Morgunblaðið - 15.10.1933, Blaðsíða 10

10
MORGUNBT AÐTf>
sem um þetta fjalla, að þeim
virðist alt til þess benda, að
magnmesta orsökin sé bannið.
Áfengiskóngarnir hafa safnað
að sjer miklum fjölda af sora-
lýð, kent þeim allar aðferðir lög
brotanna og notað þá til hern-
aðar gegn keppinautum sínum.
Þá hefir heldur engin ein önn-
ur orsök valdið annari eins spill-
ingu í lögregluliðinu, þar sem
heita má, að það lið sje sum-
staðar aðalvörn lögbrjótanna.
Og að lokum hefir bannið vald-
ið miklum og skaðlegum usla í
stjórnmálalífinu, usla, sem ekk-
ert annað orð er yfir en að
nefna hann gjörspilling.
Örrnur lönd.
Önnur vonbrigði í sambandi
við þetta mál eru fólgin í því, að
alt hefir brugðist um spádóm-
ana um það, að þjóðir hcimsir
mundu yfirleitt fara að dæmi
Bandaríkjanna og lögfesta á-
fengisbartn um víða veröld. Eins
og kunnugt er, hefir þetta farið
alveg á aðra lund. Þegar bann-
ið var sett á, voru fylgismenn
þess í svo ákafri hrifningu, að
ekkert stóðst við. Og yfirleitt
var því alment trúað, að hvort
sem einstökum mönnum fjelli
betur eða ver, þá væri ekki með
nokkuru móti unt að losna við
bannhugsunina, framtíðin væri
á hennar bandi og gagnslaust
væri fyrir menn að ætla að
spyma á móti broddunum. Ekk-
ert annað þyrfti nú við, en að
einhver forystuþjóð, eins og
Bandaríkjamenn, gengu á und-
an og gæfu heiminum kost á að
svna hin blessunarríku áhrif —
innan stundar kæmu allir aðrir
á eftir. Þessir spádómar hafa
ræst á þann hátt, að hvert rík-
ið eftir annað, sem bannið hefir
reynt, hefir losað sig við það,
svo að Bandaríkin standa senni-
lega seinast ein uppi í öngþveyt
inu, því að það tekur tiltölulega
lengri tíma fyrir þau að breyta
lögunum en fyrir öðrum. Og ó-
virðingin, sem af þessu hefir
hlotist fyrir landið, er meiri en
af nokkurum öðrum einstökum
atriðum, sem fyrir hafa komið
í landinu. Þessi volduga og
merka þjóð hefir verið höfð að
háði og spotti fyrir Iögleysur
þær, er hún fengi ekki við ráð-
ið, og fyrir þá augljósu fyrir-
htningu, sem böm landsins sjálf
bæru fyrir löggjöfunum.
Er meira drukkið?
Þessi atriði, sem eg þegar
hefi nefnt, eru svo alkunn og
augljós, að um þau er yfirleitt
ekki unt að deila. Hinsvegar
eru mjög skiftar skoðanir um
það atriðið, sem miklum von-
brigðum hefir þó öllum valdið
— spurningunni um, hvorc
meíra sé neytt áfengis eða
minna en fyrir bannsetninguna.
Það virðist vera frábærilega
örðugt að gjöra sjer ljósa grein
fyrir því máli og jeg tel rnig
ekki hafa neina heimild ti! þess
að fullyrða neitt um það atriði.
Enginn vegur er að komast eft-
ir hvað verslað er með áfengi
og enn minni skýrslur eru um
notkun allra þeirra undra-
drykkja, sem kendir eru við
heimilisbruggun. Sennilegt er
þó talið, að verkafólk í borgum
neyti mun minna áfengis en áð-
ur var, en hinsvegar eru aðrar
stjettir, ekki síst námsfólk, sem
hefir nú áfengi um hönd marg-
faldlega á við það, sem fyr
tíðkaðist. En jeg hefi engar
skýrslur sjeð um heimildarnið-
urstöðuna, sem teljandi sjeu
áreiðanlegur grundvöllur til
þess að reisa skoðanir sínar á.
En enda þótt engar skýrslur
séu til um innflutning eða notk-
un áfengis 1 landinu, þá ætti að
mega draga ályktanir t. d. af
aðeins einu dæmi, sem jeg skal
geta um.
Árið eftir að banninu var
ljett af í Kanada — nágranna-
landinu að norðan — voru gefn
ar út skýrslur um vínsölu í land-
inu og virtist þá svo, að vín-
nautn þar nyrðra hefði aukist
mikið frá því sem verið hafði
árin á undan banninu þar. En
þ ir, sem drógu þessar ályktan-
ir af skýrslunum, gættu þess
ekki, sem þó var alkunnugt, að
kynstur af þessu víni, sem selt
Vitr úr vöruhúsum í Kanada,
fóru samstundis yfir landa-
mærin til Bandaríkjanna. í
fyrra reiknaðist svo til, að það
vín, sem flutt væri yfir Superi-
or-vatnið frá Ontario-fylki einu,
næmi svo miklu, að Kanada-
stjórn hefði 9 miljóna dollara
ágóða af því af sölutolli ein-
um. Og má 'þó geta nærri, að
ekki hafa öll kurl komið þar til
grafar. Nú er Ontario-fylki ekki
nema eitt af fylkjum þeim, sem
liggja fast upp að Bandaríkj-
unum, svo að það hljóta að vera
fádæma kynstur af víni, sem
fer frá öllu Kanada inn í landið.
Ver drukkið.
En þótt ekki verði um það
sagt, hvort meira sé drukkið en
áður, þá þarf engum blöðum um
það að fletta, að ver er drukk-
ið. Þegar eg kom vestur fyrir
rúmum áratug, heyrði jeg oft
á það minst af mönnum, er trú
höfðu á banninu, að bannið væri
ekki reynt fyr en með næstu
kynslóð. „Nú vex upp‘.‘, sögðu
þeir, ,,fólk, sem aldrei hefir
haft áfengi um hönd og iært
hefir að skemta sjer á annan
hátt en að hella í sig eitri“.
Þetta hefir vitanlega reynst hin
hraparlegasti misskilningur.
Fyrstu tvö ár bannsins í Banda-
ríkjunum var bersýnilega mikið
minna neytt áfengis en áður, en
að þeim tveim árum liðnum
blossaði áfengisnautn svo upp,
að logarnir sáust um alla álfu.
Og nú var það framar öllu æsk-
an sem neytti þess. Flaskan í
bakvasanum var svo sjálfsagð-
ur hlutur, að ungir piltar hefðu
eins vel farið flibbalausir á
danssamkomu eins og að vera
án hennar. Menn, sem kost hafa
átt á að bera þetta saman við
ástandið á Englandi, í Þýska-
landi eða Danmörku, telja sig
aldrei hafa orðið vara við neitt
líkt viðhorf til áfengis hjá æsku
þessara landa, eins og nú ríkir
í Bandaríkjunum. Þetta er því
viðsjárverðara, sem bindindis-
semin var að vinna á hröðum
skrefum, þegar banninu var
skelt á. Bannið hefir kent þeirri
kynslóð að drekka, sem senni-
lega hefði að öðrum kosti orð-
ið bindindissamasta kynslóðin,
sem uppi hefir verið frá því að
lýðveldið var stofnsett.
Góður tilgangur.
Þegar Hoover varð forseti
árið 1928, gat hann þess, að
bannið væri „tilraun, er sprott-
in væri af göfugum tilgangi“.
Þetta eru ekki ósanngjörn um-
mæli. Engin vafi getur á því
leikið, að’ fyrir forystumönnum
bánnsins vakti gott eitt. En
hitt er jafnaugljóst, að þessi til-
raun hefir mistekist með öllu. 1
farveg hennar hafa flætt yfir
landið spilling í opinberu lífi,
glæpafesti um þvert og endi-
langt landið og stórdrykkja
þeirra, sem síst mega við því.
Ekkert hefir áunnist, sem ekki
hefði áunnist á miklu skaplegri
hátt á annan veg, og ekki er
hugsanlegt, að neitt geti áunn-
ist á næstunni, verði banninu
haldið áfram, sem ekki verði
ofdýru verði keypt með því,
sem þegar hefir tapast. En svo
eru vitaskuld heldur fengin lík-
indi til þess, að banninu verði
haldið áfram mikið lengur. Öll-
um er kunnugt um, að bjórsala
hefir þegar verið leyfð, en það
varð að gjörast á þann hátt að
fara að vissu leyti með brögðum
í kringum stjómarskrána. Con-
gressinn ákvað með lögum, að
hjer eftir skyldi það eitt heita
áfengi, er áfengisstyrkl. næmi
meiru en 3 per. cent. að þyngd,
sem svara mun til 7—8 per cent
að rúmmáli. BjórBandaríkjanna
mun því ekki vera ósvipaður
dönskum piísner að áfengis-
magni. Sennilega þó heldur
veikari en hitt. En vitaskuld er
þetta ekki néma byrjunin á því,
sem verða mun. Nú fer fram
um alt landið atkvæðagreiðsla,
sem sýnir hvort þjóðarviljinnsje
með því að breyta stjórnarskrár
ákvæðinu um bannið. Og þótt
þrjá fjórðu ríkjanna þurfi með
til þess að breytingin nái fram
að ganga, þá getur naumast hjá
því farið, að hún muni takast
og landið þá leita að nýjum ráð-
um til þess að leysa gátuna um
meðferð áfengis í nútíma lífi.
Hvað verður af þessu lært?
En þótt þessi tilraun hafi
mistekist, þá ætti hún ekki að
verða með öllu verðlaus fyrir
heiminn. Sjerstaklega er það
mikilsvert, að hjer á í hlut ein
voldugasta þjóð heimsins. Smá-
þjóðir, eins og vor þjóð, hafa
gjört tilraunir með bann, og
öllum mistekist. En því hefir
verið um kent, að þetta staf-
aði af aflleysi ríkisvaldsins í
þessum löndum til þess að fram-
fylgja vilja sínum. Jafnvel hin-
ir upphaflegu andbanningar
hér á Islandi mæltu á móti
banninu á þessum grundvel'i.
Þeir bentu á, að landið væri
-órt í samanburði við íbúatölu,
ströndin væri vogskorin og rík
isvaldið mundi þess með öllu
ómegnugt að halda uppi gæslu
laganna. En reynsla Bandaríkj-'
anna hefir sannað, að afl ríkis-;
valdsins er ekkert aðalatriði í
þessu máli. Þetta er heimsins
sterkasta ríki og ofstækisfullir
menn hafa rekið á eftir ríkis-
valdinu, en alt kemur fyrir
ekki. Þeir, sem dálæti hafa á
sterku ríkisvaldi, ætti að varast
slíkar tilraunir, því að óhjá-
kvæmilegt er að ríkisvaldið hafi
að lokum óvirðing af tilraun-
inni.
Hin mikla lexía Bandaríkj-
anna í þessu máli, er sú, að ekk-
ert ríki, með stjórnarfari því,
sem yfirleitt ríkir í lýðræðis-
löndum, er þess umkomið að
halda uppi lögum, sem mikill
hluti landsbúa er andvígur. Yf-
irleitt má segja, að í bann-
málinu hafi menn varið alt of
miklum tíma í deiluna um það,
hve langt ríkisvaldið megi
ganga í því að hefta persónu-
legt frelsi manna. Vitaskuld er
mjög mikilsvert að gjöra sjer
þess grein, en niðurstaðan fer
þó ávalt eftir skapferli manna
og lífsskoðun. Hún fer eftir því,
hve mikils mönnum þykir vert
um frelsi. Og í því efni eru
menn mjög margvíslega hugs-
andi. En einmitt sökum þess,
hve lausnin á spumingunni er
!
háð mismunandi upplagi manna
og skapferli, er réttara að
beina heldur augunum að
hinni spurningunni: hvaða teg-
und af lögum er hugsanlegt
að unt verði að halda uppi
sæmilega? Og bannreynsla
Bandaríkjanna hefir úr því skor
ið betur en nokkur önnur ein-
'stök tilraun í veraldarsögunni,
1 að nú á tímum verður ekki hald
ið uppi lögum, sem andstæð eru
dómgreind og tilfinningum mj jg
mikils hluta þjóðarinnar. Þau
lög, sem hafa verið og verða á-
i valt alment brotin eru alveg
jsjerstakrar tegundar — lög
: eins og bannlögin, sem miljónir
virðulegra og annars hæglátra
og hófsamra manna telja harð-
stjóralög, heimskuleg og ónauð-
synleg, eða þá afkvæmi hleypi-
dóma og ofstækis. Vonandi
fyrnist ekki þessi reynsla næst-u
komandi kynslóðum.

Burt með bannið.
Útvarpserindi eftir Árna Pálsson.
Jeg hefi látið tilleiðast að tala
lijer fáein orð í kvöld um bannið,
þó að mjer sje það óljúft fyrir
margra hluta sakir. Þetta ógeð-
felda vandræðamál hefir nú ver-
ið á dagskrá þjóðarinnar um 20
—30 ár og er orðiö svo þaul-
rætt fyrir langa-löngu, að þess er
engin von að ný rök eða gagn-
rök komi fram. Flestir skynbær-
ir menn munu og líta svo á,
að rejmslan, sem stendur öllum
rökræðum ofar, hafi kveðið upp
fullnaðardóm um bannmálið fyrir
löngu, og get jeg ekki gert mjer
neina von um, að þeir sem ekki
vilja hlíta þeim dómi, meti mín
orð að nokkru. Loks má svo heita,
að ekkert bann hafi verið hjer
á íslandi síðan 1922, og þó að
pappírslög um bann væru til hjer
á árunum 1912—1922, þó hljóta
þó allir, sem nokkra virðingu
bera fyrir sannleikanum, að kann-
ast við, að þau lög gengu aldrei
í gildi í 'raun og veru, ekki einu
sinni að hálfu leyti. Og að hverju
á jeg þá að eyða orðum hjer í
20—30 mínútur? .
I.
Friðrik Á Brekkan flutti fyrir
skemstu bannerindi i útvarpið. —
Hann komst svo að orði í upp-
hafi máls, að þeim, sem ráða ættu
fram úr vandamálum, væri nauð-
synlegt, að gefa sjer tíma til þess
að hugsa þau, — til þess að ræða
þau við sjálfa sig í huganum, —
til þess að hlusta á rök annara
og bera þau sarnan við sín eigin
rök. Jeg býst við að allir geti
orðið sammála herra Brekkan um
þetta, því að hjer hefir hann sagt
það eitt sem sjálfsagt er- En þó
bætir hann við, að á þetta vilji
oft skorta, — og er jeg hræddur
um, að það eigi ekki hvað síst
við um sjálfan hann og samherja
hans. Mjer er það að minsta kosti
minnisstætt, að ekki var gott að
koma orðum eða rökum við bann-
menn um þetta mál fyrir svona
20 árum, ;— og raunar lengi síðan.
Það er þó alls ekki tilgangur
minn að hefja ádeilur á bannmenn
a þeirri stuttu stundu, sem mjer
er ætluð hjer í kvöld. Mjer liefir
að vísu aldrei blandast hugur um,
að þeir færu viltir vegarins. En
'liitt er mjer ekki síður kunnugt,
að margir þeirra hafa verið hjart-
anlega sannfærðir um sinn málstað
og þess fnllvissir, að þeir ynnu
landi og lýð ómetanlegt gagn
með baráttu sinni fyrir banninu.
Sumir þeirra hafa og vitanlega
lagt bæði tíma og fje og sálarfrið
í sölurnar fyrir þetta auðnulausa
óhappamál. — Þjóðf jelagsdygðir
standa vitanlega ekki i slíkum
blónía á íslandi um þessar mundir,
að vjer höfum efni á að lítilsvirða
ósjerplægni og trygð við málefni,
jafnvel þó að málefnið sje oss
ekki geðfelt. Þess vegna getum
við andbanningar altaf átt sam-
leið við heiðarlega. bannmenn á
oðrum sviðum, þótt margt hafi á
milli bori um bannmálið. — En
hitt er satt, að ekki var dælt að
koma rökum við þá um
þær mundir, er bardagahitinn var
sem mestur í þeim. Og þó er það
j sannast að segja að vjer and-
! banningar höfðum ódrepandi rök
: fram að færa fyrir okkar máli,
enda mun sjaldgæft að þeir, sem
takast þann vanda á hendur að
segja fyrir óorðna hluti, reynist
svo sannspáir, sem andbanningar
um bannlögin:
Yið sáum þegar í upphafi, að
það væri óvitaskapur, að ætla
sjer að breyta rjettarvitund
manna með því einu að skrifa
|á pappír, að það skyldi teljast
^saknæmt og glæpsamlegt á morg-
un, sem talið var leyfilegt og
eðlilegt í gær.
Við bentum á, að strendur Is-
lands væru víðáttumiklar og ó-
kleift að hindra með lögreglueft-
irliti, að ekki flyttist áfengi í
land.
Við reyndum að gera bann-
mönnum skiljanlegt, að á móti
þessum lögum mundu rísa fjölda-
; margar hvatir mannlegrar sálar,
;bæði göfugar og ógöfugar: sóma-
tilfinning heiðarlegra manna, sem
eigi vildu láta kúgast af rahglátri