Morgunblaðið - 15.10.1933, Blaðsíða 11

11
löggjöf; gróðafíkn óheiðarlegra
manna, sem myndu gera sjer þessi
lög að fjeþúfu; vanafesti hinnar
eldri kynslóðar, sem alin væri upp
við aðra siði; forvitni hinnar yngn
kynslóðar, sem jafnan væri fús á
að kanna ókunna, en þó einkum
forboðna, stigu o. s. frv.
Bannmenn svöruðu þessum og
•öðrum rökum okkar á ýmsan veg,
— en sjaldnast af miklu viti. Um
yngri kynslóðina sögðu þeir t- d.,
að á henni bygðu þeir allar sínar
vonir. Hún myndi aldrei fá nein
‘kynni af Bakkusi, — hún myndi
verða þur og farsæl og flekklaus,
— og aldrei láta deigan dropa
áfengis inn fyrir sínar varir! Jeg
nenni ekki að eyða orðum að því,
hvernig sú spásögn liefir ræst. —
En furðulegt er til þess að hugsa,
■að sumir af þeim, sem hana fluttu,
voru menn biblíufastir. Þeim hefði
þó átt að vera kunnugt, að fyrsti
kapítuli mannkynssögunnar fjall-
ar um forboðna eplið í Paradís.
Syndafallið var afleiðing fyrstu
bannlaganna. —
H.
Á Alþingi 1909 hjelt Hannes
Hafstein merkilega ræðu gegn
’bannlögunum, sem ætti að vera
lesin um þvert og endilangt ís-
land nú áður en hin fyrirhugaða
atkvæðagreiðsla fer fram. Hafstein
komst m. a. svo að orði, að það
myndi korha í ljós um bannlögin,
„að þau næðu ekki tilgangi sín-
um, að þeim my-ndi verða traðkað
ieynt og ljóst, að yfirhylming, yfir
drepssskapur og alls konar und-
anbrögð mundu þrífast, vitni
mundu ekki muna, lögreglumenn
ekki sjá, dómarar ekki skilja, en
'gróðavonir uppljósturmanna og
mútuþega togast á“.
Jeg leyfi mjer að fullyrða, að
margir af feðrum bannlaganna á
Alþingi 1909 muni hafa verið full-
komlega samþykkir Ilannesi Haf-
stein um þetta efni. Jeg fullyrði
Irað vegna þess, að jeg hefi sjálf-
ur sjeð suma þessara manna brjóta
bannlögin þrásinnis og með hjart-
anlegri ánægju, — af því að jeg
liefi margoft heyrt virðulega bann
feður tala um bannlögin sem and-
vana fætt afstyrmi, sem óðagot
og vanskapnað. Hvers vegna
greiddu þeir þá atkvæði með lög-
unumt H. H. víkur að því nokkru
síðar í ræðu sinni. Honum fórust.
svo orð: „Það er óbrigðult ein-
kenni á öllum ofstækishreyfing-
um, að þeim fylgir svo mikil hjart-
veiki og hræðsla, að fjöldi manna
sem í hjarta sínu hefir óbeit á
þeim, þorir ekki annað en að
fylgjast með og tjá sig sam-
þykka. Einhvers svipaðs kennir í
bannhreyfingunni hjer, að það
mun vera talsverður fjöldi manna,
sem fylgja banni af því að þeir
þora ekki annað, halda að hitt
veirði lagt sjer til lasts eða komi
sjer í koll á einhvern hátt, eða
þá þeir verða svo ofurliði bornir
af ákefð og ofstæki hinna trúuðu,
að þeir þora ekki að trúa rödd
Khmar eigin skynsemi og leiðast
blint, þó að þeir skilji ekki“.
III.
Jeg hygg, að H. H. hafi hjer
bent á eina hina ískyggilegustu
hlið bannmálsins. Bannhreyfingin
var vitanlega vakin af heiðarleg-
um mönnum, — af mönnum, sem
T
m
trúöu á hugsjón, þó að sá átrún-
aður stydddist því miður ekki við
skynsamlegt vit. Þeim hafði tekist
ao afla bannhugmyndinni tals-
verðs fylgis meðal almennings, og
þá var auðvitað ekki að sökum
að spyrja. Þá kom auðvitað hin
íslenska stjómmálaspilling sam-
stundis til sögunnar, — til þess
að færa sjer í nyt það verk, sem
unnið liafði verið af ósjerplægnum
hvötum. Óðar en bannlagahug-
myndinni hefði aflast kjósenda-
fylgi, skreið maurinn á hana, —
hinn andstyggilegi, pólitíski
kláðamaur, sem hefir atað út öll
íslensk stjómmál nú um langar
stundir.
Það myndi reynast mjer ofur-
efli, — og líklega flestum öðrum
— að gera grein fyrir óþrifunum
í íslenskri pólitík á síðustu ára-
tugum. En hvor sem vill fá ein-
hverja nasasjón um það efni, þarf
ekki annað en að kynna sjer litið
eitt sögu bannlaganna. — Bann-
málið hefir að vísu altaf átt sjer
nokkra trúaða og trygga fylgis-
menn, sem háfa sýnt það bæði
í orði og verki, að þeir virtu
þann málstað, sem þeir börðust
fyrir. En hinir hafa því miður
verið öllu fleiri sem ekki hafa
fyrirorðið sig' fyrir að talta þátt
í öllu bannlagakáki þingsins, þótt
það væri á almennings vitorði,
að þeir virtu öll bannlög að vett-
ugi utan þingsalsins, — og jafn
vel í þingsalnum sjálfum, nema
rjett þá stundina sem þeir voi’u
að greiða atkvæði á móti betri
vitund.
Að minni hyggju eru bann-
menn ekki svo ámælisverðir fyrir
neitt sem þetta, að þeir hafa
altaf bygt pólitík sína á liðveislu
þessara sísvíkjandi augnaþjóna,
þessara. pólitísku spákaupmanna,
sem aldrei hafa haft neitt annað
markmið í banndeilunum, en stuúd
arhag' sjálfra sín eða síns flokto.
Hámarki náði þetta samband trú-
aðra bannmanna og sannfæringar-
lausra stuðningsmanna þeirra á
Alþingi 1928, er hin illræmdu
þefaralög voru sett. Þau lög fluttu
rn. a. sönnunarskylduna frá á-
kærandanum yfir á herðar hins
ókærða og gengu þar með í ber-
högg við allar lieilbrigðar rjett-
<■ rfarshugrnyndir og alt siðferðis-
'< gt vcisæmi. Alþingi hefir ekki
enn þá borið gæfu til að feJla
l>essa fáránlegu endurbót á bann-
lögunum úr gildi, en svo sem
kunnugt er feldi og fótum tróð
bjóðin þefaralögin næstum
því á samri stundu sem þau
voru sett. Þau sukku bókstaflega
í jörð niður undir þeim þunga
andstygðar og fvrirlitningar, sem
allur landslýður lagði á þau, heið-
arlegir bannmenn ekki síður en
aðrir.
Málefni bannmanna hefði áreið-
anlega reitt betur og sæmilegar
af, ef þeir hefðu goldið nokkru
meiri varhuga við fleðulátum ó-
eiulægra stjórnmálamanna, en ver-
ið hinsvegar nokkru hófsamari í
viðureign sinni við hreinskilna og
opinskáa andstæðinga.
IV-
Við andbanningar bentum ffrá
upphafi á, að þó að alt annað
ljeki í lyndi, — þó að fylgi þjóð-
arinnar við bannlögin væri miklu
fastara og tryggara, en það j raun
og veru var, — þá var þeim þó
slík hætta búin úr tveim áttum,
að óhugsandi væri, að þau gætu
staðist stundinni lengur- — Við
bentum á Spán og heimabruggið.
Bannmenn ljetu auðvitað þau orð
okkar siem vind um eyrun þjóta.
En Spánverjar komu bráðlega til
skjalanna og 1922 neyddist Al-
þingi til að leyfa innflutning
spænskra vína. Síðah hafa íslensku
bannlögin vitanlega ekki verið
annað en einber hjegómi.
Það var engin furða, og hefði
ekki átt að koma neinum á óvart
þ tt bannlögin yrði að lúta 1 lægra
haldi fyrir Spánverjum. Hitt mun
hafa komið flatt upp á bannmenn,
að um sömu mundir höfðu bann-
lögin eignast afkvæmj, all-ófrýni-
legt og svipljótt. Þetta afkvæmi
hlaut í skírninni hið þjóðlega nafn
landi. Andbanningar höfðu frá
ondverðu sagt fyrir um þessa
fjölgun á þjóðarheimilinu. Bann-
menn svö'ruðu þá auðvitað af
venjulegri dómgreind, að á slíku
væri engin hætta. En þegar kró-
inn var kominn til og farinn að
ólátast, gripu þeir til þess óvitur-
lega ráðs, að neita tilveru hans
með öllu.
En það er nú orðið svo kunnugt.
að engum tjáir að mæla á móti,
að víðsvegar úti um sveitir lands-
ins hafa á síðasta áratug opna.st
gosbrunnar óholls áfengis, sem nú
flæðir yfir landið í stríðum straum-
um. Það hefði einhvern tíma þótt
fyrirsögn, en satt er það samt,
að nú er landinn, — sem venju-
lega mun vera fúlt og ógeðslegt
ólyfjan, — fíuttur úr sveitunum í
kaupstaðina, — beint úr sveita-
menningunni inn í kaupstaðar1-
spillinguna! Áður var það siður
að steitakonur færðu vinum sínum
í kaupstöðum ullarhár eða smjer-
sköku eða rjómaflösku. Nú eru
þess dæmi, að þær stinga að kunn
ingjum sínum hálfum eða heilum
potti af spritti-
Fyrir skömmu ritaði einn af
trúnaöarmönnum Templara, Pjet-
uir Sigurðsson, grein í Alþýðu-
blaðið- Þar er brugðið upp mynd
af skemtisamkomu einni, er hald-
u var hjer austan fjalls ekki alls
fyrir löngu. Greinarhöfundurinn
var að vísu ekki sjálfur á sam-
komunni, en hann segist ekki
hafa neina ástæðu til að rengja
þá frásögn, sem hann hefir fengið
af henni. En sú frásögn er á þá
leið, að þar hafi verið saman
komin 10—12 hundruð manna, en
af þeim hafi um 700 verið undir
óhrifum víns og fjöldi allur mikið
drukkinn. „Þar hafi verið margir
unglingar ölvaðir og það alt nið-
ur að fermingaraldri. Menn hafi
legið þar úti um alt. dauðad'rlikkn-
ir, þar hafi lent í áflogum og
margir verið veikir af þessum
pþverra, er þeir drukku. Það hafi
líka komið í ljós, að drykkurinn
hafi ekki verið þeim mjög kær,
því að víða hefðu legið flöskur
eð slatta í, sem bá.ru þess vott,
að þegair menn hefðu fengið nægju
sína, þá var ekki hirt um afgang-
inn. Skemtiskrá samkomunnar
hefði verði Ijeleg og annað ekki
sjáanlegt, en að aðaltilgangur
hennar hefði verið þetta drykkju-
slark“.
Svo mörg eru þau orð. En
hvernig geta nú þeir menn, sem
rita, að ástandið er slíkt, fengið
af sjer að ljá núgildandi áfengis-
löggjöf fylgi sitt? Brekkan komst
svo að orði í útvarpserindi sínu,
að það væri því miður ekki á
mörgum sviðum, að ísl- þjóðin gæti
hælt sjer af að hafa verið braut-
ryðjandi eða á undan öðrum þjóð-
um í „menningarrilja og menn-
ingarframkvæmdum“, en það hafi
hún verið í áfengislöggjöf sinm.
Það er kjarkmaður, sem flytur
slíka kenningu eftir alt, sem á
dagana hefir drifið síðan bannlög
voru sett á íslandi. Því að ef
nokkuð er víst og óyggjandi, þá
er það þetta, að almenningur á
íslandi liefir aldrei sýnt neina
tilhneigingu til þess að virða bann-
lögin- Og því er nú komið svo
sem komið er Enda játaði Brekk-
an öðrum þræði, að öll áfengismál
vor væru komin í hinar mestu
ógöngur, ástandið væri ískyggi-
legt og óþolandi.
Það myndi og reynast torvelt
að rengja það með rökum, að
svo sje. Áfengismál vor eru nú
sem stendur í þessu liorfi: Ríkið
rekur vínverslun í stórum stíl og
liirðir okurgróða af þeirri verslun.
Það hefir ekki önnur vín á boð-
stólum en hin svonefndu Spánar-
vín. Hinsvegar telur ríkið það
glæpsamlegt atferli, að flytja inn
eða neyta annara áfengra drykkja,
þótt engum komi til hugar að
telja þá að neinu leyti skaðlegri
en Spánarvínin. Enn fremur hafa
sprottið upp vellandi brennivíns-
brunnar víðsvegar í sveitum og
kaupstöðum og dettur víst engum
heilvita manni í hug, að gerlegt
sje að byrgja þá brunna svo a.ð
nokkru haldi komi, meðan núver-
andi áfengislöggjöf er í gildi. —
Gagnvart því fyrirbrigði virðist
ríkisvaldið standa gersamlega ráð-
brota og rænulaust, því að bannlögin
hafa reynst alveg sjerstaklega van
máttug til að kveða niður þenna
frumburð sinn. landann. Loks er
það alkunnugt, að hinir bannfærðu
drykkir, — brennivín, koníak,
whisky og romm — eru fluttir inn
í landið á laun, og veit auðvitað
enginn með vissu, hve mikið kveð-
ur að þeirri launverslun. Það eitt
er víst, að liún er talsverð og að
ríkisvaldið getur ekki afstýrt
henni. Og nú liggja fyrir þjóð-
inni þessar einföldu spurningar:
Hvers vegna mega landsmenn ekki
neyta brennivíns og annara sterkra
drykkja að frjálsu, eins og þeir
nii neyta Spánarvína og landa?
TTvers vegna má ríkissjóður ekki
njóta tolls og verslunarliagnaðar
af þeim sterku drykkjum, sem nú
eru fluttir til landsins og drukkn-
ir í óleyfi ? Og hver ráð sjá menn
til þess að afstýra heimabrugginu
ef sú löggjöf, sem nú gildir á að
haldast? Allar þessar spumingar
eru í mínum augum svo einfaldar
og auðveldar, að þeim verður ekki
3varað nema á einn veg: Burt
með bannið! Burt með rytjurnar
af þessari löggjöf, sem aldrei hefir
náð tilgangi sínum hjer á landi
og hvergi hefir náð tilgangi sínum,
hvar sem hún liefir. verið reynd.
V
Því að þess er að minnast, að
fieiri lönd en fsl. hafa sorglega
reynslu af bannlöggjöf- Ef engir
aðrir en íslendingar hefðu reynt
bannlög, gætu forhertir bannmenn
auðritað haldið áfram að tönnlast
á að allur ófarnaður bannsins
væri ekki sjálfum lögunum að
kenna, heldur menningarleysi
þjóðarinnar, hirðuleysi yfirvalda,
mannvondsku og spillingu and-
banninga o. s. frv. En nú rill svo
vel eða illa til, að vínbannslög
hafa verið sett í fjórum löndum
öðrum en íslandi, — í Finnlandi,
Rússlandi, Noregi og Bandaríkj-
unum. Og alls staðar hafa afleið-
ingarnar o'rð Lð hinar sömu: smygl,
leynLsala, leynibrugg, eiturblönd-
un, mútugjafir — og þar að auki
manndráp og morðvíg að minsta
kosti í Ameríku. Alls staðar hafa
bannlög skapað sama áístandið,
og verður því ástandi best lýst
með fjórum orðum vÓfrelsi og kúg-
un öðrum megin, srik og glæpir
hinum megin. Enda hafa nú Rúss-
land, Noregur og Finnland af-
numið sín bannlög, og enginn
efast um, að atkvæðagreiðsla sú,
sém um þessar mundir fer fram
í Bandaríkjunum muni dæma
bannið þar í landi til dauða.
Munum við íslendingar þá
standa einir eftir og flagga með
þessu ræxni, sem eftir er af bann-
lögunum, svo sem væri það sýni-
legt ták'n um þroska okkar og sið-
menning? Jeg get ekki trúað því,
að svo hraparlega takist til. Mjer
er það fullkunnugt, að margir
hinna bestu bannmanna hafa fyrir
löngu mist alla trú á framtíð
bannsins hjer á landi. — Indriði
Einarsson mun nú vera einn elst-.
tir og merkastur íslenskra bann-
manna og bindindisvina. Hann er
einn af frumstofnendum Good-
Templara reglunnar hjer á landi
og hefir unnið mikið starf í henn-
ar þjónustu. Hann var og lengi
vel ákveðinn fylgismaður bannlag-
anna. En hann er maður svo vitur
og svo vel að sjer, að hann getur
lært af reynslunni. Og nýlega hef-
i'r hann lýst yfir því opinberlega,
að hann muni ekki greiða atkvæði
með banninu hinn fyrsta vetrar-
dag. Hann lætur svo um mælt, að
j>að sem eftir sje af bannlögunum
sje engum til sóma, „og jeg held
eng’um til gagns. Það er miklu
nær fyrir fólk og stjórn af taka
gjöld af þessum sterku drykkjum
til ríkis og sveita, að jafna upp
með Jjeim hallann á fjárlögunum,
heldur en að gera það ekki. —
Sterku drykkirnir verða drukkn-
ir, hvort sem þeir verða leyfðir
eða leyfðir ekki‘“.
Það er áireiðanlegt að margir
góðir bannmenn líta nú nákvæm-
lega sömu augum á þetta mál sem
Indriði Einarsson. En þó eru vit-
anlega aðrir bannmenn, sem eiga
bágt með að snúast gegn máli sem
þeir hafa tekið svo miklu ást-
fóstjri við og haft svo mikinn trún-
að á. Ekki verður sagt með neinni
vissu, hvað margir bannmenn hall-
ast á þessa sveifina, en hyggilegast
mun þó að gera ráð fyrir, að þeir
sjeu ekki allfáir. Þá fara og sög-
ur af því, að margir bruggarar
sjeu heldur en ekki vinveittir nú-
gildandi áfengislöggjöf og muni
veita henni alt það fylgi, sem
þeir liafa föng á- Loks hafa kom-
múnistar lýst því yfir, að þeir
muni greiða atkvæði með bann-
inu. Svo að það lítur út fyrir,
að hópurinn sem ætlar sjer að slá
skjaldborg utau um jarðneskar
leifar bannlaganna hinn fyrsta
vetrardag, vefði ærið mislitur. En