Morgunblaðið - 24.03.1932, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIt)
Eftirmæli Síldareinkasfilunnar.
Frumvarp um skiftameðferð
á búi síldareinkasölunnar var til
umr. í nd. í gær, komið frá ed.
Þar hafði einkasalan fengið þau
eftirmæli dómsmálaráðherra, að
hún hefði verið sett fyrir for-
söngu Sjálfstæðismanna og að
þeirra vilja, og að fjárhalds-
menn hennar hefðu verið Sjálf-
stæðismenn í samvinnu við só-
síalista.
Þessu mótmælti Jón Baldvins-
son, og fór honum í því drengi-
lega, að hann bar sannleikan-
um vitni. Sagði, að í því máli
hefði verið samvinna milli Fram
sóknarflokksins og Alþfl., og að
um stjórn fyrirtækisins hefði
„Framsókn“ mestu ráðið.
Þegar forsætisráðherra hafði
mælt nokkur orð með frv., nú í
nd., stóð upp Haraldur Guð-
mundsson og spurði, hvort
stjórnin hefði ekki á prjónun-
um neitt, sem koma ætti í stað
einkasölunnar.
Forsætisráðherra sagði, að á
ieiðinni væri br. á lögum um
síldarverksmiðjuna og um síld-
armat. Annað mundi ekki stjórn
in leggja til um síldarmálin.
Ólafur Thors kvaddi sjer nú
hljóðs. Birtist hjer stuttur efn-
islegur útdráttur úr ræðu hans.
Ræða Ólafs Thors.
Sá maður, sem á sæti í ráð-
herrastóli hjer hjá mjer, sæti,
sem hann að sönnu mjög sjald-
an situr í, síðan jeg hlaut næsta
sæti við (Ól. Thors hlaut næsta
sæti við stól dómsmálaráðh.),
hefir við afgr. þessa frv. í ed.
sagt þau ranghermi, er jeg tel
rjett að leiðrjett sjeu nú þeg-
ar við þessa umræðu. Ráðherr-
ann sagði sem sje, að síldar-
einkasalan væri sett að frum-
kvæði og vilja okkar Sjálfstæð-
ismanna.
Það er að sönnu næstum
móðgandi fyrir þessa háttvirtu
deild, að verið sje hjer að deila
um það, hverjir hafi komið síld-
areinkasölunni á, og hverjir
barist gegn henni. Þeir atburð-
ir er gerðust á þinginu 1928,
þegar Framsóknarmenn og só-
síalistar hnepptu síldveiðarnar
og síldarverslunina í einokunar-
fjötra gegn vilja síldaratvinnu-
rekenda og harðri baráttu sjálf-
stæðisþingmanna, eru háttv.
þingmönnum kunnir, og í fersku
minni.
Dómsmálaráðherra blandar
saman tveim mjög ólíkum mál-
um: Lögum um síldarsamlag
frá 1926 og einkasölulögunum
frá 1928.
Með lögunum um síldarsam-
lagið var af sjálfstæðismönnum
gerð tilraun til að skipuleggja
þessa atvinnugrein á þann hátt,
að fá þeim, er þá atvinnu
stunda, sjálfum vald yfir þeim
málum, með þeirri einni aðstoð
löggjafarvaldsins, er gerði þeim
fært að útrýma leppmenskunni.
Með síldareinkasölunni 1928
voru yfirráð þessara mála tek-
in af þeim mönnum, er þá at-
vinnu reka og lögð í hendur
löggjafans, allsendis þekking-
arsnauðum í þeim efnum.
Til sönnunar því, hverjar stað
leysur dómsmálaráðherrann fer
með, er hann nú afneitar síld-
areinkasölunni, vil jeg með leyfi
háttv. forseta lesa nokkur orð
úr grein, sem þessi sami ráðh.
hefir skrifað í blaðið „Tímann“
1929 (Sjá Mgbl. 9. des. 1931).
Þarna sjá menn samkvæmn-
ina. 1929 gefur hann sjer og
sínum flokki dýrðina. Þá er það
,,bændaflokkurinn“, sem kom
„til skjalanna“, „finnur bjarg-
ráðið“ og „knýr verkamenn og
útvegsmenn til sjálfsb.jargar“.
En 1931, þegar Síldareinkasal-
an hafði gengið undir próf
reynslunnar og fallið, er það
„einkasala Ólafs Thors og Lín-
dals“.
Jeg var strax 1928, sann-
færður um ófarnað þessa fyr-
irtækis. Spár mínar voru þá
kallaðar hrakspár, en engar
þeirra náðu þó jafn-langt og
raunveruleikinn.
Það er seint að telja öll ó-
höpp og axarsköft er hin stutta
saga þessa fyrirtækis rúmar. —
111 var þess fyrsta ganga, því
hún má telja að hefjist með
því, að einn framkvæmdastjór-
anna er sendur út í markaðsleit.
Hann rekst á danskt Gyðinga-
firma, og þessum Gyðingum fær
hann strax með samningi einka-
sölu á síld til Norðurlanda, þ.
á. m. til Svía, sem verið höfðu
aðal-neytendur ísl. síldar.
Svíum mislíkaði þetta stórum
sem von var. Þóttust þeir ekki
þurfa að hafa danska Gyðinga
fyrir millilið milli sín og selj-
anda. Endirinn varð sá, að einka
salan varð að kaupa sig frá
samningnum við Gyðingana fyr-
ir ærna peninga.
Form. útflutningsnefndar neit
aði reyndar harðlega, að þessi
samningur hefði verið gerður.
En síðar skýrði þó framkvæmda
stjórinn frá þessum samningi
í skýrslu sinni.
Þegar Einkasalan var laus
við Gyðingana, hófust sölusamn.
við Svía. Fyrsti samningurinn
var um 40 þús. tunnur. — Mun
það vera óskaplegasti verslun-
arsamningur sem þekkist í versl
unarsögu heimsins milli frjálsra
aðila: Stærð síldarinnar skyldi
vera 270 í tunnu. Engin dæmi
eru til, að svo stór síld hafi
veiðst hjer við land í þeim mæli,
sem selt var, svo hjer var í
fyrsta lagi seld vara, sem von-
laust var um, að fyrirtækið
hefði til sölu. Öll þessi sala
skyldi vera af fyrstu veiði, og
vita þeir, sem eitthvert skyn
bera á þessa hluti, að slíkt náði
engri átt.
Um gæðin var það ákveðið,
að síldin skyldi vera „extra
prima“. Slík hámarksgæði á
víst íslensk tunga ekki orð yf-
ir. Ef síldarverð lækkaði, eftir
að samningur var gerður, skyldi
síld sú, er eftir samningnum
var gerð, lækka til jafns við
það, en hækkaði síldarverðið,
skyldi það engin áhrif hafa á
verð hinnar umsömdu síldar.
M. ö. o. Seljandinn skyldi taka
á sig verðlækkun, sem verða
kynni á síldarmarkaðinum, en
ekki njóta verðhækkunar.
Og loks var svo um samið,
að kaupandinn sjálfur skyldi
dæma um gæði vörunnar. Hon-
um er sett sjálfdæmi um allar
kröfur og efndir gagnvart selj-'<
anda.
Rekstur fyrirtækisins heima
fyrir var þessu líkur: Ef síld1
var nóg, vantaði tunnur, ef tunn
ur voru til, vantaði salt, ef til
voru bæði tunnur og salt, vant-
aði síld. Þannig var eitt árið
tunnuskortur, annað árið salt-
skortur, og þriðja árið síldar-
skortur. Og það sem verst var:
Öll árin var vitsmunaskortur
þeirra, sem veittu fyrirtækinu
forstöðu. Því er nú komið sem
komið er.
Einkasalan hafði í sjálfsvaldi
að greiða síldareigendum eins
lítið fyrir síldina og henni sýnd
ist; og hún skamtaði þeim vissu
lega smátt, ljek þá svo hart, að
slíks munu, sem betur fer, fá
dæmi, en þó tókst henni að
verða gjaldþrota. Og ef það er
rjett, sem líklegt má telja, að
það gjaldþrot sje nokkuð hátt
á aðra miljón króna, sýnir það
hvorki meira nje minna en það,
að þó Einkasalan hefði fengið
alla nýja síld gefins, þ. e.: þó
sjómenn hefðu unnið henni
kauplaust í 2 ár, og útgerðar-
aenn lánað henni skip sín jafn-
iengi fyrir ekki neitt, og kostað
útgerð þeirra úr eigin vasa,
hefði hún samt orðið gjald-
þrota.
Jeg veit ekki hvort verra er
í þessu máli, ofstopi dómsmrh.
og fylgifiska hans, þegar þeir
lögðu síldarútveginn í einokun-
arfjötra með kúgunarvaldi þing
meirihlutans, að öllum þeim
þvernauðugum sem við þennan
atvinnurekstur fást, eða lítil-
menska, þegar þeir nú, eftir að
reynslan hefir dauðadæmt þetta
athæfi, á allan hátt reyna að
renna frá gjörðum sínum og
koma ábyrgðinni á aðra.
)) IfeHTMM Ii OLSEM ((
Huað líður
Belgaumsmálinu ?
Það munu nú vera liðin rösk-
lega tvö ár síðan togarinn Bel-
gaum var, af varðskipinu Ægi,
kærður fyrir landhelgisveiðar,
fluttur til Reykjavíkur og dæmd
ur af lögreglustjóra í 13500
króna sekt, og afli og veiðar-
færi upptækt. Málinu var þeg-
ar áfrýjað. Að ári liðnu eða í
fyrra um þetta leyti, kom málið
fyrir í Hæstarjetti, en var ekki
dæmt þar, heldur óskaði Hæsti-
rjettur eftir útnefningu þriggja
manna nefndar til þess að rann-
saka betur málið, og láta uppi
álit sitt.
Nefnd þessi var sk,ipuð, og
mun nú nálgast ár síðan hún
tók til starfa. Síðan hefir ekk-
ert heyrst um mál þetta. Svo
sem kunnugt er, hefir mál þetta
frá upphafi vakið all-mikla at-
hygli meðal manna, og nú
spyrja menn: Hvað líður Bel-
gaumsmálinu? Hvar er það nið-
ur komið? Hvað veldur þessum
óeðlilega drætti?
Fredrich W. Petersen prófessor
frá Michiganháskóla er nýkominn
.hingað og ætlar að dveljast hjer
!ium tveggja mánaða tíma. Hann
'er af sænskum ættum.
Pressnger.
Feagnm með e.s. „Gnllioss",
nýtl pressuger.
Hillegom. Aurora beimsfrægu Holland
blðmlankar.
Pantið blómlauka yðar beint frá Hollands besta blómgarði. Und-
anfarið höfum við fengið margar pantanir frá íslandi, til að rækta
í görðum og herbergjum. Til þess að kynna verslunarhús okkar á
íslandi, hyggjum vjer bestu aðferðina vera að bjóða yður nokkuð
af Hollands heimsþektustu blóma- og blómlauka úrvali. Úrval svo
vel samsett af fögrum litum og góðum ilm, sem þjer aldrei hafið
fyr kynst slíku. Þetta úrval samanstendur af 400 blómlaukum, ná-
kvæmlega úrvalið, og sjerstaklega samsett fyrir íslenskt loftslag.
Aurora-blóm vekja yndi ungra og gamalla, ríkra og fátækra. Aurora
blóm breyta heimili yðar og garði í blómaparadís. — Vegna hinna
mörgu pantana, sem koma daglega, þá gerið svo vel og pantið tím-
anlega og setjið nafn og heimilisfang yðar greinilega á pöntunina.
Sá gerir rjett, sem þegar í dag, gerir pöntun sína hjá:
AURORA-BULB — NURSERIES.
Helligom — Holland —- Europa.
Okkar ágæta úrval samanstendur af:
100 stór blómstrandi Gladioli í 5 litum; rautt, pink, laxrautt,
lilla og gult.
100 lítil blómstrandi Gladioli (sverðliljur) í 5 litum.
30 Begonia (15 einf. og 15 tvöf.) í ýmsum litum.
10 Capeli'lies (Hyacinthus Candicans) drottning blómanna.
50 Anemones, allra uppábald, í öllum regnbogans litum.
50 Ranunculur, litla rósin í öllum litum.
30 Oxalis Deppei, hið svokallaða hamingjublóm.
15 Montbretias, í ýmsum litum.
15 Dahlias, „AURORAS ROEM“.
400 laukar og rætur, fyrir 6 dollara.
800 laukar og rætur fyrir 10 dollara.
Fljót afgreiðsla. Sent án aukakostnaðar á ákvörðunarstað .Heil-
brigðisvottorð fylgir hverri sendingu frá Phytopatholgical skrif-
stofunni. — Hver tegund merkt og pökkuð sjer. Ræktunarmeðferð
á ensku, frönsku eða þýsku, með myndum, er sent með, án endur-
gjalds. Yegna yfirfærslu örðugleika, þá sendið andvirðið með pöntun
og njótið þar með hinna sjerstöku heiidsölu kjara.
t
Jdna Kristln lúifusdóttir
Fædd 5. janúar 1911.
Dáin 29. febrúar 1932.
Hinn 29. f. m. andaðist á Vífils-
staðaheilsuhæli ungfrii Jóna Kr.
Júlíusdóttir, aðeins 21 árs að aldri.
Jóna sá'l. var strax á unga aldri
heilsuveil, en þrátt fyrir það var
hún jafnan glöð og hugrökk. Og
nú síðast um tveggja ára skeið, er
þún dvaldi á heilsuhælinu, var !hún
jafnan eins glöð og hress til hinn-
ar síðustu stundar. Það var á-
nægjulegt að koma til hennar og
sjá hið brosandi andlit og hið
glaða viðmót, sem jafnan einkendi
haná.
Foreldrum, bræðrum og öllum
yinum hinnar ungu stúlku, og þó
einkum veikri móður hennar, sem
seinustu mánuðina varð að horfa
upp á dauðastríð dóttur sinnar,
verður hiún ógleymanleg.
Vertu sæl, unga stúlka, og þöklc
fyrir samverustundirnar stuttu en
björtu.
Blessuð sje minning þín.
Vinur.
Morgunblaðið er 8 síður í dag.
Næsta blað kemur ekki út fyr en
já páskadag.
Bnrtn með ntlendn-
vðrnna.
fsland fyrir
— fslendlnga.
Sökum þess að engin út-
lend vara má sjást hjer á
landi eftir 3ja apríl. Og til
þess að þurfa ekki að keyra
1 sjóinn því, sem við höfum,
gefum við 50% afslátt af
ýmsum vörum.
Notið tækifærið.
Uersl. Hamborg.
Laugaveq: 45.
Tll Viieviar.
Fastar ferðir daglega kl.
8y2 árd. frá Steinbryggj-
unni. Sími 1340.
Mnnið A. S. I.