá alvcg nýja
skipshöfn til þess að ganga á
skipið, og koma því leiðar sinn-
ar hingað til fslands.
Þetta voru samgöngurnar við
útlönd í þá daga.
Einn vagn var til hjer í Revkja
vík til almenningsnota, Lauga-
vagninn, og er löng grein í ísa-
fold um þennan merkilega grip,
„sem bæjarmenn vilja ekki —
eða tíma ekki að nota, eins og
til er ætlast, að flytja þvottinn
í Laugarnar, „með því að skræl-
ingjasiðurinn gamli, að láta
Th. Thorsteinsson kaupm.
Fyrsti fomiaSur f jelagsins og einn af
helstu mönnum fjelagsstofnunarinnar.
Formaður þess í tvö ár og sat einnig
mörg ár í stjórn þass sem meðstjórn-
and'i. Yar bæði fyrr og síðar einn af
mestu áhugamönnum fjelagsins.
Ludvig Hansen verslunarstj.
Var kjörinn í fyrstu stjórn fjelagsins
og átti þar sæti í fjöldamörg ár. Yar
hann alla tíð einn af fremstu mönnum
f jelagsins.
Ditlev Thomsen konsúll.
Kjörinn í fyrstu stjórn fjelagsins.
Var formaður þess í 2 ár og mjög á-
hugasamur fjelagi meðan hann dvaldi
hjer á landi. Er sá eini sem er á lífi úr
fyrstu stjórninni. Kjörinn heiðursfje-
lagi 1923.
ltvenfólk ganga með klyfjar á
baki af þvottum og þvottaáhöld-
um, milli höfuðstaðarins og laug
anna, var of rótgróinn til þess,
að hann hyrfi alt í einu. Það var
hokkuð forneskjuleg sjón, að
mæta heilli lest af vinnukonum,
álútum undir laugapokaklyfj-
um, á þjóðveginum milli Reykja-
víkur og Elliðaánna“. Svo segir
í ísafold 1890, og er þessu bætt
við: „Þetta gæti verið neðan-
málsgrein úr samgöngusögu
landsins, ritaðri einhverntíma á
20. öldinni. Hún er sönn, það
sem hún nær. En það er á valdi
bæjarmanna hjer í Reykjavík,
hvernig framhaldið verður, hvort
þar segir frá „sótt og dauða“ þess
arar nýju „innrjettingu“.
Greinarhöfundur getur þess
ennfremur, að nú sje hægt að
komast með.þessa nýmóðins ,.inn-
rjettingu" — vagninn — alla leið
upp í Svínahraun, og mælir með
því, að bæjarbúar leigi hann til
sunnudagaferða. Annars er hann
auðsjáanlega hræddur um, að
landsmenn yfirleitt, og bæjarbú-
ar sjer í lagi, hafi ekki sinnu á
því, að notfæra sjer vagna, klyf ja
hestar og klyfjað kvenfólk verði
enn um skeið að slíta akvegunum
í nágrenni Reykjavíkur.
Nú má segja, að farið sje nokk-
uð út fyrir verslunarsögu Reykja-
víkur. En þó ekki alls kostar. Því
vel sýnir þetta éina atriði, hví-
lík kyrstaða ríkti hjer fyrir 40 ár-
um, og hve vel menn undu alda-
gömlum silakeppshætti.
Telefon-fjelag var stofnað, er
setti „rafurmagnsmálþráðinn“
milli Rvíkur og Hafnarfjarðar.
Er fjelagið hafði starfrækt „raf-
urmagnsmálþráðinn“ í mánuð,
höfðu verið send 400 ,,skeyti“,
og tekjurnar verið 80 krónur,
auk 190 króna ársafgjöldum, þar
eð 19 manns höfðu greitt 10 kr.
árgjald. — Þetta voru símavið-
skiftin. —
Mentunarf jelag verslunar-
manna.
En í allri jiessari deyfð og öll-
um þessum drunga og aðgerða-
leysi, vaknar hreyfing í þá átt,
að koma upp kvöldskóla fyrir
verslunarmenn.
Þ. 11. mars 1890, var stofnað
„Mentunarf jelag verslunarmanna
í Reykjavík“. — Var fjölmennur
stofnfundur haldinn á Hótel
Reykjavík. Er sagt frá því í Isa-
fald þann 12. mars, að fjelagið
hafi verið stofnað.
Óefað hefir Björn Jónsson rit-
stjóri verið hvatamaður að þess-
um fjelagsskap. -
Nokkru áður hafði hann ritað
hvatningagrein í blað sitt.
Kvöldskóli sá, sem hjer um ræð
ir, tók til starfa þ. 1. okt. 1890.
Var honum skift í 2 deildir, og
voru lærisveinar 24, 9 kennarar,
er skiftu með sjer kenslu, alls 2
stundir á dag rúmhelga daga
ma laugardaga.
Nú þótti vera sjeð að nokkru
fyrir undirbúningsmentun hinn-
ar uppvaxandi verslunarstjett-
ar. Eftir var að koma samtökum
á meðal hinna starfandi verslun-
armanna.
Björn Kristjánsson alþm.
Einn af stofnendum f jelagsins, og var
kjörinn heiðursfjelagi þess 1923. Hefir
hann bæði fyrr og síðar flutt í fjelag-
inu fyrirlestra um hin mikilvægustu
mál verslunarstjettarinnar og önnur
þjóðmál.
Stofnun Verslunarmanna-
f jelagsins.
Víkur nú sögunni til þess, seln
fyr var frá horfið, er kallaður
var saman fundur, í „Hermes“ 1
Hafnarstræti, þ. 27. jan. 1891.
Á þeim fundi hafa mætt 33 versl
unarmenn. Þar var og Björn
Jónsson ritstjóri. Þeir B. J. og
Th. Thordteinsson munu hafa
verið aðalhvatamenn að fjelags-
stofnuninni. — Frummælandi á
fundi þessum var Th. Thorsteins
son kaupmaður. Hann skýrði frá
7í, að allmargir verslunarmenn
hefðu hinn 12. s. m. komið sjer
saman um, að reyna að koma á.
fót fjelagi, er sjerstaklega hefði
það fyrir markmið, að efla ein-
ingu og samheldni meðal versl-
unarstjettarinnar hjer á landi.
I undirbúningsnefnd voru þeir
kosnir Th. Thorsteinsson, D.
Thomsen, Matth. Jóhannesson,
Þorl. Ó. Johnson og Jóhs. Han-
sen. — Nefnd þessi hafði samið
lagafrumvarp, er hún lagði fyrir
fundinn.
í frumvarpi þessu var ekki til-
greint hvað fjelagið skyldiheita.
í 2. grein er svo fyrir mælt, að
tilgangur fjelagsins sje, að út-
vega samkomustað fyrir verst-
unarmenn, að efla samheldni og
viðkynningu meðal verslunar-
manna með iðulegum samkom-
um, jafnframt að gæta hags-
muna fjelagsins, einkanlega með
því að útvega dugandi og verðug-
um verslunarmönnum stöðu hjá
góðum húsbændum.
Fjelagsmenn geti þeir orðið,
sem voru 18 ára að aldri, og sefti
gegna eða gegnt hefðu verslunar-
störfum. Fjelagsgjöld ákveðin kr.
1.50 fyrir ársfjórðung, eða 100
kr. æfitillag.
Fimm manna stjórn stýri fje-
’aginu. Er í lögunum nákvæmlega
tilgreint vald óg starfssvið stjórn
arinnar, og eru lögin yfirleitt ít-
arleg í 30 greinum. Við fjelags-
slit áttu eignir fjelagsins að
renna í„Styrktar- og sjúkrasjóð
verslunarmanna“. í