Morgunblaðið - 18.06.1933, Blaðsíða 7

U O RCT' N B L A Ð í f)
7
5íra 5óti
fundinn i fjörunni.
Mig fýsti á liðnum degi
um flæðatmál að sveima,
cn fann þó reyndar á mjer
að betra væri heima.
Jeg liitti þar í fjörunni
hirði snauðra sálna,
sem hrömmum skelti á ígildi
fiska og líka álna.
Br Sóta klerk jeg heyrði
og sá á þessum vegi,
var sólargangi brugðið
og risið látt á degi.
Bn undir skolbrún prestsins
í elda hrævar glóði,
sem ávalt lýsa græðgi,
er kjamsar eftir blóði.
Á báðum öxlum hólkvíða
bar hann kápu sína.
Þó birta væri á förum
og sjón mín því að dvína,
jeg sá það held jeg laukrjett,
að Sóta fór hún eigi,
að sama skapi og guðvefjar
kirtill júnídegi.
Við fylgikonur tvær þenna
flysjung heyrð’ jeg skrafa.
Og fast hann mundi á háðum
og þær á honum lafa.
Bn Ósvinna er heit.in
sú eldri þeirra snóta.
Og Óskammfeilni er nafnið
á hinni friðlu Sóta.
Af ábrýði var klerkurinn
allur sem á hjólum,
að ósekju mig vænd’ um’:
að hjengi í drósa kjólum.
Þeim aðdróttunum grálega
að mjer stefndi í bræði,
-og orðabelgur mannsins og
prestsins ljek á þræði.
„Jeg kenni þig“ — svo mælt’ jeg
^,á keflavíkna skaga
er kall þitt, hinu megin
við stöðvar göfgra laga.
Bf ungbarn þarf að feðra
og ekkju hlut að bjarga
<er auðna þeirra í veði —
í klóm og goggi varga“.
„1 fingrum þínum sýnast mjer
fjórar langar kjúkur,
og firna mikið inn bjmða
þannig vaxnar lúkur“.
— í styttingi mjer sýndist
við stigaklerk að tala. —
,,Við strandhögg muntu riðinn
og þannig manninn ala“.
Öll hárin gerðu uppreisn
á höfuðleðri Sóta.
Og hrævarneista leit jeg
úr munni og glyrnum þjóta.
A hárbragðinu sá jeg.
að hann við kött og rakka
•er harla náið tengdur —
en vantar ljónsins makka.
Með óþveginni tungu
og ekki hreinum vörum
hann að mjer beindi spáflugu:
„að karlinn væri á förum“,
■og gemsaði um það hreykinn:
„á grafar stæð’ eg bakka“.
Og görnin meir’ en lítið
í presti virtist hlakka.
Þeim hafra smala og geita
jeg hnitmiðaði svarið
í hálfkveðinni vísu og
tók því ekki af skarið:
„í Leyning er jeg bóndi,
í lendu hljóðrar sorgar,
einn landsetinn, er afgjald
með rýru krofi borgar“.k
A. nafla sjálfs sín leit ha’nn
og bljes út á sjer belginn,
og brá á þess manns óráð,
sem jafnan veður elginn. —
Og bjálfann á sjer hristi
og brimhvin gerði í nösum,
sem bálreið alda sletti
í góm á þöngla flösum.
Að spyrja þenna blöðrung
úr spjörum við jeg hætti,
er spellverk drýgir náttlangt
og Bindil kalla mætti —
það njósna sperðilmenni,
sem neytir allra tækja
að ná sjer þar í flyðru,
sem bröndu er leyft, að krækja.
Með einnar spannar stiku
-er auðvelt lclerk að mæla,
sem augu hefir þaulreynt
úr sóknabörnum kræla,
og drykk sem reyndist göróttur
dreypt í þeirra munna,
og drjúgum kastað eitri
í lindir fólks og brunna.
En kveðjur urðu stuttar
og kuldaleg þau býti —
með knjesbótum og svíra
þær gerðai’ voru í flýti.
Úr brjósti prests kom óskin:
að bónda gleipti jörðin.
Jeg beiddi Stein í Myllu:
að hjálpa Sóta — í fjörðinn.
Guðmundur Friðjónsson.
meistari lón.
Það er mál manna að konurnar
sjeu mesta prýði höfuðborgarinn-
ar. Svo er hafið, hæðirnar og lit-
fögur f jöllin í fjarska. Alt er þetta
prýðilegt og uuun þeim er sjá það
: sem fyrir augun ber.
Svo koma verkin mannanna. Hjá
þeim verður ekki komist. En
Reykjavík er sem sagt ekki að
öllu leyti af manna höndum gerð.
Lof sje guði.
Konurnar leggja rækt við fleira
en útlit sjálfra sín. Þær leggja
rækt við þessi leiðinlegu manna-
verk og reyna að bæta um þau,
bæði innanhúss og utan.
Nú gangast þær fyrir því, að
gerður sje blómlegur reitur kring
um dómkirkjuna, þar sem nú er
flag -—- og meistari Jóh í steinin-
um fræga.
Mundu þær nú ekki um leið
vilja gera bæjarbiáum þann greiða
að ljetta af þeim þessum herfilega
steini? Mætti ekki nota steininn
á eitthvert leiðið í kirkjugarðinum
og útvega höfðinu húsaskjól, t. d.
í kirkjunni — setja undir það
hillu ?
Þessi grófi höggni grásteinn er
góður, þar sem hann á heima.
(Hvernig hefði hann t. d. farið í
Alþingishússgarðinn í stað út-
skorna steinsins hans Tryggva?).
Við rennsljettan, málaðan kirkju-
vegginn og girðinguna, með víra-
virkinu ofan á fer hann hörmu-
lega og eins myndin við steininn.
Þetta sjer hver maður, sem á það
minnist.
Til samanburðar er hinumegin
stöpullinn hans Hallgríms Pjet-
urssonar í litlu steypujárnsgirð-
ingunni. Hann er orðinn nokkuð
niðurbarinn og fornfálegur. Bn
mikill er sá munur.
Á ekki þetta gamla minnismerki
að fá að vera kyrt i sinni girð-
ingu? Framhald af steingirðing-
unni — sem annars er lagleg —
yrði einungis til óprýði og'
þrengsla. í stað þess væri rjett að
leggja hellur í þetta litla horn, al-
veg að kirkjunni. Og þó að þarna
sje skot, þarf tæpast að gera ráð
fyrir, að það komi að sök þarna á
almanna færi. Svo mikið vantraust
má ekki sýna borgurum bæjarins.
Sig. Guðmundsson.
Ún$ting fiörefna enn ð ný
„Ekki er öll nótt úti enn“,
sagði draugur, kom mjer til hug-
ar, er jeg las grein hins ágæta
verkfræðings Ásgeirs Þorsteinsson-
ar: „Ónýting fjörefna“ í Morgun-
blaðinu fyrra sunnudag, 4. júní.
Og í von um að Morgunblaðið
ljái mjer rúm til andsvars, ætla
jeg að leiðrjetta ýmislegt í þessari
grein
Pyrst verð jeg að byrja á því,
að mjer þótti nógu gaman að eiga
kollgátuna, er jeg nefndi það esm
grun minn, að klausan sem hr. Á.
Þ. tiffærði eftir dr. Skúla Guð-
sjónssyni um hertar feititegundir,
mundi vera úr einkabrjefi. — Og
sennilegt þykir mjer að í hasti
hafi ritað verið, og eigi ætlað til
birtingar sem gögn gegn vísinda-
niðurstöðum próf. Fridericia á
þessu sviði.
Þá vil jeg leyfa mjer að leið-
rjetta ummæli hr. Á. Þ. um smjör-
gildi þeirra smjörlíkistegunda, er
próf. Poulsen í Osló rannsakaði
1931, og set hjer því ummæli dr.
Gunnl. Claessens um árangurinn
af rannsóknum þessum:
Hr. yfirlæknir, dr. G. Claes-
sen hefir, eins og kunnugt er, átt
upptökin að því, að fjórar ís-
lenskar smjörlíkistegundir voru
rannsakaðar í Osló síðari hluta
árs 1931. Hefir hann góðfúslega
■ánað mjer það eintak af Lækna-
blaðinu, sem skýrslan um rann-
sóknir þessar birtist í og set jeg
hjer aðal-ummæli dr. Claessens,
sem eru útdráttur úr skýrslu próf.
Poulsens í Osló:
„Það var A-fjörefnið, sem próf-
að var í smjörlíkinu lijeðan, og
notaðir í því skyni rottuyrðling-
ar. Yar rottuyrðlingunum valið
A-fjörefnalaust fóður. Að 5—7
vikum liðnum liættu þeir að dafna.
Jafnframt fór augnbólga að gera
vart við sig. Nú var kominn tím-
inn til að rannsaka smjörlíkið.
Margföld reynsla hefir fært heim
sanninn um, að 30 eenigrömm af
venjulegu smjöri á dag nægja til
bess að koma tilraunadýrunum til
þroska á ný. í stað þess að nota
smjör var yrðlingunum nú bættnr
þessi skamtur af smjörlíki í fóðr-
ið og prófað á nokkrum dýra-
hópum. Smjörlíkið rejmdist á-
hrifálaust, og gat ekki bjargað
skepnunum frá þeim kyrkingi og
vesaldómi, sem fylgja A-fjörefna-
leysi. Yrðlingarnir hjeldu áfram
að Ijettast og drápust af upp-
dráttarsýki, ef þeir þá elcki voru
deyddir, þegar útsjeð var um þá,
eða jetnir upp af fjelögum sínum,
þegar líkamskraftar voru þrotnir.
Fylgisjúkdómar voru: Augnáta
(xeroptkalmi), eyrnaígerðir, nið-
urgangur, cyanose og bronchitis.“
Þetta eru aðalatriðin úr grein-
argerð dr. Claessen. Skal je.g að-
eins bæta því við, að fjórar teg-
undir smjörlíkis voru rannsakaðar
á þennan hátt, 10 tilraunadýr
7oru höfð í hverjum flokki og
fekk sína smjörlíkistegund hvor
flokkurinn.
Þeim sem vilja sjá skýrslu próf.
Poulsen á afdrifum þessara ves-
alings tilraunadýra AÚsa jeg í
þetta eintak af Læknablaðinu fyr-
ir maí—júní 1932.
Viðvíkjandi því, að A-fjörefni
sje að einhverju leyti í sambandi
við litarmegin næringarefna —-
hinn rauð-gula lit — þá virðist
svo vera sums staðar. En þó eru
fjörefnafræðingar enn eigi ásáttir
um, hvernig þessu sambandi' sje
varið. — Og einkennilegt er það,
að samkvæmt tilraunum próf.
Poulsen þá fá þau tilraunadýrin
yfirleitt bráðasta afturför og
dauða, sem fóðruð eru á þeim teg-
undum, þar sem litarrannsóknir
virðast benda á, að helst votti fyr-
ir A-fjörefnum. Ber þetta órækan
Arott um óáreiðanleik litarefnis
þessa, sem sönnun á tilveru A-
fjörefnis í smjörlíkistegundum
þessum.
Þá vil jeg líka nefna það, að
eklti fær sauðamjólk gulan lit,
eins og kúamjólk, í gróandanum á
vorin. Og sauðasmjör er altaf
jafnhvítt — og sennilega er þó
sauðamjólk allauðug að A-fjör-
efnum. Og eklti vex A-fjörefnið í
lýsinu þó að það gulni — þvert á
móti — guli liturinn kemur þar
í Ijós, þegar lýsið þránar — en
þá ónýtast einmitt fjörefni þess.
Þá nefnir hr. A. Þ. að rann-
sóknir próf. Fridericia á' A-fjör-
efnabanvæni hertrar lu'alfeiti sjeu
10 ára gamlar — en sá aldur er
ekki svo hár, að hann rýri gildi
þeirra rannsókna að neinu leyti.
— Og víst hafa rannsóknir þessar
haft allmikil áhrif innan vje-
banda þeirrar iðju, sem smjörlík-
isgerðin er í Danmörku, því nú er
allmikið kapp lagt á þar að gera
smjörlíki úr eintómri jurtafeiti
(Plantemargarine) og hefir það
orðið einkar vinsælt — enda ger-
sneytt efnum, sem ónýti fjörefni.
Á sama liátt íná með sanni segja,
að þekking manna á því, að geril-
sneyðing mjólkur við suðuhita
(pasteurisering) ónýtti ýms fjör-
efni hennar, hafi með.'tímanum
orðið tilefni til þess, að mönnum
lu'rðist að gerilsneyða mjólkina
við lægri hita og í loftþjettum
geymirum, og vernda þannig fjör-
efni hennar frá ónýting.
Á svipaðan hátt er eigi ósenni-
legt að mönnum takist að kom-
ast upp á lagið með að hækka
bræðslupunkt ýmsra fljótandi
feititegunda, þ. e. a. s. „herðá“
þær, án þess að ónýta fjörefni
þeirra, og þó einkum og sjerílagi
án þess að framleiða í þeim efni,
sem sjeu banvæn fjörefnum í mat-
artegundum, sem þeim kann að
vera blandað í. En þangað til
þetta tekst, eigum við íslendingar
ekki að nota fjörefnabanvænar
feititegundir, hvorki til baksturs
eða í smjörlíki. Við erum nefni-
iega svo snauðir að fjörefnaauð-
ugum matvælum, að þjóðinni staf-
ar liætta af. — Heilbrigði alþjóð-
ar verður ekki metin til peninga-
verðs. Og hver sú iðngrein, sem á
þátt í því að spilla heilbrigði al-
þjóðar, á sáralítinn eða alls eng-
an rjett á sjer á voru fátæka
landi.
Þetta munu og flestir viður-
kenna og þykist jeg viss um, að
hr. Á. Þ. verði einn meðal þeirra.
er hann gjörhugsar þetta mál.
Björg C. Þorlákson.
Hallgrfmsklrkla.
Tillaga Ólafs B. Björnssonar
um fjársöfnun.
Allmörg ár eru nú liðin síðan
ungur maður á Akranesi, Ólafur
B. Björnsson, fór fyrst að taka
opinberan þátt í almennum þjóð-
málum og alla þá tíð hefir hann
sýnt sig sem einn hinn tillagnabesta
þeirra manna er það gera. Það
eru einkum sjávarútvegsmál,
slysavarnamál og kirkjumál, sem
hann hefir látið til sin taka. —
Hann hefir starfað að þeim öll-
um af góðri greind, stakri góð-
vild og hviklausri festu. Það er
því ýkjulaust að segja, að þar
sem hann stóð í fylkingunni, hafi
rúmið verið skipað góðum liðs-
manni og nýtum.
Þegar útvarpið tilkynti að Ó-
lafur mundi flytja þar erindi um
hið svonefnda Hallgrímskirkjumál,
þá hefir víst enginn efast um að
liann mundi hafa eitthvað gott
til þess að leggja. Hitt hefir ef
til aúII fæsta grunað að erindi
hans mundi marka tímamót í sögu
þessa langdregna máls, Svo muu
þó reynast; það skilst mjer að
flestum sje þegar ljóst þeim er
á hann hlýddu. Engum þykir
vandi að láta eggið standa upp á
endann síðan Kolumbus sýndi
hvernig það mætti gera, og þó
að fjársöfnun til Hallgrímskirkju
hafi gengið tregt fram á þenna
dag, þá er eins og allir sjái það
núna, þeir er heyrðu Ólaf bera
fram tillögur sínar, að ekki muni
neinum vmndkvæðum bundið að
fá inn það fje, sem til þess þarf
að reist verði sú kirkja, er þjóð-
inni sje sæmandi.
Það er annars síst of snemma
ð nú sje fundið ráð til þess að
koma þessu máli á öruggan relc-
spöl. Því verður sem sje ekki neit-
að, að í því er þjóðin búin að
verða sjer til vansa. I tuttugu
ár er hún búin að stritast A’ið að
safna sjóði til þess að koma upp
þessu húsi og í þau tuttugu ár
hefir önglast saman sem svara
muni fimtungi þess fjár, sem
nauðsynlegt er til þess að kirkjan
get.i eftir atvikum talist sómasam-
leg. Þó eru í þessu tímabili inni-
falin þau almestu gnægta ár og
hagsældar, sem gengið hafa vfir
þetta land frá því er það bygðist,
og fjeð, sem á þurfti að halda er
ekki nema lítill hluti þess, sem
þjóðin geldur árlega fvrir tóbak
og aðrar gagnslausar nautnaA’ör-
ur. Það væri því frámunaleg fjar-
stæða að ætla að berja við fjár-
skorti'og getuleysi. Þá er hitt og
eftirtektarvert, að yfirgnæfandi
meiri hluti þess fjár, sem safnast
hefir, er án alls efa runninn frá
hinum fjeminni meðlimum þjóð-
fjelagsins, þeim sem gáfu af fá-
tækt sinni. Það lítur út fyrir að
hjerna norður á Islandi komi fjeð
? guðskistuna á sama hátt og
austur á Gyðingalandi forðum
daga.
i