Morgunblaðið - 16.11.1934, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
5
»«.
— Mun jeg síðar víkja að því
livernig eðlilegast er eftir at-
vikum að haga eftirliti þess op-
inbera með stofnunum eins og
!)eim er hjer um ræðir án auka-
kostnaðar.
Eins og kunnugt er þá er
hjer enginn atvinnuleysistyrkur
:greiddur atvinnulausum mönn-
um af ríkinu í því formi er á
sjer stað víða erlendis. Frá því
sjónarmiði hefir ríkið því ekki
sömu hagsmuna að gæta hjer í
sambandi við ráðningarskrifstof
ur og önnur ríki hafa, þar sem
slíkir atvinnuleysisstyrkir eru
greiddir. Ráðningarstofur, ef
um þær er að ræða alment í
kaupstöðum á Islandi, eru því
meira hjeraðsmál er lúti hjer-
aðsstjórn og eftirliti, en beinum
afskiftum ríkisstjórnarinnar.
Ef einhver sjerstjóm fyrir
vinnumiðlunarskrifstofur væri
álitin nauðsynleg í kaupstöðum
hjer á landi væri eðlilegast, að
því er virðist, að hlut.aðeigandi
bæjarstjórn kysi hana og þá
hugsanlega eftir svipuðu fyrir-
komulagi og gjört er í kaup-
stöðum í Danmörku (utan Kaup
mannahafnar) og lýst hefir ver-
ið hjer að ofan.
Fráleitt er það, að haga vali
;á slíkri stjórnarnefnd með því
fyrirkomulagi sem gert er í 3.
gr. vinnumiðlunarfrumvarpsins
þar sem stefnt virðist vera að
því að tryggja ákveðnum stjórn
málaflokkum yfirráð og umsjá
skrifstofunnar og þar sem
grundvallarreglur þær um
stjórnmálalegt hlutleysi eru
brotnar.
f vinnumiðlunarfrumvarpinu
er fjarri því að verkamönnum
sjálfum og vinnuveitendum sje
frygð aðstaða til að gæta hags-
muna sinna í sambandi við starf
semi nefndra stofnana, því ekk-
ert er um það sagt þar, að hinir
kjörnu nefndarmenn skuli vera
:úr þeirra hóp, sem þó er sjálf-
sagt ef farið væri strax í upp-
hafi inn á stjórnarnefndartil-
högunina. Þá væri og sjálf-
sagt rjett vegna aðstöðunnar og
ástandsins í atvinnulífinu í
kaupstöðunum og með tilliti til
þess að vinnumiðlunar- eða
ráðningarstofur eru nýmæli sem
mjög þurfa á samúð vinnuveit-
enda að halda, að haga því
þannig við nefndarskipun að
þeir hefðu þar meirihluta. —
Mætti þá vissulega vænta frek-
ari velvilja af þeirra hálfu en
það er frumskilyrði fyrir vexti
og viðgangi ráðningarstofu.
í þessu sambandi vil jeg með
sjerstakri hliðsjón af ástandinu
í Reykjavík vekja á því athygli
að eitt af aðalverkefnum ráðn-
ingarstofu hjer í bænum eins og
ástatt er, er að stemma stigu við
því ef unt er, að vinnukraftur
sje sóttur út í önnur hjeruð
landsins á sama tíma og megn-
asta atvinnuleysi herjar á bæ-
inn. Tel jeg á því efa að slíkt
eigi sjer stað í nokkrum kaup-
stað á Islandi í jafnstórum stíl
og hjer er raun á. ,
Framkvæmd í þá átt yrði þó
gerð ómöguleg ef andúð vinnu-
veitenda væri í upphafi vakin
gegn ráðningarstofunni, hver
sem frumkvæði. ætti að stofnun
hennar, hvort heldur að ríki eða
bæjarfjelag ætti þar hlut að
máli.
Jeg hefi hjer að ofan vikið
að því, að almennar ráðningar-
skrifstofur hafa ekki verið rekn
ar hjer á landi til þessa tíma,
og að íslendingar af þeim á-
stæðum hafa enga sjálfstæða
reynslu um grundvöllun þeirra
eða rekstur. Á hinn'bóginn hef-
ir Reykjavíkurbær undirbúið
slíka stofnun á þessu hausti.
Getur ekki hjá því farið að í
sambandi við nefnda ráðninga-
stofu fáist sú reynsla um starfs-
háttu og stjóm slíkrar stofnun-
ar að þar út frá megi síðar
grundvalla lagasetningu um
vinnumiðlunarskrifstofur, ef
þörf á þykir.
Með tilliti til þess virðist því
ekki rjett að flýta lagasetningu
um of um þessi mál.
Ef löggjafarvaldinu þætti þó
ekki gjörlegt að bíða eftir slíkri
reynslu, má á það benda að þar
sem við í kaupstöðum landsins
höfum bæjarstjóra og bæjar-
stjóm, í Reykjavík borgarstjóra,
bæjarráð og bæjarstjórn sem
fara með velferðarmál kaup-
staðanna, þá er undir öllum
kringumstæðum gerlegt af lög-
gjafarvaldinu að fela þessum að
iljum yfirstjórn og eftirlit með
vinnumiðlunarstofum og skap
aðist þá hvorki ríki eða bæjar-
fjelagi aukakostnaður við þá
hlið starfseminnar.
Gunnar E. Benediktsson.
Úfgerð,
álif og aðbúnaður.
Frá tveimur aðal atvinnuvegun-
um, sjávarútgerð og landbúnaði,
koma flestar lífsnauðsynjar vor-
ar. Þar eru uppsprettur allra
tekjulinda þjóðfjelags vors og
sameignarsjóða. Á þeim kvílir öll
önnur atvinna kjer á landi, svo
sem við iðnað, verslun, kenslu,
embætti og bókleg störf, og þar
með daglaun hvers einasta verka-
manns-
Allar þessar atvinnugreinar
blómgast eða visna eftir afkomu
þessara tveggja atvinnuveg'a, og
eftir kenni fer gjaldþol þjóðar-
innar- og atvinna öll eða átvinnu-
leysi, frá moldarskóflunni að ráð-
kerrastólnum.
Líkja má þessum tveim atvinnu-
vegum við grunnmúr, sem öll
yfirby.gging og athvarf þjóðarinn-
ar hvílir á. Nú hafa óhlutvandir
menn um allmörg ár, verið að
róta og rífa úr grunnmúrunum
þeim, undan brekkunni, þeim
megin sem aðalþunginn hvílir á.
Er því engin furða, þó yfirbygg-
ingin sje farin að hallast og ligg'i
við hruni. Og samt er enn haldið
áfram þeirri viðbjóðslegu og víta-
verðu iðju, að blekkja fáfróða og
trúgjarna alþýðu, m. a. með því
að rægja og svívirða þá menn,
er reynst hafa þróttmestir, ráð-
vandastir og vitrastir til þess, að
halda uppi þjóðarþunganum, og
veita þúsundum manna ríflegustu
atvinnu, um áratugi. Þetta ó-
þokkabragð og undirróðursstarf
reka skammsýnir menn, valda-
þyrstir, öfundssjúkir og illviljaðir.
Þeir helst sem þekkja minst það
er þeir lasta, hafa forðast erfiði
framleiðslunnar, og ekki heldur
tímt að legg'ja eyrisvirði af ó-
magaframfæri sínu í hættu, til
þess að veita öðrum dugmeiri
mönnum atvinnu. — Þó sannleik-
urinn sje beiskur, er oftast best að
segja hann án afdráttar.
Reynsla mín.
Hún ,er að vísu takmörkuð á
landbúnaði, lítil1 á útgei'ð, og af-
rek og þekking' því minni, en þó
allra minst löngun til að miklast
þar af. Eigi að síður þykist jeg
hafa rjett til þess, að drepa á
reynslu mína og segja hispurs-
lausa sannfæring, ekkert síður en
þeir málrógsmenn og blaðasnáp-
ar, sem aldrei þreytast á því að
heimta alt af öðrum.
Nærri hálfa öld hefi jeg haft
nokkur kynni af landbúnaðinum,
og haft jarðir til ábúðar við f jall
og sjó í 20 ár. En stórútgerðinni
hefi jeg aðeins kynst lítið eitt síð-
an, um F/2 áratug. Og það á þann
hátt — eins og margir aðrir góðir
bændur — að leggja í hana megin-
hlutann af ágóða búskaparáranna,
er þá nam (sem kaup mitt og kön-
unnar), þó nokkrum' hxmduðum
króna til jafnaðar árlega, með
því að sparnaðar var gætt á Öllum
sviðum og í engar gapaleg'ar vit-
leysur ráðist.
Utgerðin hefir gengið þannig:
4 fyrstu árin voru engir vextir
greiddir af hlutafjenu, en þjen-
ustan öll notuð til þess að grynna
á skuldum, sem í byrjun urðxt
miklu hærri en hlutaf jeð. Svo kom
sjerstaka góðærið 1924, og eftir
það til 1930, ekki lakari en svo
að greiddir voru góðir vextir af
hlutafjenu öll árin nema 1926.
Síðan 1930 liefir hlutafjeð verið
„dautt“. enga ársvexti borið; og
ekki aðeins ávaxtalaust, heldur
hafa skuldir aukist líka mikið
síðan og lxlutafjeð þar af leiðandi
lækkað í verði. Þetta hafa útgerð-
armenn og' eigendur hlutafjár í
útgerðinni orðið að láta sjer lynda,
að fá engan eyrir ár eftir ár í
vexti af hlutajljenu, og sjá það
líka eyðast og hverfa smám sam-
an. Þeir hafa ekki og munu ekki
kvarta um það, meðan fjeð hverf-
ur á óviðráðanlegan hátt til
knýjandi nauðsynja þjóðarinnar
og atvinnulausra vei'kamanna-
Hitt vilja þeir ekki líða og ættti
ekki að þola lengur, að ofan á
ólijákvæmilegt tap nú um sinn
(svo nemur mörgum tugum þús-
unda kr. ái’lega, hjá flestum tog-
arafjelögum a. m. k.) skuli vera
teknir skattar ; þúsunda kr. tali.
Og það með svo mikilli frekju ’og
ósvífni, að í útsvarið eitt hefir
verið tekið af því fjélagi er jeg
þekki best, alt a.ð 1000 kr. af
hverju 10.000 kr. tapi (6000 kr. af
60.000 kr. tapi, að öllu reiknuðu).
Slík aðferð, sem gei’ð er xmdir yf-
ingum þeirra og óskum. En þess
ber einnig að geta, að því mið-
ur er ekki auðvelt að gera mjer
til tíæfis. Þolinmóður, góðlát-
legur get jeg verið; en sje reynt
.að dylja mig einhvers, segi jeg
nei. Jeg vil skygnast inn í instu
fylgsni sálar þeirra, rannsaka
hana lengi og gaumgæfilega . .
Nú ber það við um fleiri en
<eina persónu, að við vissum
spurningum mínum styggjast
þær, malda í móinn og þrjósk-
ast með ákafa, eins og þeim
finnist kanske jeg vera að leika
mjer að því að eyða þeim al-
vöruhjúp, sem þær birtust
mjer í.
Með þolinmæði og glaðværð
reyni jeg að sýna áþreifanlega
fram á, að spurning mín sje
ekki óþörf, því að það er hæg-
ur vandi að vilja vera svona eða
svona; alt er undir því komið,
hvort vjer getum verið það, sem
vjer viljum. Þar sem sú geta er
ekki fyrir hendi, hlýtur þessi
vilji að koma manni fyrir sjónir
sem eitthvað fánýtt og broslegt.
Persónurnar iáta ekki sann-
færast um það.
Og jeg, sem er brjóstgóður
inn við beinið, finn þá til með-
aumkunar með þeim. En er yfir
höfuð mögulegt að hafa með-
aumkun með vissum lánleysingj
um, nema hlæja að þeim um
leið?
Hvað um það, þá bera per-
sónúrnar í sögum mínum það út
um alt, að jeg sje mjög harð-
brjósta rithöfundur og hafi alla
hluti að háði og spotti. Það
þyrfti samviskusaman gagnrýn-
anda til þess að sjá, hvílík með-
aumkun dylst undir þeim hlátri.
En hvar er að finna samvisku
sama gagnrýnendur nú á tím-
um? ....
Vei't er að geta þess, að sum-
ar persónur í þessum viðtals-
tímum reyðjast fram fyx*ir hinar
og vekja athygli á sjer með
slíkum rembindi og fruntaskap,
að jeg sje mig knúöan til að
afgreiða jjær umsvifalaust.
Margar sjá beisklega eftir
því síðar meir að hafa sýnt slíka
frekju og biðja mig auðmjúk-
lega að færa til betri vegar
einn eða annan löst þeirra. En
jeg brosi og segi þeim stillilega,
að nú skuli þær taka út refsingu
fyrir erfðasynd 'sína og bíða,
uns jeg hafi tíma og tækifæri
til að sinna þeim frekar.
Meðal þeirra, sem bíða sigi’-
aðar aftast í hópnum, nöldra
sumar, sumar draga sig í skugg-
ann, og aðrar þreytast á þessu
og berja að dyrum hjá einhverj
um öðrum rithöfundi.
Ekki sjaldan hefir það hent
mig að finna í sögum ýmsra
stjettarbræðra minna nokkrar
persónur, sem áður höfðu leitað
til mín; þar hefi jeg einnig kom
ið auga á aðrar, sem höfðu ver-
ið óánægðar með þá meðferð,
sem þær fengu hjá mjer, og
hafa viljað sjá, hvort þær tæki
sig ekki betur út annarsstaðar.
Jeg fæst ekki um það, því að
hafa gert lag við — jeg man
ekki hvaða ættjarðarkvæði, en
kom svo aftur til Ítalíu eftir 45
ár, þá nálega áttræður að aldri*
til að deyja þar. Hann var á-
kaflega hátíðlegur í frainkomu,
málrómur hans líktist suði í
flugu, hann ljet alla fá af-
greiðslu á undan sjer. Loks var
það einn dag, þegar jeg var ný-
staðinn upp úr þungri legu, að
jeg sá hann gægjast inn í her-
bergi mitt með fjarska auð-
jafnaðarlegast bætast mjerjmjúkum svip og ofurlitlu bi’osi
tvær til þrjár nýjar persónur á ! á vörunum:
— Með leyfi .... Ónáða jeg
yður ....
— Nei, nei, kæri gamli mað-
ur! Hann hafði valið rjettu
stundina. Og jeg flýtti mjer að
láta hann deyja í smásögu
einni, sem jeg nefndi: Gamalt
viku. Og oft er aðsóknin svo
mikil, að jeg vei’ð að hlýða á
margar í senn. Þá kemur að
því, að hugurinn verður svo
sundurskiftur og viðutan, að alt
í einu spornar hann gegn þess-
ari margföldu ofraun og krefst
þess hamslaust, að annað hvort i sönglag“.
skuli ein persóna. gefa sig frarn ! -------
í einu, hægt og rólega, eða þær i Frægastur hefir Pirandello
megi allar fara til helv.. . ! orðið fyrir leikrit sín. Af þeim
Jeg man altaf með hve mik-1 nægir að nefna ,,Sex persónur
illi auðmýkt einn vesalings öld- leita höfundar“, sem mun hafa
ungur, sem kominn var til mín j verið leikið hjer ekki alls fyrir
langt að, beið þess, að röðin löngu, og „Hinrik fjórða“, eitt
kæmi að sjer. Það var Icilxo af hans bestu verkum. Árið
Sapoi’ini nokkur, tónskáld. sem 1925 stofnaði hann sjálfur leik-
rekinn hafði vei’ið í útlegð til hús í Róm, þar sem sýndir hafa
Ameríku 1849 við fall rtxm- verið nýjustu sjónleikir hans
verska lýðveldisins, fyrir það að auk ýmsra annara. Sama ár fór
hann með leikflokk. sinn til út-
landa. Sýndi sá flokkur leikrit
eftir Pirandello á bestu leik-
sviðum í London, París, Basel
og í 18 borgum í Þýskalandi,
alstaðar við fádæma aðsókn og
mikla hrifningu áhorfenda. Ful-
ton-leikhúsið í New York var
skírt upp og kallað eftir hon-
um og ætlað fyrir sýningar á
leikritum hans.
Pirandello á heimsfrægð sína
með fram að þakka því, að á-
hrifamenn á sviði leiklistarinn-
ar, eins og Max Reinhardt,
Dullin, Pitoeff og Bernhard
Shaw fengu þegar í fyrstu mæt-
ur á verkum hans og lögðu alúð
við að kynna þau almenningi
hver í sínu landi. Hjer er enn
eftir að kynna þau, svo sem
þörf væri á, þar sem um einn af
frumlegustu leiki’itahöfundum
nútímans er að ræða, og ákjós-
anlegt væri, að ekki liði á löngu
áður hægt yrði að sýna á leik-
sviði hjer eitthvert af nýjustu
verkuiíi hans.