Morgunblaðið - 13.02.1934, Qupperneq 4

4
MORGUNBLA0ÍB
ÞriSjudagiim 13. febrúar 1934.
BÓKMENTIR
Norræn menning.
Merkilegt ritsafn í 30 bindum.
Höftindar eru heístu fræðimenn
Norðurlanda.
Árið 1931 byrjaði útgáfa á mjög ar greinar menningarsögunnar
merkilegu ritSafni. sem altof lítið þyrfti þeirra ekki síður með. Því
héfir verið sint um hjer á Jandi. var eðlilegt að auka við verkefnið,
Heitir ritsafn þetta „Norræn láta ritsafnið ná yfir víðara svið.
menning" (Nordisk kultur). Bindi Tilgangur ritsafnsins er því sá,
þeSs verða a'Hs 30. En út eru kom- að gefa alldiða sögulegt yfirlit
in ein 5. yfir alla þætti hinnar sjerstæðu
t mörg ár hefir það verið á norrænu menningar11.
dfi'gskrá meðal norrænna fræði- Þá er frá því skýrt í formálan-
itianna, að gefa þyrfti út vandað uin, að rit þetta eigi fyrst og
rit um menning Norðurlandaþjóða, fremst að koma að notum við vís-
og skvidn hinir færustu menn allra indalega ltenslu í háskólum og
þjóðanna sameina þar krafta sína. jafnvel kennara- og lýðháskóiurn.
En með því að 'CIáYa Laehmanns En jafnframt sje ]iess gætt, að
sjóður í Gautaborg tók að sjer að gem frasögnina hvarvetna svo auð
veita útgáfu þess háttar ritsafns skilda og alþýðlega. að rit.ið komi
nauðsynlegan fjárhagsle'gan stuðu-
ing, var hafist handa að stofna til
nöuðsynlegrar samvinnu meðal
íræðimanna um þetta mikla verk.
1 formála fyrir ritsafninu er
ghrð nokkur grein fyrir tilhögun
•Og tilgangi ritsafnsins.
Þar er sagt að með ritsafni þessu
eigi að fást heillegt og eftir því
sein við verðtir komið, nákvæmt
yffirlit norrænnar menningar. -—
að fullum notum fyrir mentaðan
almenning, sem áhuga hafi fyrir
þessfun málum.
Satnvinnu hefir verið leitað með-
al vísindamanna á Norðurlöndun-
vrm fimm, og eru bækurnar ritað-
ar, eftir því sem höfundar sjálfir
velja sjer á sænsku, dönsku eða I
norsku. En ritstjóri eða aðalhöf-
undúr er fyrir hvern þát't. Skifta
jiessir liöfúndar síðan vei’kinu
ITafi málfræðingar Norðurlanda milli fíferustl1 manTra á Norður-
'íeúgi haft hug á, að slíkt ritsafn löndum, eftir því sem við verður
Trði samið. jlcomi^'
Þar segir ennfremur: 1 ÞrÍátíu bimli ritsafnSÍns eru
ætluð sem hjer segir, og er aðal-
höfunda getið við hvert bindi.
Norræn málvísindi og málfræði-
legar rannsóknir, eru löngu orðn-
ar svo yfirgripsmiklar vísinda-
greinar, og Iiafa þrætt svo margs-
knuar stai'ís'að'ferðír, áð hvér ein-
slakur vísindamaður hefir orðíð
að takmarka ver-ksvið sitt. Yfir-
litslýsingár eVú því nauðsvhle'gar,
til þess að menn geti í fljótu
bragðí áttað sig innan þeirra
I. Landshættir og bygðir Norð-
nrlanda. Hvernig ræktnn og bygð
hefir breytt löndunum frá því sem
þan voru upprunalega. Helge Nel-
son prófessor í Lundi.
IL Þjóðerni. Tnngangur um
þjóðfræði. K. E. Sehreiwer prófess-
oiy Oslo. A. Bygð og þjóðflntn-
ingar áður en sögur hófust. Haak-
greína þessara vísinda, sem þeir
Jeggja sjáffir ékki sjertegá stundlon Hhételig .prófessor, Bergen. B.
á. en verða þó vegna rannsókna <* Wflútningar á miðöld-
rsinna, hafa kunnleika á. )
Málfræðfft'gár nútímans hafa sí-
feit meira og meíra sótt stuðning
til ánúftYa gréftfft wnmningarsivg-]
unnar. Tungan og bókmentirnar
gefa mönnutíi oft aðéins óljósar
hugmyndir og brot af fyrri tíma
láenning og andlegu lífi. Söguleg,
þékking, nákvæmari óg samfeld-
ari en málfi’æðin ein gefur, er oft
nftúðsjúiléíg trt þéss ftð skilja til
fulls tunguna og bókmentirnar.
Því ‘er þæð, að rannsóknir á mál-
frœði og tungum, hvort heldur
sem þær éru innan vjebanda máJ-
fræðinnav eálegar þœr fara inn á
víðféðm nðgrannasvrð hénúar,,
þurfa á að, ba+da staðgóðri þekk-
ing á öðrum menningarsviðum, svo
sem landafræði, mannfræði, forn-
fræði, þjóðsagnafræðum, lista-, tríi-
mála-, kirkju- og rjettarfarssögu
og f'leira.
Enda þótt það væru málfræð-
ingarnir, sem fyrst fundu til þess,
að þörf væri á slíku vfirlitsriti
er í sjálfstæðum ritum skýrði frá
þeim menningarþáttum, sem eru
á nágrannasviðum málfraiðinuar,
kojn það brátt í ljós, að slíkar
greinargerðir kæmu fleirum að
haldi en málfræðingunum; að hin-
unnm. Adolf Behúek, Stokkhólmi
I III. Tnngnmál Norðurlanda.
Hagft og s’kyldíéiki. L—TT. Bengt.
j Hæsselman þrófessor, TTppsöhim.
IV. 'iírnefhi. íohs Bröndum-
Nteísen prófessör. ITöfn.
V. Mannanöfn. Elías Wessón
prófessor, Sfokkhólmi.
VT. Rúnir. Otto v. Eriesen pró-
fessor, TÍppsÖlum.
VII. Handrit. Johs Öröndum-
Nielsen )irófessor, Tlöfn.
VIII. Bókmentasaga. Sigurður
Nordal prófessor, Reykjavík.
IX. A. ÞjóðkVíi'ði. Knnt Liestöl
prófessói-, OsTo. B. Þjóðsögur og
æfintýrí. C. W. v. Sydöw doeent,
Lundi.
X. Þjóðfjélagsstjettir og þjóð-
skipula'g. Sigurd Erixon. safnvörð-
ur, S'tokkhólini,
XT. Norrænt rjé'ttarfar. K. 0.
Westman yirofessor, tlppsölum.
Arup prófessor, Höfn.
XV. Tækni og heimilisiðnaður.
Evald Lidén prófessor, Gantahorg.
XVI. Verslun og samgöngur í
fornöld og á miðöldum. A. Forn-
öldin. Johs., Bröndsted safnvörður.
Höfn. B. Miðaldir. Adolf Schúck
doeent, Stolckhólmi.
XVII. Mynt, mælir og vog.
Svend Aakjær landsskjalavörður,
l'iborg.
XVIII. Borgir og bygging
þeirra. Edvard Bull prófessor,
Oslo, og Sverre Steen, er lauk við
bindið, að Edv. Bnll látnum.
XIX. Þjóðtrú. Nils Lid dr.
phih, Oslo.
XX. Trúarbrögð og saga þeirra,
Magnus Olsen prófessor, Oslo.
XXI. Tímatalið. Martin Pn. Nils-
son, Lundi.
XXII. A. Hátíðir ársins. Hikl-
ing (TTander rektor, Gautaborg.
I>. Hátíðir mannsæfinnar. K. Roh.
V, Wikman magister, Ábo.
XXTTT. Kirkjubyggingar og bún-
aður þeirra. Dr. ph-il. V. Lorensen,
Kaupmannahöfn.
XXIV. A. Iþróttir og leikir.
Johan Götlind doeent, TTppsölum.
B. Dans. H. Gruner Nielsen skjala-
vörður, Kaupmannahöfn.
XXV. Hljómlist og hljóðfæri.
Otto Andersson prófessor, Abo.
XXVI. Klæðaburður og vígbún-
aður. Rud. Cederström safnvörður,
Stokkhólmi.
XXVII. List.ir. Haakon Shetelig
prófessor, Stokkhólmi.
XX\'IÍI. A. Fornöld Norður-
landa, Yfirlit.C. A. Nordman safrt-
vörður. Helsingfors. B. Yfirlit vfir
elstu sögur Norðurlanda. Otto v.
Priesen prófessor, Uppsölnm. G.
Menning Norðurlanda á miðö,ld-i
um. Gabriel Nikander, Abo.
XXIX. Lapparnir. K. B. Wik-i
lund prófessor, UppsöTum.
XXX. Registur. J
Hjer er þá gefið yfirlit yfír
birtdí þessá mikla ritsafris, svo
menn geti áttað sig á. um hváð
það fjallar.
.Etlað var í uppha'fi að a. m. k.
tvö bindi lcæmu út á ári. Alls eru
komin ú’t 5 bíndi.
Fyrst kórii út 9. bindi um þjóð-
kvæðí Jijóhs'ögur og æfintýri. ís-
léns’ku þæhtina í því bindi ritaði
dr. Éinar ÓI. Sveinsson. Þá er og
út. komið 25. bindi um íþróttir og
Íeiki. Þar tók dr. Sigfús Blöndal
bókavúrúui’ að sjer íslenska þátt-
inn. Og 27. bíndiS ér um lístír.
Matthías Þórðars'on Jijóðminjavörð
ur ritaði íslenska. kaflann. Tvö
bindi sem út. eru lcomin ná ekki
til ísTands. 6. Rúnimir og 18. Um
bórgir.
Mjog er það míkilsvért einmitt
fyrír Íslendinga að fá sem best'an
kunnleika á ritsafni þéssú. Þarna
fæst alve'g einstakt tæ’kifæri fyrir
almenning á fslandi, að geta gert
sjér grein fvrir afstöðu íslendinga
til frændþjóðanna og norrænnar
Rit Jónasar Hallgrímssonar III, 1.
Dagbækur, '
yfirlitsgreinar og fleira.
XII. Vopn. fyrir veiðar, hernað, menningar yfirléitt,
Rit eftir Jónas Ilall-
grímsson III. 1. ísa-
foldarprentsmiðja h.f.
1933.
í haust lcom iit þriðja biridi af
ritum Jónasar Hallgrímssonar,
dagbækur, yfirlitsgreinar o. fl.
Eru dagbækurnar frá ferðalögum
bans er banu fór hjer um landið
í náttúrufræðislegum érindum á
árunum 1837—1842,
Þegar jeg fyrst heyrði. að gefa
ætti út náttúrufræðisdagbækur
lians, þótti mjer það myndi orka
tvímælis, livort minníngu Jónasar
væri rjett gert. með því að gefa
út um 100 ára gamlar náttúru-
fræðis athuganir hans. Því enda
þótt rannsókrium á náttúru lands
vors sje ábótavant enn í dag, þá
hefir þeklcingu manna í landinu
fleygt allmikið fram síðustu 100
árin, jafnframt því, sem fjölmarg-
ar undirstöður þeirra vísinda eru
allar aðrar. en þær voru þá.
Jeg óttaðist, að skáldinu Jónasi
Hallgrímssyni kynrii að vera gert,
rangt. til. með því að draga fram
náftúrufræðis athuganir bans.
sem að einhverju leyti ekki gætu
staðist. gagnrýni nútímans.
En allar þessar efasemdir þyrl-
ast, á brott. þegar ménn opna
bókina.
Slcáldið Jónas Hallgrímsson yng
ist í meðvitund þjóðarinnar með
hverri kynslóð. Ljóð hans éru enn
í dag hjartans mál bvers íístelsk-
andi Islendings.
Eftir því sem þjóðin nær betri
menningarþroska, eftir því metur
lntn meira þetta höfuðskáld sitt,
Ekkert, sem þéssi maður hefir
sagt eða gert, er þjóðinni óvið-
komandi. Það skilja menri best,
eT- þeir lesa þessar dagbækur hans.
Þær eru að vísu í brótum, ferða-
brot, daglegir viðburðír, risþaðir
niður í flýti, Vtm feéðavahdræði,
viðlcynnirtgar víð ménn og mei-ki-
legri staði, og tninnisblöð um þau
nát.t.úrufyrirbrigði, sem þessi af-
burða glöggskygni maður virti fyr
ir sjér.
Yið lestur þessara dagbókar-
brota kvnnist lesandinn betur en
áður, undir hvaða skilyrðum
kvæði lians eru ort, kynnast mann
ínum og k.föruni hftns. Það sem
inemi áður vissu af afspurn úfn
fcr'ðalög bans, fjárþrörig hans og
íþröttir og hátíðleg tækifæri —
Lándvarnir. R. Cederström frí-
herra, safnvörður. Stokkhólmi.
XIII. Bygðaskipulag og bygða-
siðir. Sigúrd Erixon, safnvörður,
Stokkhólmi.
XIV. Atvinnuvegiimir. Erik
Eins og kunnugt, er. hefir ts-
lendírigum hætt tíl þess, að líta
nokkuð stórum augum á þjóð-
meuníng vora, í samanburði við
menning nágrannaþjóðanna. Með
vaxandi mentun hlýtur uppskafn-
ingsháttur vanþekkingarinnar í
þessum efnum að hveiTa. En þá
getur vel farið svo, að sæki í arid-
stæðftr öfgar, uppvaxandi kynslóð
kunni að þykja íslensk menning
lítils virði, og eigi í frásögur fífev-
andi. það senl íslenska þjóðin hefir
lagt til málanria í riienning Norð-
urlanda.
Pvrir þá sem vilja. vita hið
sanna og rjetta nm þetta verður
ritsafnið „Norræn menning" ómet-
anlegur leiðarvísir.
V. St.
ýmsa lífsins armæðu, það sjá
menn nú fvrir sjer, með eigin
augum, verða honum samferða,
spöl og spöl um torleiði hins
skamma lífs lians.
Yið jarðfræðirannsóknir hans,
liefir „bólc náttúrúnnar“ verið
Jónasi Hallgrímssyni svo opin í
aðaldráttum, að hann hefir elcki
getað stilt sig uih, að rissa upp
landslög og fjallahnjúka, til skýr-
ingar máli sínu, þó dráttlistar-
kunnáttu hafi liann haft litla.
Allmargar af Jiessum teikn-
ingum bans e.ru í bókinni.
Pr einkonnilpgt 1. d. að sjá þar
uppdrátt baús af Skjáldbreið, er
liaim rissaði upp í dagbólcina í
Brunnniii. ]>egár liann saillar minn
ingar lá þar úti fylgdarlaus og
nestislaus aðffiraiiótt 15. júlí 1841.
og orkti k v-íoði sitt Skjahlbreið,
sem betur en nokkurt annað af
kvfeðuúi liftns saúieinar náttúru-
frteðingiriú og skáldið.
En fleiru héfir Jóúas Hall-
grímsson haft áhnga fvrir en nátt-
úrufræðinúi.Öarin Iiefir verið mjög
með hugann við fornminja rftnn-
sóknir, og varðveislu þjóðminja.
Hann hefir A-erið hugfanginn af
öllu því er að frainförum laut;
sbr. heimsókn hans til Þorláks í
Slcriðu í Hörgárdal. Um alt þetta
fá, menn glögga vitneskju með
því að, blaða í þessum dagbókar-
brotuiri þessa manns sem allir
þelckja. þó énginn nægilega. vel.
Noklcúð stingur það í stúf við
efni dagbókanna. og önnur verk
höfundar, að meginhluti þéirra
sknli vera ritaður á dönsku.
En svona vorú tímarnir þá. Og
íerðirnar vorn farilaf' fýrir danskt
fje. —
Mattliías Þórðarson þjóðmiúja-
vörður hefir annast um útgáfu
bókarinnar. Hefir liann unnið það
verk með sinni alknnnu nákvterimi
og umhyggjnsemi.
V. stef.
11 11LID.
Hull — England.
FravnleiHir:
$©
CB
£
c
ce
>
%
5“
3
»3
?r
C5
3
1
pr
S9
c*
Heimsins besta hveiti.
Alt með Eímskíp.