Morgunblaðið - 05.10.1934, Blaðsíða 4

I
1
4
MORGUNBLAÐIÐ
Ný kenslubók.
Vald- V. Snævarr: Kirkjusaga.
Hvað sem annars verður um
kristna kirkju sagt, verður því
ekki neitað, að hún hefir haft
, margvísleg áhrif á menningu og
þjóðlíf Vesturlanda, sum til ills,
en áreiðanlega meiri til góðs-
Hún hefir miidað siðina, haldið
uppi mentun og listum um alda-
raðir og haft djúptæk áhrif á
menn til góðra verka, þótt af van-
mætti hafi verið stundum. Það er
því nauðsynlegt, einkum þar sem
kirkjan er ennþá lifandi og starf-
andi afl í þjóðfjelaginu, að vita
nokkur cleili á sögu hennar og
þróunarg'angi. Nii hefir Vald. V.
Snævarr kennari samið ágrip af
kirkjusögu handa barnaskólum og
unglingaskólum, og er það þarfa-
verk. Auðvitað ríður mjög á því
í svona riti, að vera velviljaður
og hlutdrægnislaus, að svo miklu
leyti sem mögulegt er, og hvort-
tveggja hefir höfundinum tekizt.
Hvort sem hann ræðir um Mú-
hameðstrú, katókka trú eða hinar
ýmsu stefnur og' Jireyfingar inn-
an mótmælendakirknanna að
fornu og nýju, er hann velvilj-
aður og skilningsgóður, þótt auð-
vitað leyni það sjer ekki, að höf.
stendur á grundvelli hinnar
„rúmgóðu“ evangelisk-lútersku
]>jóðkirkju vorrar, enda er bað
ekki nema sjálfsagt, Aðeins sjald-
an fatast honum, t. d. þegar hann
vfcls. 64) talar um „hina griumu
og guðlausu" Tyrki, því að grimm-
ir voru Tyrkir að vísu (ekki þó
grimmari en Karl mikli við
Saxa), — en „guðlausir“ voru
þeir ekki, og það er .miæ: vafa-
mál, lri ort, guðs-hugn»ynd þeirra
hefir á krossf; :'i .timunnm verið
íiofcknð ógiifugr', gnðs-lnur-
mynd Evrópumanna á sama tíma.
Hvern snefil að þjóða- eða trúar-
bragðahatri ætti að útiloka, uin-
fram alt í bókum, sem ætlaðar
eru börnum. En jeg býst reynd-
ar ekki við, að hjer sje um neitt
slíkt að ræða, heldur hafi þetta
orðalag komið svo að segja óvart
hjá höfundinum.
Þeir prestarnir og' fræðimenn-
irnir sr. Magnús Helgason og sr.
Ásmundur Gnðmnndsson hafa les-
ið vfir handritið, og ætti það að
vera trygging fyrir því, að ekki
sjeu beinar villur í ritinu. Presta-
fjelag íslands gefnr bókina út,
or. útgáfan hin vandaðasta í
;d'a staði. Eina ieiðinlega prent-
vidu rakst, jeg á (bls. 49), þar
sem stendur „partíarkar“ (yfir
biskupar) í staðinn fyrir „patrí-
arkar“.
Kver þetta á skilið mikla út-
breíðslu og er vonandi, að menn
kunni að meta það.
Jakob Jóh. Smári-
Hugheimar, Ijóðabok eftir Pjet-
ur Sigurðsson, er nýkomin út. Hxin
er 10 arkir að stærð, prentuð á
góðan pappír, án als yfirlætis.
-------««>»-------
BÓKMEMTIR
Tlmarit DiððræknWebgsins 19 ira
Eftir prófessor, dr. Richard Beck.
Sannþjóðræknum íslendingum
heimafyrir er það eflaust fagnað-
arefni, að frjetta af hverri þeirri
starfsemi erlendis, sem miðar a.ð
ankinni þekkingu á íslandi og ls*-
lending'um, að varðveisln og út-
breiðslu íslenskra menningar-verð-
mæta. Og eigi mun það minna á-
nægjuefni þjóðlega sinnuðum ís-
lendingnm, þegar fregnirnar af
svo þarflegri iðjn og ræktarsamri
koma frá sjálfum ætthræðrum
þeirra og systrum á útlendum
vettvangi.
Rauplaust má segja, að íslend-
ingar vestan hafs hafi yfirleitt á
ýmsan liátt sýnt hlýhug' og rækt-
arsemi til landsins, sem ól þá,
eða feður þeirra og mæður, t. d.
með næsta almennri hluttöku í
stofnun Eimskipafjelags Islands.
I slíkri starfsemi og annari svip-
•aðri hefir komið fram í verki rík
ást alls þorra þeirra til íslands, er
fjöldi kvæða vestrænu skáldanna
íslensku vitna nm, fagurlega og
kröftuglega. Svo öfluglega, að dr.
iGuðmundur Finnbogason kveður
það varla ofmælt, að télja meg'i
sum þeirra til ,,hins fegursta,
innilegasta og sannasta, sem kveð-
ið hefir verið til Islands“. (Vestan
um haf, Inngangur, bls. XXXII).
Upp úr þessum jarðvegi er
sprottin víðtæk þjóðræknisleg
starfsemi íslendinga vestan hafs,
sem sýnd er í hálfrar aldar
kirkjulegu starf'i ]ieirra á íslensku,
í útgáfn íslenskra blaða og tíma-
rita svo tugum skiftir, þó eigi hafi
nema fæst orðið langlíf, og í marg-
víslegum öðrum þjóðernislegum
samtökum og fjelagsskap. Um
þessltonar fjelagsstofnanír ís-
lending^ vestra farast síra ,Rögn-
valdi Pjeturssyni svo orð í byrj-
un ritgerðar lians „Þjóðræknis-
samtök ineðal íslendinga í Vest-
urheimi“ :
„Samtökin, er hafin hafa verið
í þeim tilgangi, fjelögin, er stofn-
uð hafa verið, eru orðin mörg.
Svo mikill er fjelaga- og fyrir-
tækjaf jöldinn, að þó ótrúlegt megi
virðast, . verður hann tæpast tal-
inn. Ef í ýmsum atriðum að skort
hefir hugsun og ákveðinn. tilgang
með stofnun allra þessara fýrir-
tækja, þá er hitt þó eins skýrt, að
hvorki hefir skort vilja eða löng-
un til þess að varðveita það, sem
þjóðin liingað flutta átti dýr-
mætast og best í eign sinni, og lýs
ir það með hvaða hugarfari fólk
flutti hingað og hvernig hugúrinn
lá til ættjarðarinnar og þjóðarinn-
ar heima. Það hafði ekki þjóðern-
islega klæðaskifti um leið og leyst-
ar voru landfestar nje gékk úr
ætt eins og sauður úr reifi“.
(Tímarit Þjóðræknisfjelags ís-
lendinga, I. ár, 1919. bls. *98).
Af fjelögum þeim, sem íslend-
ingar vestan hafs hafa komið á
fót, til viðhalds þjóðerni þeirra,
og andlegum erfðum, mun Þjóð-
ræknisfjelag þeirra, að flestra
dómi, merkast og' áhrifadrýgst,
ió það hafi, sem aðrar mannlegar
stofnanir, stigið víxlspor á þroska-
brant sinni, enda ekki af allra
hálfu átt verðskulduðum skiln-
ingi og styrk að fagna. Ýmislegt
stórþarft liefir fjelagið haft með
höndum, svo i sem íslenskukenslu
barna og unglinga í Winnipeg og'
víðar, sem mikinn og góðan árang-
ur hefir borið. Þá er langt, frá
ómerkileg eðá óþörf útgáfa hins
myndarleg'a og' vandaða Tímarits
fjelagsins, sem nú er orðið fimtán
ára gamalt. Þar sem ritið fjallar
uní mikilvæg íölensk menningar-
mál og' hefir frá byrjun verið
miklu meir en lestrarvert þykir
mjer vel hlýða að draga athygli
íslenskra lesenda að því á nefnd-
um tímamótum í sögu þess ekki
síst vegna þess, að því hefir hvergi
nærri verið sýnd verðug eftirtekt.
Úr ritgerð minni „Bókmenta-
iðja íslendinga í Vesturheimi'í
(Eimreiðin, XXXIV, 1, 1928, bl.
59—60) leyfi jeg mjer að taka upp
eftirfarandi útdrátt iir sögu rits-
ins, með einni eða tveim smá-
breytingum:
„Á stofnfundi Þjóðræknisfje-
lagsins í mars 1919 var ákveðið, að
gefa út einhverskonar rit, og
stjórninni falin framkvæmd öll
í því máli. Árangurinn var stofn-
un Tímaritsins. Kom fyrsta hefti
þess út 1919 og síðan árleg'a. Rit-
stjórnin var falin síra Rögnvaldi
Pjeturssyni, er gegnir lienni enn.
Þar sem stefna Tímaritsins er
grundvölluð á stefnu fjelagsins,
er eigi úr veg-i að rifja hina síð-
ari upp fyrir sjer, enda mun hún
almenningi á íslandi harla lítið
kunn.
Samkvæmt grundvallarlögum
Þjóðræknisfjelagsins er þessi til-
gangur þess; 1. Að stuðla af
fremsta megni að því, að íslend-
ingar megi verða sem bestir borg-
arar í hjerlendu (þ. e. kanadisku
eða amerísku) þjóðlífi. 2. Að
styðja og styrkja íslenska tungu
og bókvísi í Vestnrheimi. 3. að
efla samúð og sainvinnu meðal Is-
lendinga austan liafs og vestan. í
inngangsgrein sinni bætir ritstjór-
inn við: „Þetta hljóta því að
verða aðalmálin, er ritið setur sjer
að vinúa að .eig'i það aldur fyr-
ir höndum“.
Þá lýsir stefna Tímaritsins og
andi sjer eigi síður í góðkvæðum
Stephans G. Stephanssonar, er
birtnst í þessu fyrsta hefti þess-
Fyrsta ljóðlínan í „Þing-kvöð“ er
hlý og hrynjandi: „Gamla landið
góðra erfða“. Hjer slær hjarta
þrungið ættjarðarást. Og í þessu
erindi er sigurhreimur og fagn-
aðar:
„Nú skal bera á horð með okkur
bót við numinn auð,
margar aldir ósáð sprottið
íslensk lífsins brauð:
Alt, sem lyfti, lengst á götu,
lýsti út um heim,
nú skal sæma sveitir nýjar
sumargjöfum þeim — —
sumargjöfum öllum þeim“.
Ekki er þjóðræknistilfinningin
óljósari. í þessum erindum úr
„Gróðabrögð“ :
„í tvent skiftast gróðabrögð: gæsl-
una og aflann — -—
en geymslan snýst brátti upp í
vandræðakaflann,
éins flókinn um menning sem fje
Því byggja oft ættlerar frægustu
feðra
in fallandi vje.
Að skreyta sig glingri frá erlend-
uin álfum
er örvasans fávit, en týna sjer
hálfum.
Því tap er hvert góðyrði gleyint.
En manndáð sú hagsælir heimili
og nágrend,
sem hnoss sín fekk geymd“.
Hjer fær enginn um vilst- Og
stefnu sinni hefir tímaritið reynst
trútt. Það liefir flutt marga.r
prýðilegar hugvekjur, í bun.dnu
máli og óbundnu, í Ijóðum, rit-
gerðum • og sögum, um fjöregg
hinnar íslensku þjöðar: tungu
hennar og þjóðerni, um menningu
hennar og bókmen.tir, líf hennar
og' sögu. Nær alt, sem þar hefir
birst, hefir beinlínis eða óbeinlín-
is snert, þjóðrækriismálið. Og
flestir hinir ritfærustu Islending-
ar vestan hafs — og skáld — og
margir þjóðkunnir rithöfnndar
heima á ættjörðinni — hafa Ijeð
ritinu stuðning sinn. Enda hefir
það verið hið prýðilegasta að
efni“.
Þegar ofangreind lýsing á Tíma-
ritinu var samin fyrir sex árum,
•sar hún í engu orðnm aukin. Þeir
árgangar þess,v sem síðan hafa
bæst í hópinn, hafa g'ert hai.a ei n
rjettmætari. Má til dæmis nefna
iutið fyrir árið 1930, sem fcclgað
var a-lgerlega sögu íslands og bók-
meiiíum í tilefni. af Alþingishátíð-
inni, og er í raun rjettri stær'tíar-
bók, að kalla má tvö hundmð
blaðsíður að lesmáli, að frátaidi!
árlegri þingskýrslu fjelagsins. E,i
hjer fóru saman stærð og k.iarn-
gott innihald, því að átta sjer-
fróðir og ritfimir fraiðimenn á ís-
landi, og einn af málhögústu ls-'
lendingum vestan hafs, lögðu til
ritgerðir í þetta rnerka og fróð-
lega miningarrit ættjörð þeirra
til sæmdar og tírnamótnnum íniklu
í sögu hennar.
Niðurl.
Bókfærsla.
Kenslubók og handbók.

STABILO
eru bestir.
Yið höfum allar 16 teg-
undirnar frá 6B til 8H.
BdkMaioh
Lækjargötu 2. Simi 3736.
Höfundur þessarar nýju bókar
er Þorsteinn Bjarnason, kennari
við Verslunarskóla íslands. Út-
gefandi er bókaverslun Sigfúsar
Eymundssonar. Ritið er 11 arkir,
175 bls., að stærð.
Bókinni er skift í XX kafla,
auk erlends og íslensks orðasafns.
Glög't yfirlit er aftast í bókinni.
Pappír og allur frágangur er í
besta lagi.
Eins og titill bókarinnar ber
með sjer, liefir hún tvenskonar
tilgang: að vera bæði kenslu- og
handbók. Enda þótt ekki. sje hægt
um hönd að samrýma þær kröf-
ur, sem géra verður til kenslu- og'
handbóka, þá virðist höf. hafa
tekist það mjög vel. í bókinni er
margt skýrimynda, hefðu þó mátt
vera fleiri, sjerstaklega frarnan-
til- Við það hefði ritmálið getað
stytst, svo að bókin hefði ekki
þurft að lengjast, en hún '■ hefði
orðið nemendmn hugþekkari og
aðgengilegri. Með því að útskýra
jöfnunarreikninginn sem vog, eins
og' útlenda heiti þessa reiknings
bendir til, og með því að sýna
það, að sömu verðmætin ern færð
til verðs á aktivu og passivu hlið
jöfnunarreikningsins, á aktivu
hliðinni eftir því, í hverjn þessi
verðmæti eru bundin, en á passivu
hliðinni með það fyrir augum,
hver á þau, þá liefði höf. að minni
hyggju hjálpað nemendum greið-
legar að markinu. Einnig hefði
jeg kosið, að bókfærslan væri
skýrð sem einföld samlagning og
frádráttnr. Með þessu móti hefði
mátt skýra alla liðu passivu hlið-
arinnar á einn og' sama veg, en
ekki leita annarar skýringar á
höfuðstóli eigandans. En höf. lætur
annan konto „láta í tje“, sem hinn
„tekur á móti“. Auðvitað leiða háð
ar aðferðir að sama marki og hafa
engin áhrif á bókanirnar. Hjer
ræðir aðeins um það, hvernig liag-
anlegast hókfærslan verði kend.
Ilt mun í einstökum atriðum vera
að kveða á um, hvar staðar skuli
I
numið með útskýringar, en mjer
þykja þær ná of skamt er ræðir
um bókun ógoldinna eða fyrir-
fram greiddra gjalda, og fyrir-
fram eða óinnheimtra tekna við
uppgjör. 1 kaflanum um reikn-
ingsléga gagnrýni er umsetning-
arhraða veltufjárins ekki ætlað
rúm sem skyldi-
Vél Iiefir höf. tekist, að halda
þræðinum út í gegnum bókina,
enda nauðsynlegt í slíku riti. Sem
kenslubók er ritið gott, vel og.
liðlega, skrifað. Er það mikill
munur fyrir kennara og nemend-
ur, sem verslunarfræðum sinna, að
eiga völ slíkrar bókrar á g'óðri ís-
lensku, heldur en verða að sætta
sig við kenslubók á útleudu máli,
sem nýsveinum virðist oft torskil-
in. En. bókin er líka handbók og
það mjög góð- Þjer, sem verslun-
arfræðum sinnið, ættuð a.ð eign-
ast þessa hók. í henni má fá marg-
ar góðar leiðbeiningar. Efnisyfir-
litið vísar yður skjótt á það, sem
að skal leitað.
, Jón A. Gissurarson.