Morgunblaðið - 01.09.1937, Blaðsíða 5

Mðvikudagur 1. sept. 1937
ÖIQVlgNílOaOI
5
I
:
í
tMaSid
Crtgeí. t H.f. Árvakur, Reykjavík.
Ritstjðrar: Jón Kjartanss,on og Valtýr Stefánsson (ábyrg»arma?Sur).
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreitSsla: Austurstræti 8. — Simi 1600.
Áskriftangjald: kr. 3,»9 á nfá-n*«i.
í lausasölu: 15 aura eintakið — 25 au»a með Lesbók.
SOVJET-ÍSLAND.
Samningarnir, sem nú standa
yfir milli Alþýðuflokks-
áns og Kommúnistaflokksins,
Jíkjast því ekki, að þar gangi
tveir jafngildir aðiljar að verki.
Svipurinn er allur sá, sem ein-
lcennir þá friðarsamninga, þar
sem viðeigast sigurvegarar og
sigraðir. Kommúnistaflokkur-
inn leikur klutverk sigurveg-
arans. Hann setur sig á háan
hest og segir fyrir verkum. Al-
. þýðuf lokkurinn virðist muna
það eitt, að sigraðir menn verði
að sætta sig við alt. Kommún-
istar hafa ekki enn vikið þeirri
sneið að Alþýðufl., að ekki
hafi verið við henni gleypt og
kjamsað að. Við þessa auðmýkt
„hinna sigruðu“ færa kommún-
istar sig daglega upp á skaftið.
I>að er engu líkara en að gerð-
ur sje leikur að því, að sýna
. alþjóð sem augljósast, hve hægt
sje að beygja hina gömlu,
drembilátu kratasvíra, þegar
steinbítstakið er komið á.
Kommúnistar hafa lýst yfir
því, að í hinum nýja flokki eigi
að vera „aðeins framsæknasti
hluti verkalýðsins“. Það þarf
ekki mikil kynni af starfsemi
-og kenningum Kommúnista til
þess að skilja, að hjer er verið
að útiloka alla hina „hægfara"
menn Alþýðuflokksins. Formað-
ur Alþýðusambandsins, Jón
Baldvinsson fær það svart á
hvítu, að hann á ekki að kom-
ast til áhrifa í hinum nýja
„sameinaða alþýðuflokki“. —
Sama máli gegnir vafalaust um
Harald Guðmundsson og Stefán
Jóhann. Alþýðublaðið tekur
þessu öllu með auðmýkt. Og
það kippir sjer ekki einu sinni
upp við það, þótt jafna skuli
hið gamla vígi flokksins, Al-
þýðusambandið, við jörðu.
Það svarar þessum friðar-
kostum Kommúnista því einu,
að hvað, sem öðru líði, verði
alþýðan að ganga saman í ein-
ing andans og bandi friðarins.
Við þessa kristilegu hógværð
færast Kommúnistar enn í auk-
ana. Og nú fara þeir að segja
Alþýðuflokknum, hvað þeir
sjeu báðir sammála um. í þeim
hugleiðingum krefjast þeir að
hreinsað sje til í lögreglunni og
á varðskipunum. Og svo er
haldið áfram með því að tafar-
laust verði að banna vopnaburð
fasistanna „og verði þetta ekki
gert bráðlega, þá verður ekki
lengur hjá því komist, að verka
lýðsflokkarnir komi sjer upp
sameiginlegum varnarsveitum“
(leturbreyting vor).
Það er ekki vitað að „fasist-
ar“ nje aðrir beri hjer vopn.
Af þeirri elnföldu ástæðu getur
því ekki verið um neina af-
vopnun að ræða. Hjer er því á
ferðinni skýlaus krafa um það
:að hinn „sameinaði alþýðu-
flokkur“ komi sjer upp vopn-
uðu liði til „varnar lýðræðinu“!
Alþýðublaðið hefir ekkert að
athuga við þessa vígbúnaðar-
kröfu. Það virðist líta svo á,
að þá fyrst sje lýðræðinu í
landi voru borgið, er „aðeins
hinir framsæknustu“ ganga
fylktu liði, með riffil við öxl og
sprengjur 1 hendi.
Eftir að Kpmmúnistar hafa
sett fram allar þessar kröfur,
segir Alþýðublaðið að ekki sje
„sjáanlegt hvað staðið getur í
vegi fyrir tafarlausri samein-
ingu flokkanna“. „Hin sameig-
indega lífsskoðun er sósíalism-
inn, hið sameiginlega lokatak-
mark er hið sósíalistiska þjóð-
skipulag“.
Alþýðublaðið tekur upp um-
mæli Einars Olgeirssonar: „lýð-
ræðið, sem aðferð til að ákveða
mál, hlýtur að ríkja innan só-
síalistaflokksins, þ. e. a. s.
minnihluti verður að beygja
sig fyrir meirihlutanum“ En Al-
þýðublaðið gleymir að segja
frá því, að E. O. bætir því við,
að þessu lýðræði sjeu takmörk
sett. Ef meirihlutinn svíki
stefnu flokksins segir E. O. „þá
getur sá minnihluti, sem heldur
trygð við stefnu sósíalismans,
ekki lengur beygt sig, heldur
ber honum undir slíkum kring
umstæðum siðferðileg skylda
(leturbr. vor) til að kljúfa
flokkinn“.
Þessi varnagli Einars er svo
auðsær, að Alþýðublaðið hefir
hlotið að koma auga á hann.
Það leynir honum af ásettu
ráði. En allur lýðræðisgrund-
völlurinn, sem Alþýðublaðið er
að tönnlast á, er hjermeð fall-
inn í rústir. Hinir „framsækn-
ustu“ hvort sem þeir eru fleiri
eða færri, hafa það algerlega
í hendi sjer að ákveða hvenær,
sem er, að vikið hafi verið frá
stefnu sósíalismans. Og þegar
slík ákvörðun er í höndum
vopnaðra manna, þarf ekki að
spyrja að friðhelgi lýðræðisins.
Kommúnistar hafa löngu
gert þessa yfirlýsingu: „Tak-
mark okkar er sósíalisminn,
Sovjet—í sland“!
Nú segir Alþýðublaðið: „Hið
sameiginlega lokatakmark er,
hið sósíalistiska þjóðskipulag“.
í nafni Jóns Baldvinssonar og
Haralds Guðmundssonar, segir
Alþýðublaðið m. ö. o.:
Takmark okkar er sósíalism-
inn, Sovjet—Island!
Farsóttir og manndau'ði í Rvík
vikuna 8.—14. ágúst (í svigum
tölur næstu viku á undan): Háls
bólga 34 (28). Kvefsótt 75 (61).
Iðrakvef 7 (5). Skarlatssótt 1
(1). Heimakoma 1 (0). Mannslát
1 (5). •— Landlæknisskrifstofan.
(FB).
íslenðingar í Mor-
mónaríkinu Utah.
Asíðustu öld barst ein
álman af útflytj-
endastraumnum frá íslandi
vestur um haf til Mormóna-
ríkisins Utah. Mormónar
námu land í hinum hrjóst-
ugu hjeruðum Utahríkis ár-
ið 1847 ok höfðu bá hrak-
ist þangað úr öðrum bygða-
lögum.
Talið er að fyrsti íslend-
ingurinn hafi komið til Utah
níu árum síðar, árið 1856.
Sá maður hjet Þórður Dið-
riksson.
Flestir íslendingar, sem fluttust
til Utah á næstu árum, eða þar
til tók fyrir útflytjendastraum-
inn þangað, um það bil 1870-1880
munu hafa heyrt getið um Mor-
mónatrú strax hjer á landi. A
þessum árum komu hingað nokkr-
ir trúboðar, sem boðuðu Mormóna-
trú og þótti mörgum sú trú harla
góð og fluttust fyrir hennar til-
stilli vestur um haf.
Engar skýrslur eru til um það,
hve margir íslendingar fluttust á
þessum árum vestur um haf til
Utah. En nú er talið að íslend-
ingar, þ. e. a. s. menn af íslensku
bergi brotnir í Utah, sjeu um 1500.
* *
Hingað er nýlega kominn frá
Utah, ungur íslendingur, Loftur
Bjarnason, ásamt konu sinni. Afi
Lofts, Gísli Einarsson frá Hrífu-
nesi í Vestur-Skaftafellssýslu,
fluttist vestur á síðastliðinni öld.
Gísli var sendur til Utah til þess
að sækja þangað móðursystur
sína, en ílengdist þar sjálfur.
Loftur, sonur Gísla, er nú fræðslu-
málastjóri í Utah og einn af hin-
um fáu Islendingum þar, sem
haldið hafa trygð við gamla land-
ið. Loftur, sá er liingað er kom-
inn, er sonur Lofts fræðslumála-
stjóra.
— Jeg kom hingað fyrst ásamt
föður mínum árið 1930, sagði Loft-
ur, er jeg liitti hann að máli. —
Síðan hefir það verið mjer mikið*
áhugamál að koma hingað aftur.
Jeg ætla að dvelja íijer í vetur og
stunda nám við Háskóla Islands.
Jeg- þykist vita, að það sje eng-
inn háskóli til, sem er betur til
þess fallinn, vegna þess að mál-
ið, sem talað er hjer, er líkt nor-
rænu, og líka af því, að prófess-
orarnir eru svo vel að sjer á því
sviði.
Loftur talar íslensku vel. í upp-
vexti heyrði hann þó lítið annað
en ensku, og það sem hann kann
í íslensku lærði hann á meðan
hann dvaldi hjer í fyrra skiftið.
Dvaldi hann hjer í rúmlega ár, í
fyrstu austur í sveitum og tók síð-
an þátt í kenslustundum í nor-
rænu hjer við Háskólann.
— Jeg held, segir Loftur, að nú
sjeu ekki nema 5—6 manns í Utah,
sem geta lesið eða skrifað ís-
lensku.
Sarntal vi
íslending
Loftur Bjarnason.
Þrátt fyrir það er íslend-
ingadagur haldinn á ári
hverju í Utah, 2. ágúst, og er
þá haldin samkoma. En samkomur
þessar eru nú orðnar almenns eðl-
is, með almennum skemtiatriðum;
Islands er nú ekki minst neitt
sjerstaklega. Dagurinn lieitir þó
íslendingadagur.
Nokkrir menn koma þó til ís-
landsmótsins til þess að minnast
gamla landsins, en þeir eru fáir.
Islensk blöð eru ekki í höndum
nema örfárra manna og við höfum
lítið sem ekkert samband við aðr-
ar Islendingabygðir. Einstaka
menn, eins og t. d. faðir minn,
skrifa þó endrum og eins í Heims-
kringlu og Lögberg, og lesa þau
blöð að staðaldri.
*
Spurning: Hvernig hefir ís-
lendingum, eða mönnum sem
eru af íslensku bergi brotnir,
vegnað í Utah?
Það er upp og ofan, og þó er
meir af því, að þeir eigi við fátækt
að búa. Nokkrir menn skara fram
úr, eins og dr. Jamison, sem nú
starfar við Rockefeller-stofnunina
í New York. Hann er í miklum
metum. Annar maður, íslenskur í
aðra ætt, Hansen, er einn af dóm-
urunum í liæstarjetti Utah og svo
er það faðir minn, sem er fræðslu-
málastjóri (Supervisor of Gram-
mar Grades and Junior High-
schools). Þá eru all-margir, sem
komist hafa sæmilega vel áfram.
Flestir íslendingar, eða af ís-
lenskum uppruna, eru ullarfram-
leiðendur, eða stunda akuryrkju.
Þeir búa við lítil kjör. Undanfar-
in kreppuár hefir verið mikið at-
vinnuleysi í Utali.
En jeg vil taka það fram, segir
Loftur, að Islendingum hefir síst
vegnað ver en öðrum innflytjend-
um.
*
íslendingar, sem námu land í
Utah, settust flestir að í Provo
City, en fluttust síðan til Spanish
Fork.
ð Vestur-
frá Utah.
Á landnámsárunum, segir
Loftur, þótti strax sýnt að
þeir myndu: komast betur á-
fram en aðrir, og stafaði það
af því, hve vel þeir lijeldu
saman.
Gátu þeir sjer ilt orð í fyrstu
fyrir þjóðarmetnað sinn. Þeir
voru fúsir til að hjálpa hver öðr-
um, en lögðu annara þjóða inn-
flytjendum lítið lið.
*
Jeg spurði Loft hvort menn
væru alment Mormónatrúar í
Utah, enn þann dag í dag, en
hann kvað nei við og sagði að
mikill hluti íbúanna, alt að 50%,
væri ekki Mormónatrúar. Eruð
þjer sjálfur Mormónatrúar ?
Loftur kvað já við.
Margir halda að margkvæni sje
enn leyft með Mormónatrúar-
mönnum. Svo er þó ekki. Marg-
kvæni var bannað með lögum í
Utah árið 1890.
*
oftur Bjarnason er fyrsti ís-
lendingur, sem kemur frá
Ameríku til að stunda nám hjer
við Iláskólann.
— Jeg ætla að lesa norrænu
við Háskólann a. m. k. í vetur, en
þó aðallega að kynna mjer menn-
ingarsögu íslendinga, segir Loft-
ur. Að námi loknu langar mig til
þess að geta að einhverju leyti
flutt íslenska menningu til Ame-
ríku. Áhugi fyrir norrænum fræð-
um fer nú stöðugt vaxandi í
Bandaríkjunum.
Líka er hitt, að jeg liefi í
liyggju að verja nokkrum tíma
til að kenna ensku, bæði verslun-
armálið og bókmálið.
Loftur hefir þegar tekið meist-
arapróf í þýsku og að nokkru
leyti í norrænu í Ameríku. Síð-
asta missiri dvaldi hann í Heidel-
berg og las þar menningarsögu.
Hafði liann fengið styrk til þessa
náms frá háskólanum í Heidel-
berg.
— Jeg hlakka til að vera hjer
í vetur, segir Loftur að lokum.
Einu vandræði mín eru; að fá íbúð
með húsgögnum.
Getið þjer hjálpað mjer?
Meistaramótið. Síðasti dagur
mótsins er í dag. Byrjar mótið kl.
6 síðd. Kept verður í 4X100 m.
boðhlaupi, 1000 metra boðhlaupi
(5 sveitir), fimtarþraut, 10000 m.
hlaupi. Yerður vafalaust fjölment
á vellinum, því þetta eru alt
mjög spennandi og skemtilegar í-
þróttir. Verðlaunaafhending fer
fram um leið.
Listasafn. Einars Jónssonar rerð
ur frá 1. september opið sunnu-
daga og miðvikudaga kl. 1—3,
ókeypis.