Morgunblaðið - 03.11.1934, Qupperneq 4

4
MORGU NBLAÐIf)
Þjóðnýtingin boðuð.
Alþýðublaðið lýsir yfir því, ina ti! bJóðnýtingar“. (Leturbr.
hjer).
að skipulagsnefndin eigi
að undirbúa þjóðnýiingu
atvinnulifsins.
Þegar skipulagsnefnd sú, sem
kölluð hefir verið ,,Rauðka“
manna milli, fæddist, var þess
fljótlega til getið, að henni
mundi vera ætlað það verkefni,
að undirbúa ,,þjóðnýtingu“ at-
vinnuveganna eftir hugmyndum
sósíalista.
Þessa spádóma bygðu menn
á því, hvernig hún var mönnum
skipuð. I hana voru valdir ein-
göngu sósíalistar, ýmist yfirlýst-
ir eða vitanlegir sósíalistar. Svo
vandlega var frá þessu gengið,
að bægt var frá þátttöku í þess-
ari nefnd ekki aðeins öllum
Sjálfstæðismönnum, og ópóli-
tískum mönnum, heldur var þess
einnig gætt, að efígir Framsókn-
armenn kæmust þar nærri nema
þeir, sem Ieogst höfðu staðið til
vinstri — með flpkksforingjann,
útsendarann frá sósíalistum, í
bróddi fylkingar.
Eins og nærri má geta máttu
Framsóknarmenn ekki heyra
það nefnt, að þessi væri stefnan
með nefndarskipuninni. Eins og
viðkvæm móðir, sem hrekkur
upp við minsta kvak í nýfæddu
barni sínu, spratt Hermann J in-
asson upp úr stól sínum, hve-
nær sem á þetta var minst, og
krossaði sig og afsakaði á allar
lundir. Og sannarlega er ekki
hægt að lá þeim það, „bænda-
fulltrúunum“, þó að þeir roðni
og blikni á víxl, þegar bent er
á vjelráð þeirra við þá menn,
sem hafa gefið þeim umboð sitt.
Þó að vel geti verið, að þeim
hafi nú þegar orðið talsvert á-
gengt í því, að breiða kenningar
sósíalista út um sveitirnar, þá
vita þeir það vel, að enn eru
þeir miklu fleiri út um allar
bygðir landsins, sem vilja eiga
sig sjálfa og sitt í friði.
En nú er svo komið, að ekki
þarf lengur neina spádóma um
verkefni nefndarinnar. Nú þarf
ekki Iengur að fara í grafgötur
um það, í hvaða skyni nefndin
er stofnuð og hvað hún á að af-
reka. Höfuðmálgagn banda-
mannanna, Alþýðublaðið, hefir
nú birt það hátíðlega í ,,leiðara“
fyrir alþjóð manna, að nefndin
sje til þess skipuð, að undirbúa
þjóðnýtingu atvinnuveganna. —
Hjer eru þeirra eigin orð um
þetta efni:
„Með skipun nefndarinnar
var viðurkent, í fyrsta sinn, að
þjóðarbúið bæri að skipuleggja,
þ. e. haga svo öllu atvinnulífi,
að það sje miðað við þarfir þjóð
arinnar.
Með þessu er stefnt að þjóð-
nýtingu á atvinnulífim.'“. (Let-
urbreyting hjer).
Og síðar segir í sömu grein:
„Þau“ (þ. e. blöð Sjálfstæðis-
manna) „bentu rjettilega á, að
hjer væri verið að hverfa í átt-
Svona er þá komið á íslandi.
Þjóðnýtingin, sem á máli sósíal-
istanna okkar þýðir ríkisrekstur
eða fullkomin ríkisyfirráð yfir
öllu atvinnulífi, er nú þegar í
hraðri uppsiglingu. Það er nú í
dag starfandi stór nefnd, sem
er,að undirbúa þessa framtíðar
Paradís sósíalista. Og meiri hlut
inn á Alþingi er byrjaður að
haga öllum stcrfum eftir vænt-
anlegum niðurstöðum nefndar-
innar. Verslunargreinar eru
dregnar undir ríkið, iðngreinar
sömuleiðis, svo sem síldariðnað-
urinn. Jafnvel samgöngur eru
teknar. Ríkisskip ein eiga að
geta siglt frjáls með ströndum
fram. Stjórnarleyfi þarf til þess
að aka um landið ef bifreið tek-
ur meira en 6 farþega. Heljar-
hrammurinn frá æðstu stöðum
fikar sig hægt og hægt og læsír
alt í sinn óslítandi dróma. Jarð-
irnar og bátarnír fara á eftir,
að ekki sje talað um stærri
fleyturnar. En á meðan situr
nefndin og undirbýr og undir-
býr, spyr menn um þetta og
spyr menn um hitt til þess að
spinna nýja þræði og hnýta
nýja möskva í netið.
Islendingar eiga að verða til-
raunadýr sósíalismans. 1 ná-
grannalöndunum, þar sem sósír
alistastjórnir sitja að völdum,
dettur þeim ekki í hug að gera
þjóðirnar að tilraunadýrum. —
Þeir láta verslun og iðnað og
samgöngur vandlega í friði og
nota framtak einstaklinganna,
hvenær sem mikið liggur við.
En við hjer úti á íslandi erum
13iBs)á morgqnblBðsins 3. nóu 1934
Fornritaútgáfan.
£ftir Einar Jónsson, mag. art.
Laxdælasaga. Halldórs-
Þættir Snorrasonar. Stúfs
þáttnr. Einar Ól. Sveínsson
gaf út. Hið íslenska Forn-
ritafjelag, Reykjavík.
MCMXXXIV: XCVI +
320 bls.
(Niðurlag.)
Fornritaf jelagið, sem allur þorri
manna á íslandi mun vera farinn
að vita nokkur deili á, liefir nú
lokið við að gefa út tvö bindi af
Islendingasögum, og er það að-
uins byrjunin á þeim miklu fram-
kvæmdum, sem þetta þarfa út-
gáfufyrirtæki hefii- færst í fang.
Fyrsta bókin, sem það ljet frá
sjer fara, var Egils saga Skalla-
örímsjsonar, og er svo 'til ætlast,
að hún verði íf. bindi í röðinni af
sagnaútgáfum fjelagsins. I vor
kom því næst fyrir almennings
sjónir Laxdæla saga með Bolla
þætti, tveim þáttum af Halldóri
Snorrasyni og Stúfs þætti (í
tveimur gerðum), og telst þessi
bók vera V. bjndið af fornritun-
um, en I. bindi og það, sem inn
á milli vgntar, kemur út síðar.
.Frágangur og fyrirkomulag alt
á útgáfu þessari er almenningi
þegar kunnugt frá Egils sög'u. Er
það hvorttveggja prýðilegt og
mun falla öllum vel í geð, sem
taka sjer þessi rit í liönd.
; Dr. Einar 01. Sveinssdn sem
sjeð hefir um iitgáfu Laxdælu og
þátta þeirra, er áður getur, fyr-
ir fjelagið, ritar langan og ræki-
legan formála (92 bls.) fyrir bók-
inni. Ræðir hann fyrst um ein-
kenni Laxdælu, iieimkynnj henn-
ar, aldur og höfund, heimildir,
tímatal í sögunni^ keltnesk rit, er
til greina koma við rannsókn
liennar. Bolla þátt og handrit Lax-
dælu og hans, en þá sjer í lagi
um Halldórs þætti Snorrasonar og
loks um Stúfs þátt. Þessi inngang-
ur að bókinni er allur hinn fróð-
legasti og ber vitni þekkingu, elju
og samviskusemí höfundar. Það er
ekkert áhlaupaverk að rita slíka
formála. svo vel sje. Er það aug-
l.jóst hver.jum þeim manní,
sem nokkuð héfir við 'svipuð fræði
fengist, enda þótt hann sje eigi
bær um að dæma þessa útgáfu frá
fræðimannlegu sjónarmiði sjer-
fræðinga í norrænum bókmentum.
Víst má telja, að greinagerð út-
gefanda verði með þökkum þeg-
in um land alt af öllum þeim, sem
íslenskum fræðum unna, og eng'-
inn þarf að sleppa því að lesa rit-
gerð dr. Einars af ótta við það,
að hún sje þunglamalegea rituð.
Þó er eigi með þessu gefið í skyn,
að höfundur láti sjer nægja neitt
kák. Hann atliugar, eins og siður
er í slíkum formálum, ýmsar mik-
ilvægar staðreyndir, ; ræðir heirn-
■ildir, metur líkur og getgátur^
greinir skoðanir fræðimanna og
’lætur í Ijós álit sitt. En engu að
síður er þó alt svo Ijóst ög lip-
urlega ritað, að vandalítið verð-
ur að fylgjast vel með og hafa
jafnframt g'óða skemtun af lestr-
ii>um.
Þetta er mikill kos.tur og, auð-
vitað líka áríðandi, þar sem útgáf-
ur Fornritaf.jelagsins eru ætlaðar
öllum almenningi í landinu. Ekki
getur það talist neiii furða, þótt
útgefandi leysi eigi úr öllum þeim
viðfangsefnúm til fullnustu, sem
sagan hefir fengið mönnum að
glíma við. Þar er um margvísleg-
ar gátur að ræða, og siimar svo
torveldar viðfangs ,að þær verða
sennilega aldrei ráðnar. Við ým-
islegt þessháttar er ekki annað að
gera err að láta það liggja milli
hluta, enda fer útg'efandi varlega
og forðast hæpnar fullyrðingar.
Um efni Laxdælu og þáttanna
skal aðeins farið nokkmm orðum.
Þeir eru væntanlega ekki marg-
ir á íslandi, sem ekki þekkja Lax-
dælu eitthvað eða liafa að minsta
kosti heyrt getið um merkustu
menniua og konurnar, sem hún
segir frá. En það má fullyrða, að
hver sá, sem ekki hirðir að lesa
hana, fer mikils góðs á mis, og að
það er verst fyrir hann sjálfan
að sniðganga söguna- Höfundur-
inn hinn ókunni sníllingur, hefir
#
rjettir til þess að gera á okkur
tilraunirnar, eins og vísinda-
mennirnir nota rottur og kanín-
ur. —
Enginn getur láo sósíalistum,
þó að þeir sjeu upp með sjer af
þessum stórsigri, að hafa nú
fengið „viðurkent í fyrsta sinn“,
að þjóðnýta beri atvipnuvegina.
Þeir eru nógu mikhr'angurgap-
ar til þess, að steypa þjóðinni
út í það sama, sem Rússar einir
allra þjóða hafa færst í fang til
þessa. Og bandamenn þeirra í
stjórninni eru nógu miklir bless-
aðir einfeldningar til þess að
láta sósíalistaarminn í flokki
sínum ráða. Þeir munu að vísu
sjá eftir því þegar afleiðingarn-
ar koma í ljós, ríkisgjaldþrot og
uppgjöf á öllum sviðum. En þeir
dansa enn og eru glaðir.
Hermann lætur ]ýsa því yfir,
að í nefndinni ráði hver flokk-
ur, hvað hann geri. Það lítið,
sem sjest hefir af störfum
nefndarinnar, sýnir þó mjög
greinilega, að þar er engin
hætta á klofningi. Neí'ndin starf
ar heil og óskift og „stefnir að
þjóðnýtingu á atvinnulífinu“,
eins og Alþýðublaðið segir. —
Enda er það ekki Ijóst, um hvað
þeir menn eigá að klofna, sem
eru innilega sammála!
1 þessari sömu athyglisverðu
grein, sem mun áreiðanléga
verða lesin með óskiftri athygli
um alt land og ekki síst til
sveita, þykist Alþ.bí. vera mjög
kampakátt yfir þvi, að Sjálf-
stæðismenn vilji nú óvægir fá
að vera með í því að undirbúa
þjóðnýtinguna. Fyrst hafi Sjálf-
stæðism. lýst þvi skýrt yfir, að
nefndin mundi eiga að vinna að
þjóðnýtingu, en síðan hafi þeir
beðið um það, að fá 'að: vera
með í nefndinni.
Það er nú ekki rjett, að Sjálf-
stæðismenn hafi farið fram á
það, að eiga menn í nefndinni.
Þeir spurðust fyrir um það, þeg-
ai' málið var til umræðu á þing-
inu, hvers vegna nefndin væri
svo einhliða skipuð, sem raun
er á, að hvort í því lægi, að
henni væri ætlað. að undirbúa
-þjóðnýtingu. Svör voru þá óljós
og nokkuð sitt á hvað, en nú
hefir svarið komið í sjálfu blaði
þess ráðherra, sem nefndar-
skipuninni rjeði.
En jafnvel þótt Sjálfstæðis-
menn hefðu gefið kost á starfi
i nefndinni, hefði ekki verið í
því nokkur sjálfsmótsögn.
Vitanlega voru spádómar
Sjálfstæðismanna um hlutverk
nefndarinnar bygðir á því einu,
hvaða mönnum nefndin var skip
uð í upphafi. En þar sem nú
Sjálfstæðismenn hafa aldrei
óskað og óska ekki eftir nein-
um undirbúningi „þjóðnýting-
ar“ atvinnuveganna í anda sósí-
alismans, þá er það og hlýtur
að vera rökrjett afleiðing þeirr-
ar skoðunar, að þeir vilja að
nefndin verði öðru vísi skipuð.
Nefndin er vitanlega ekkert
annað en mennirnir, sem í henni
efu. Rannsókn hentiar og tillög-
ur hlýtur því alt að verða eftir
því, hverjir þar eiga sæti. Sjálf-
stæðismenn finna eins vel og
aðrir, að atvinnuvegirnir til
lands og sjávar eru í erfiðum
ástæðum, og þeir vílja gjarnan
vinna að því, að ráð verði fund-
in þeim til viðreisnar. Sjálfstæð-
ismenn vita einnig, að í þeirra
hóp eru nálega allir þeir menn,
sem reynslu og þekkingu hafa
á þessum málum. Eru þeir þá
ekki skyldugir til þess, að bjóða
fram krafta sína til þessa hlut-
verks — ef tilgangurinn er sá,
sumsstaðar þvílíkt vald á efni sínn
og segir frá með svo meistara-
iegu orðalagi, að ílestir mættu
þakka -sínum sæla, ef ]»eim auðn-
aðist að íæra Imgsanir sínar í
slíkan viðháfnarbúniög. Andinn
er yfir honum, þegar hann segir
frá draumum Guðrúnar Ósvífurs-
dóttur og frá eggjun hennar við
Osvífur-ssyni og l.Wh*' . Þorleiks-
son*, eða þegar hann lætur hana
lýsa bændum sínuiU t'jórum og
svara með því Bolla .syiii síiium, út
í hött. Þar er um viðkvæmt mál að
ræða. En Guðrún er þá orðin öldr-
uð kona og á grafarbakkanum.
Hán veit, að íyrir srg er ekki
mikils framar að vænta af Kfinu,
og að uppáhaldsbarn hennar muni
varðveita leyndarmálið þó hon-
um verði trúað fyrii því, meðan
hún er ofan jarðar Þegar því
Bolli geng'ur á hana, fær hann
hið óviðjafnanlega lokasvar, sem
birtir honum eins og í leiftri all-
an hug hennar. Slífct ér ódauð-
legt og hefir eilífjt ghdi: Að Kk-
indum er hjer um gamla ættar-
sögn að ræða, sem sýnir, að
geymnir hafa menn veríð á verð-
niæta hluti og kunnað vel að meta
þá, en hinn skáldlegi blær yfir
* Hjer og víðai gera vísihda-
menn ráð fyrir áhrifuin frá hetju-
kvæðum, en frásögnin ber samt
skýr merki LaxdæhihÖí., og rýrir
þetta ekki bókmentaiegt gildi
hennar.
frásögninni og arusúgúrinn í flug
inu er frá Laxdæluhöfundinum
sjálfum.
Fleiri dæmi má nefua um snild
sögunnar. Menn athugi orð Ó-
spaks, er liann ávarpar Bolla í
bardaganum við Kjart.an Ólafs-
soíi. Hverjuin myudi ekki verða
Þorgerður Egilsdóttir óg'leymau-
Jhg? Hver myndidýsa betur hatri
héhnar og sorg eftir víg Kjartans,
en gert er með fáuin ovðum í sög-
uiini ] Ekkert getur haldið henni
i skefjum nema virðingin fyrir
manni hennar, Ólafi páa. En
gamla konan er ekki alveg á sama
máli og liann. Hún lætur alt ltyrr,
meðan Ólafur er á lífi, en þegar
eftir andlát hans tekur liún til
sinha ráða; sorg hennar er enn
hin sama, iiiaiingjöldin fyrir
Kjartan og aðrar refsingar fyrir
víg hans liafa ekkert, sefað hana.
Fall Kjartans hefir aldrei gleymst
þessari tilfinninganæmu og' skap-
miklu konu, meðan hún dró lífs-
iuula. En eigi ber þetta svo að •
skilja, að hún liafi eigi, eins og
svo margar konur aðrar, haft
þrek til þess að afhera þennan
óbætanlega skaða sinn. Ekki vant-
aði kjarkinn. Það var smánin, sem
var óbærileg. Kona, sem var kynj-
uð eins' og Þorgerður, gat ekki
þolað það kvalræði, að lifa. við
skömm, að liafa á sjer Og allri
ættinni slíkt breuuímark sem
það, að hefna eigi mahnsins, sem
öll ættin miklaðist af, móðir hans