Morgunblaðið - 27.03.1935, Blaðsíða 4

4
MOR (? I N

Raftækjaeinkasalan, stofnuð til
ágóða fyrir Sigurð Jónasson&Co.
Stjóm ninnar væntanlegu einkasölu falin
starfsmanni erlends verslunarhrings.
Sigurði Jónassyni falið að semja við sjálfan sig um sölu
á lítt seljanlegum vörubirgðum Raftækjaverslunar ídands
Nýtt víðtækt stjórnarhneyksli er í uppsiglingu.
Með reglugerð 16. þ. m., hefir ríkisstjórnin
ókveðið að stofna einkasölu á allskonar raftækj-
um og efni til raflagna. Jafnframt felur ríkis-
stjórnin raftækjasalanum Sigurði Jónassyni for-
stjórn einkasölunnar. Kunnugir menn fullyrða, að
þessi einkasala sje stofnuð fyrir atbeina Sigurðar,
til þess að forða verslun hans, Raftækjaverslun Is-
lands, frá gjaldþroti, en þessi verslun hans hefir
haft mjög einhæft og óhentugt verslunarsamband
og því ekki reynst samkepnisfær.
Fulltrúi frá hinu dansk aumboði A. E. G. á að
verða fulltrúi hinnar væntanlegu Raftækjaeinka-
sölu ríkisins og fá mest ráð um öll vöruinnkaup
hennar, enda þótt völ sje á miklu hæfari innlend-
um mönnum, sem nú eru atvinnulitlir.
Með þessu móti hefir Sigurði Jónassyni tekist,
á hinn frekasta og óskammfeilnasta hátt, að gera
ríkisstjórnina sjer samseka um framkvæmd þessa
nýjasta fjáraflaplans síns.
Ráfvirkjar af öllum flokkum eru mjög óá-
nægðir með þessa ranglátu og ófyrirgefanlegu
ráðstöfun ríkisstjórnarinnar og telja Sigurð Jón-
asson og hinn erlenda þjón hins „danska umboðs<4
A. E. G., óhæfa til að veita væntanlegri raftækja-
eínkasölu forstöðu.
Á haustþinginu 1934, báru
þeir Jón Baldvinsson og Bern-
harð Stefánsson fram frumvarp
til laga um heimild fyrir ríkis-
stjórnina til þess að taka einka-
sölu á mótorum, bifreiðum og
alls konar raftækjum og efni
til raflagna.
Mál þetta var flutt á þingi
að tilhlutun fjármálaráðherra.
Það sigldi hraðbyri gegnum
efri deild. 1 neðri deild bar
Magnús Torfason fram nkkr-
ar breytingar við frumvarpið.
Það fyrsta sem M. T. krafð-
ist, var að mótorvjelamar yrðu
alveg strikaðar út úr frumvarp-
inu. Ennfremur segir sagan, að
Eysteinn hafi orðið að „skuld-
binda“ sig til að taka ákveðinn
atvinnulausan vin M. T., sem
bókhaldara við hina væntan-
legu einokun, — og ennfremur,
að allir ráðherrarnir hafi orð-
ið að lofa M. T. því, að snerta
ekki við apotekum landsins
með náklóm sínum.
Með þessum skuldbindingum
«g loforðum, sigldi þetta ein-
okunarfrumvarp gegnum neðri
deild Alþingis.
Eftir að lög þessi voru stað-
fest var kyrt um þetta mál um
stund.
Eins og fjárhag ríkisins er
nú komið, og eins og viðskifti
landsins nú eru út á við, gátu
menn ímyndað sjer, að ríkis-
stjórnin myndi hika við að nota
sjer lagaheimild þessa.
Það er vitað, að ríkissjóður
hefir ekki fje aflögu til rekst-
urs nýrrar verslunar.
Og á þeim tímum, sem af-
urðasala landsmanna er í voða,
vegna vaxandi verslunarhafta
meðal viðskiftaþjóðanna, gætu
menn ímyndað sjer, að íslenska
stjómin kinokaði sjer við að
gera sjer leik að því, að tor-
velda viðskiftasamninga við er-
lendar þjóðir, með því að herða
einokunarhöftin á innflutnings-
verslun landsmanna.
Þegar núverandi valdhafar
halda fram einokunarmálum
sínum, er það venjulegt við-
kvæði þeirra, að þeir með því
ætli sjer að auka á tekjur rík-
issjóðs.
En reynsla undanfarinna ára
hefir fært öllum kunnugum
mönnum heim sanninn um, að
miklir erfiðleikar eru á því, að
reka gróðaverslun í þessari
grein, eins og nú horfir, nema
með því móti, að verðlag á
þessum vörutegundum verði
hækkað gífurlega frá því sem
nú er, til stórtjóns fyrir almenn
ing í landinu, bæði til sjávar
og sveita.
Ætti þessar staðreyndir að
verða til þess að ríkisstjórnin
seildist ekki að óþörfu til þess
að koma á einkasölu á þessum
vörutegundum.
En í augum núverandi vald-
hafa hefir engin af ástæðum
þessum verið gild til þess að
íáta heimild til raftækjaeinka-
sölu liggja á milli hluta.
Því þ. 16. þ. m. birtist í Lög-
birtingi tilkynning frá fjármála
ráðherra um það, að frá 1. júní
í ár, skuli hjer sett á stofn rík-
iseinkasala á raftækjum.
FORSAGA MÁLSINS.
En hvernig stendur á því,
spyrja menn, að núverandi rík-
isstjórn dembir þessari einka-
sölu á, enda þótt hana vanhagi
um rekstrarfje, hún torveldi
með þessu væntanlega við-
skiftasamninga við erlendar
þjóðir, og það sje alveg fyrir
fram gefið, að ríkissjóður geti
ekki hagnast af verslun þess-
ari, nema því aðeins að einka-
salan hækki stórkostlega verð-
ið á vörum þessum frá því sem
nú er?
Tjl þess að gera grein fyrir
þessu, þurfa menn að kynnast
for^ögu málsins, sem í stuttu
máli er þessi:
Eins og öllum Reykvíking-
um er kunnugt, sem þekkja
Sigurð Jónasson, framkvæmda-
stjóra Tóbakseinkasölu ríkisins,
þá hefir hann um langt skeið
þjáðst af illkynjuðum og senni
lega alveg ólæknandi „raf-
magns-fjárafla-plönum“, sem
hann fekk „á heilann“ fyrir
nokkrum árum. Þessi „elekt-
riska höfuðsótt“ Sigurðar, hef-
ir komið í ljós í margskonar
myndum og allskonar sjúkleg-
um „sjerhagsmunaplönum“.
Umboðsverélun A.
E. G. nær í Sigurð
Jónasson.
En rjett um sama leyti, eða
nokkru á eftir, að Sigurður
fekk rafmagnið á heilann, og
hugur hans var orðinn heltek-
inn 'af hinum „elektrisku"-
fjáraflaplönum, vildi svo til,
að hjer var á ferðinni, fulltrúi
eða erindreki, fyrir hið danska
umboð A. E. G. (Allgemeine
Elektricitáts-Gesellschaft).
Hin danska deild A. E. G.,
hafði áður haft hjer dálítil við
skifti, og vildi nú gjarnan ná
hjer fótfestu. Var hinn danski
erindreki því hingað kominn
til þess að svipast um eftir
heppilegum umboðsmanni. En
þessi leit erindrekans gekk erf-
iðlega, því þeir menn, er helst
gátu komið til mála, sakir fag-
þekkingar sinnar, munu ekki
hafa verið ginkeyptir eftir að
taka við umboði fyrir þýskt
firma, með því skilyrði, að hið
„danska umboð“ hefði þar ó-
þarfa milligöngu og umboðs-
laun.
Raf tæk j averslun
íslands.
Fyrsta afleiðingin og ávöxt-
urinn af samningum Sig. Jón-
assonar við hið „danska um-
boð“ hins þýska firma, var
stofnun Raftækjaverslunar Is-
lands, h.f. S. J. náði saman,
hjá pólitískum vinum sínum og
öðrum kunningjum, nokkrum
tugum þúsunda króna, í hluta-
fje í verslun þessa, og seinna
var hlutafjeð hækkað upp í
105.000.00 kr.
Það er ekki ósennilegt, að
hinum danska forstjóra umboðs
A. E. G. í Kaupmannahöfn,
hafi þótt lítið koma til þekk-
ingar S. J. á rafmagnsmálum,
því samtímis og hið nýja raf-
magns f járaflafyrirtæki S. J. &
Co. hljóp af stokkunum, var
sendur hingað þjónn A. E. G.,
sunnan af Þýskalandi, til þess
að gæta hjer hagsmuna firm-
ans, og reyna að bæta upp
þekkingarleysi S. J. í þessum
málum. Hóf nú Raftækjaversl-
un Islands göngu sína undir
stjórn S. J. og hins útlenda
þjóns, hins erlenda auðhrings.
Voru keypt ósköpin öil af vör-
um, fyrir milligöngu hins
danska umboðs. Og vegna þess
að hið nýstofnaða fjáraflafyr-
irtæki S. J. & Co. vantaði til-
finnanlega alla nauðsynlega
þekkingu á íslenskum þörfum
og kröfum, var eðlilega miðað
við þýska staðhætti og þýskar
venjur.
Afleiðingin af þessum þekk-
ingarskorti S. J. og ókunnug-
leika hins útlenda trúnaðar-
manns A. E. G. á íslenskum
staðháttum og þörfum, var því
óumflýjanlega sú, að verslunin
safnaði miklu af óheppilegum
og lítt seljanlegum vörum, sem
enn prýða hillur og skápa Raf-
rækjaverslunar Islands.
Þrengist í búi.
Hjer er ekki rúm til að rekja
sögu Raftækjaverslunar ís-
lands. En þess skal þó getið,
að á s.l. ári — eftir 4 ára starf
— var hagur verslunarinnar
svo kominn, að sölugengi hluta
brjefa hennar var komið niður
í 1/10 hluta af nafnverði, og
fekst þó enginn til að kaupa
hlutabrjefin nema Sigurður Jón
asson sjálfur.
Skýringin á því, hversvegna
rekstur Raftækjaverslunar ls-
lands hefir gengið svo illa,
þrátt fyrir tiltölulega mikið
rekstrarfje og að ýmsu leyti á-
gæta aðstöðu, er sú, að stjórn
verslunarinnar hefir verið
mjög ábótavant, auk þess, sem
verslunarsamband hennar er-
lendis (A. E. G. í Kaupmanna-
höfn) hefir verið einhæft og
óhæfilega dýrselt.
Á síðastli'ðinu ári, þegar sýnt
var, að Raftækjaverslun ísl.
var búin að tapa svo miklu af
stofnfje sínu, að nærri stapp-
aði að skylt væri, samkvæmt
hlutafjelagalögunum, að taka
hana til gjaldþrotaskifta, gerði
S. J. ítrekaðar 'en árangurs-
lausar tilraunir til að selja
hana. En er það mistókst, var
ekki um annað að gera fyrir
S. J., en að reyna á einhvern
annan hátt að bjarga framlög-
Miðvikudaginn 27. mars 1935
um vina sinna. Og þetta var því
þýðingarmeira, sem margir af
mestu vildarvinum S. J. og nú-
verandi valdamönnum þjóðar-
innar höfðu lagt fram fje í
þetta rafmagns f járaflafyrir-
tæki hans.
„Bjargráðið“.
Það er ekkert leyndarmál,
að alment er svo á litlð, að hin
fyrirhugaða raftækjaeinkasala
ríkisins, sje beinlínis stofnuð
fyrir atbeina Sig. Jónassonar,
og í þeim tilgangi, að bjarga
Raftækjaverslun íslands frá
gjaldþroti.
Ef menn skyldu efast um, að
almenningsálit þetta hafi við
rök að styðjast, þurfa þeir ekki
annað en líta á reglugerð Ey-
steins Jónssonar fjármálaráð-
herra um einkasölu þessa, til
að sannfærast um, hvar fiskur
liggur undir steini.
í 6. gr. reglugerðarinnar seg-
ir svo:
„Fyrst um sinn er Tóbaks-
einkasölu ríkisins falinn rekst-
ur raftækja einkasölunnar“.
Það er því Sigurður Jónas-
son og enginn annar, sem á að
fá þessa einkasölu í sínar hend-
ur, maðurinn, sem hefir sýnt,
að hann hefir verið lítt hæfur
til að reka verslun með raftæki,
— sem hefir fengið allmikið
fje í hendur í verslun með
þessar vörutegundir, og sólund-
að því, maðurinn sem bygt hefir
erlend viðskifti * sín í þessari
grein, einvörðungu á viðskift-
um við milliliðaverslun í Dan-
mörku, maðurinn sem sakir
þekkingarskorts, hefir orðið að
fá fulltrúa frá hiriu erlenda auð
fjelagi, sem hann verslar við,
til þess að reka verslun sína
með raftæki, og ekki dugað til.
Hinn erlendi trún-
aðarmaður.
Og ofan á þetta bætist svo
það, sem síðar er vitað, að Sig.
Jónasson heimtar, að þessi er-
indreki hins erlenda firma,
verði fulltrúi sinn við hina upp
rennandi einkasölu.
Þessi erlendi meðráðamað-
ur Sig. Jónassonar, er hjer
hefir starfað undanfarin ár,
mun hafa verið hingað sendur
m. a. til þess að sjá svo um,
að raftækjaverslun Sigurðar
verslaði ekki við önnur erlend
firmu, en A. E. G.
Þessi maður, sem verið hefir
í þjónustu hins erlenda firma,
á nú að verða aðalframkvæmda
stjóri hinnar nýju einkasölu!
Þessi ráðstöfun S. J. og Ey-
steins f jármálaráðherra, er því
svívirðilegri, þegar þess er gætt,
að gengið er algerlega fram
hjá mörgum innlendum fag-
mönnum, sem nú eru atvinnu-
litlir, og auk þess áreiðanlega
mun hæfari, en hinn erlendi
þjónn A. E. G. umboðsins
danskar. ■—
Það er ráðgert, að láta raf-
tækjaeinkasöluna starfa án
nokkurs verulegs rekstrarfjár,
og má því fara nærri um það,
hvaða firma það muni vera,
sem á að „finansera" þetta
væntanlega verslunarfyrirtæki
landsins.
Framh. á bls. 6.
I