Morgunblaðið - 23.01.1935, Blaðsíða 4

J
MQBGUNBLAÐIi)
Miðvikudaginn 23. jan. 1935,
Islensk tortryggnt.
Guðm. Einarsson og
aðrir „brantryðjendurM
Eftir Jón Þorleifsson.
12. janúar birtist grein í Vísi
eftir Guðmund Einarsson frá
Miðdal, sem hann kallar ,,ís-
lensk myndlist“, ,,Orri“, Morg-
unblaðið, ,,Ýlir“.
Manni verður á að spyrja: Er
þetta bláköld og frekjuleg lygi
illgjarns manns, eða trúir aum-
ingja maðurinn þessu öllu sjálf-
ur sem hann segir.
Aðalkjarni greinarinnar er,
áð honum finst hann og nokkr-
ir aðrir listamenn — samt eng-
in af hinum betri listamönnum
vorum — hafi verið ofsóttir af
þeim, sem skrifað hafa í Morg-
unblaðið um listir. Upphaf
þessa er rakið til þess, að Jón
Stefánsson kom hjer heim. Þá
hafði „listráð Morgunb!aðsins“
verið stofnað af honum og frú
Kristínu Jónsdóttur, og síðar
hafi bæst við eða verið veiddir
Jón Þorleifsson, Jón Engilberts
og „Ýlir“ og víst að nokkru
Finnur o. fl. Þá líklega einnig
Ásgrímur þó hann sje ekki
nefndur í greininni, en hann
hefir þó tekið þátt í þessum
„vjelráðum“ gegn G. E.
Nú vill svo vel til að Jón Ste-
fánsson, sem Guðmundur Ein-
arsson ásakar, sem upphafs-
mann að þessu öllu, er þjóð-
kunnur atgervismaður, þrótt-
mikill listamaður, og hafa verk
hans ekki aðeins vakið aðdáun
hjer, heldur og víða í útlöndum
meðal dómbærustu manna. —
Ríkissafnið danska á mörg verk
hans, og síðast 1 fyrra keypti
það eina konumynd eftir hann.
Danska Akademíið hefir gert
hann að heiðursfjelaga, en sú
virðing hefir aðeins verið sýnd
örfáum útlendingum úr menn-
ingarlöndum Evrópu.
Uíflsjá TnQrgunblaflsins 23. jan. 1935
riokkur orð um
innjluitarmatuörur
□g uöruuöndun.
Eftir EJónas Kristjánssan
hjEraöslcEkni.
Niðurl.
Rúgur og rúgmjöl.
Rúgur er sú korntegund, sem
lengst og mest hefir verið notað
til manneldis á íslandi. Um all-
langt skeið. að minst kosti var
hann fluttur inn ómalaður, en
ýmist handmalaður eða í myln-
um fram undir síðustu aldamót,
þá var útlenda rúgmjölið selt
lægra verði, svo það er þá keypt
þó lakari vara sje. Öllum kem-
ur saman um að hið aðflutta og
erlendismalaða rúgmjöl sje lak-
ara að gæðum. En menn kaupa
oftast nær það sem fæst lægra
verði, og taka ekki tillit til
Jeg get sagt með vissu að um
getið „ráð“ hefir aldrei verið til
nema í heila Guðmundar, að
þessir menn, sem hann nefnir,
hafa það eitt sameiginlegt, að
þeir óska þess og vinna að því,
að íslensk list sem heild megi
eflast og blómgast. Þetta munu
allir aðrir geta tekið undir, sem
ekki eru haldnir af sjúklegu
sjálfshóli og metnaðargirnd eða
hatri til einstakra listamanna.
Hversvegna jeg fór
að skrifa í Morgun-
blaðið.
Jeg vil nú með nokkrum orð-
um skýra frá þ.ví, hversvegna
jeg tókst á hendur að skrifa
unj list í Morgunblaðið. Jeg
hafði, einsv og margir aðrir
fundið til þesss, hve háskalegt
dómgreindarleysi ríkti hjer á
sviði myndlistar. Þetta er eng-
in furða, þar sem þessi grein
listarinnar er ung, en því at-
hugunarverðara fanst mjer það
vera, einmitt af þessu, að sjá
blöð hjer fylt með lofi um fá-
nýt verk ljelegra listamanna og
hreinna kákara. Stundum var
þetta hól, jafnvel skrifað af
mentuðum mönnum á öðrum
sviðum, mönnum sem þjóðin
treysti fyrir önnur unnin verk
þeirra, þótt þeir þarna glæptust
út í efni, þar sem þeir ekki voru
færir um að verða öðrum til
leiðbeiningar. Aftur á móti var
jafnaðarlega þagað yfir góðum
listamönnum og þeirra verkum.
Og hvernig getur staðið á að
flestir þessir mentuðu menn
skrifuðu aðallega um ljelegu
málarana en ekki um hina? Er
þetta sprottið af hrifningu fyrir
á ....
gæðamunarins. Sannleikurinn
er sá að allmikið eða langmest-
ur hluti hins aðflutta rúgmjöls
er af allra lökustu tegund.
Á stríðsárunum fyrir tæpum
2 tugum ára var flutt hingað
inn rúgmjöl sem bæði var bland
að í trjáberki og fúnum við, eða
timbri, sem var malað saman
við mjölið.
Danskur malari sagði við mig
sumarið 1933, að til íslands
væri aðeins flutt ljeleg tegund
af rúgmjöli. Þegar íslendingar
keyptu mjöl, spyrðu þeir aðeins
eftir verðinu, aldrei eftir gæð-
um.
Hvað sem rjett er um þetta,
þá er það víst, að nær því alt
það mjöl, sem til landsins er
flutt, er orðið gamalt, að minsta
kosti i það sem flutt ^r á af-
skekta staði í landinu. Það er
orðið gamalt þegar það kemur
í hendur neytenda. Alloft hefi
jeg orðið var við maur í rúg-
mjöli og völsuðum hafragrjón-
um. Þegar svo er komið hefir
því ljelega eða góðsemi, af því
að þeir hafi verið beðnir um að
skrifa. Aðalskylda góðrar „krit-
ikur“ er einmitt að benda fólki
á það, sem er gott og nýtt. Hitt
er algerlega rangt, að blöðum
og tímaritum beri skylda til að
hrósa öllu, sem klínt er á ljer-
eft eða hnoðað í leir, og að
blöðunum beri að sjá um að
slík fánýt og Ijeleg verk brauð-
fæði sjerhvern þann, sem ekki
vill fást við annað en því líkt
kák. Blöðin eiga einmitt ekki að
brengla þannig öllum rjettum
hlutföllum milli nothæfs og ó-
nothæfs Krítik ber að segja
sem skýrast, hvað hún telur
gott og hvað ilt. Svo geta aðrir
hugleitt það með sjer, hvað
þeim finst rjett og hvað rangt.
Það er rjett hjá Guðmundi Ein-
arssyni, að Emil Thoroddsen er
einn af þeim fáu mönnum, sem
hafa skrifað hjer af viti um list,
þó jeg hafi ekki verið honum
samdóma í öllu, en hann var
hættur að skrifa um list, er
V. St. bað mig um að taka
þetta að mjer. Og af framan-
greindu geta menn þá sjeð, af
hverju jeg tókst þetta starf á
hendur.
Jón Stefánsson kom þar
hvergi nærri og rjeði mjer enda
frá að takast þej;ta á hendur,
er jeg sagði honum. Hann sá
fyrir lætin í ljelegri málurunum
og skylduliði þeirra — einnig
þeirra sem þætti sjer ekki nóg
hælt — og skildi hvílíkt ónæði
þetta yrði fyrir mig. Sama sagði
Ásgrímur. En báðir sáu þeir
þörfina á rökstuddri krítik,
skrifaðri af manni með þekk-
ingu á málaralist. Og þótti mál-
ari eins vel til þess fallinn og
annar sjerfræðingur (kunstkri-
tiker), er. Hjer er ekki völ á
slíkum, enda viðgengst það um
allan heim að málarar skrifi
um list.
Jeg hefi reynt að segja það,
sem jeg veit sannast og rjett-
mjölið mist mikið af sínu fæðu-
gildi, og algerlega mist þann
ilmandi smekk sem nýtt rúg-
mjöl úr góðum rúg hefir. Því
er eins varið með rúgmjölið og
hveitimjölið, að eftir að það er
malað og kornin sundruð dofna
og deyja vitamin þess mjög
fljótt, svo þetta verður dauð
fæða. Það er því hin mesta aft-
urför að hætt var að flytja inn
rúginn heilan og mala hann
jafnóðum og þörf var á honum
til neyslu. Það er lítil hagfræði
í því að kaupa inn ljelega mat-
vöru þó únt sje að fá hana
lægra verði, og hrein furða, hve
lengi menn hafa unað slíku.
Völsuð hafragrjón.
Segja má að völsuð hafra-
grjón sjeu orðin einn af höfuð-
rjettum þjóðarinnar. Hafra-
grautuf er svo að segja á hvers
manns borði daglega. En sá er
galli á gjöf Njarðar, að þessi
völsuðu hafragrjón eru orðin
ljeleg, gömul og skemd vara,
er þau koma í hendur neytenda.
ast. Jeg hefi með dómum mín-
um um sýningar viljað benda
sem skýrast á hvað jeg tel gott,
og einnig hitt, sem mjer sýnist
fara miður, og svo það, sem jeg
tel beint skaðlegt, fyrir list-
þroska og listasmekk þjóðar-
innar. Þó hefir mjer ekki tekist
að segja þetta nógu skýrt, því
að ýmsir hafa misskilið skrif
mín. Virðist mjer stundum fólk
kunni ekki að lesa með athygli.
Mjer þykir ekki undarlegt, þó
Guðmundur Einarsson og hans
nótar snúi út úr og vilji ekki
skilja, en mig furðar á að ment
aðir menn eins og til dæmis Jón
Eyþórsson veðurfræðingur skuli
heldur ekki skilja hvað jeg á
við. Ef nú samt er að glæðast
skilningur blaðanna og manna
yfirleitt á gagnrýni, er það vott
ur þess að listhneigð almenn-
ings er að þroskast, því að al-
staðar er það viðurkent að því
þroskaðri og fullkomnari sem
listin er í landinu, og því meiri
sem þörfin fyrir list er meðal
fólksins, því víðtækari og kröfu
harðari er „krítikin“. Þetta
tvent, listin og „krítikin“, eflir
og á að efla hvað annað.
Guðmundur segir
rangt frá.
Það væri mikið verk að fletta
í sundur öllum þessum lygavef
Guðmundar Einarssonar. Jeg vil
aðeins drepa'hjér á nokkur at-
riði, sumt sem jeg hefi grafið
upp úr gömlum blöðum og ann-
að sem mjer er sjerstaklega
kunnugt um. En það get jeg
sagt almenningi, að í allri grein
Guðmundar er ekki nokkur
saga rjett sögð, og furðar
kannske þá, sem þekkja hann,
minna á því, en hina, sem ekki
þekkja hann.
Hann talar um Listvinafje-
lagið og sýningar þess, sem
hann telur að hafi spilst er hin-
ir „lærðu“ málarar fóru að
hafa afskifti af þeim, einkum
Jón Stefánsson, sem hafi stúd-
erað málaralist í sjálfri höfuð-
borg myndlista, París“. Síðan
segir liann háðslega að jafn-
vel „ólærðir“ menn hafi látið
Þau hafa þá legið í vöruskemm
um bæði utanlands* og innan í
misjöfnu lofti, oft í raka, um
langan tíma, og eru orðin oftast
nær fúl eða mygluð og stundum
maurskriðin. Þau eru þá til
mannfóðurs svipuð því sem
hrakið hey er handa húsdýrum.
Allir vita það að skemt fóður
er næringarlítið og veitir Ijeleg
þrif. Nákvæmlega sama á sjer
stað ummannafóður þetta.Mönn
um verður kvillasamt af því.
öðru máli er að gegna um glæ
ný hafragrjón nýmöluð eða. ný-
völsuð.Þau eru ilmandi á bragð-
ið. Þannig eru ekki hin völsuðu
hafragrjón, sem vjer kaupum
nú og neytum. Þau eru orðin
vitaminsnauð vegna ;geymslunn
ar, og af þeim ástæðum sem jeg
hefi þegar tekið fram, að vita-
min þeirra deyja við geymsl-
una. Hafragrjón eru ágætis
fæða ef þau eru rjett matreidd
nýmöluð eða nývölsuð og neytt
með smjöri eða góðri mjólk.
Hafragrjónin eru út af fyrir sig
sjer sæma að „dæma“ um list.
Nú er hann kominn að kjarna
þessa máls. Árekstur hafði orð-
ið við ýmsar Listvinaf jelagssýn
ingar milli hinna „lærðu“ og
,,ólærðu“, sem hann kallar. í
júní 1926 stofnar „Listvinafje-
lagið“ til sýningar, þeirrar
sjöttu í röðinni. Þá urðu hinir
,,lærðu“ að láta í minni pok-
ann — sýningin var auglýst
frjáls fyrir alla og án dóm-
nefndar, þeir „ólærðu“ storm-
uðu í húsið, en þeir ,,lærðu“
drógu sig í hlje, annað hvort
sýndu als ekki eða aðeins til
málamyndar fáar myndir. Nú
átti að sýna þjóðinni hvað „byrj
endur og brautryðjendur dygðu
til“, eins og Guðmundur kallar
þessa metin og konur. Sýningin
opnar með viðhöfn. Guðm. Ein-
arsson segir: „Sýning þessi varð
svo skelfileg að dómi „ráðsins“,
að sumir hjeldu að húsið mundi
hrynja. — Á nóttunni voru hal-
aðar pokadruslur í hálfa stöng,
en á daginn hamaðist Morgun-
blaðið eins og Þorgeirsboli“.
Þarna fer Guðmundur eins og
alstaðar með bein ósannindi.
Jeg hefi farið yfir alt Morgun-
blaðið frá þeim tíma( og þar er
aðeins ein grein eítir Valtý
Stefánsson um sýninguna, þar
sem hann segir meðal annars:
„Listvinafjelagið hefir tekið
þann kost að hætta við að láta
dómnefnd skera úr hvort mynd
ir sjeu sýningarhæfar. í þetta
isinn hafa allar myndir verið
teknarrtiöem^ sýningarnef ndinni
hafa borist. Mé&"-þtessu móti
varpar fjelagið frá sjer þ&í hlut
verki sem vakað mun hafa fyr-
ir stofnendum að hafa bein á-
hrif á hug og smekk almenn-
ings til lista. . . í staðinn fyrir að
fjelagsstjórnin hafi þeim mönn
um á að skipa, sem færir eru
um að velja og hafna. í þetta
smn hefir fjelagsstjórnin nú á-
kveðið að gera hina alm. listasýn
ingu að almennu fótaskinni“.
Síðan talar hann um einstaka
málara, og þar er yfirleitt tekið
vingjarnlega á móti „nýgræð-
ingunum“, sumt lofað og fundið
að öðru. Um Guðmund Einars-
kalkleysandi. Neyti menn þeirra
nokkuð einhliða, án þess að
hafa D-vitamin auðuga fæðu
með þeim, svo sem rjóma,
smjör eða gott þorskalýsi, fá
menn beinkröm. Einhliða neysla
þeirra veldur röskun á jafnvægi
efnaskiftanna í líkamanum, en
fæða sem inniheldur D-vitamin
leiðrjettir það og kemur 4 jafn-
vægi. Það fyrirbyggir misvægi
það sem verður milli sýru og
lútarmyndana í líkamanum.
Hjer á íslandi þar sem svo
mikil gnægð er af D-vitamin
auðugri fæðu, svo sem feitri
mjólk, smjöri og sjerstaklega
hinu D-vitamin auðuga og ó-
dýra þorskalýsi, ætti beinkröm
ekki að vera til. En ástandið er
þannig, að ekkert barn á ís-
landi er með öllu laust við hana,
það þori jeg að fullyrða.
Ástandið með fæðu landsins
barna er þetta. Vjer kaupum
inn ógrynni af útlendri mat-
vöru til manneldis, en mestur-
bluti þessarar matvöru er svift-