Morgunblaðið - 21.09.1938, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 21. sept. 1938.
5
MORGUNBLAÐIÐ
jPtótgtntl&tMd
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Ritstjórar: Jón Kjartanason og Valtfr Stef^ '•
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afyrelTJsla: Austuratrseti 8.
Áskriftargjald: kr. 8,00 á xaánuOi.
í lausasölu: 15 aura eintakiö — 25 aura neO Lesoðk.
yriftJarmaTJur).
Síml 1800.
EINKENNILEG MEBMÆLI
Allir hugsandi menn í land-
inu munu sammála um
það. að langsamlega mesta ó-
Jánið sem þjóðina hefir hent hin
síðari ár, sje skuldasöfnun rík-
isins erlendis. Þegar Jón Þor
láksson var f jármálaráðherra
hjer á árunum, sá hann og
skildi rjettilega, að ekkert var
oins háskalegt smáþjóð og
það, ef hún yrði reyrð á erlend-
um skuldaklafa. Þessvegna
iagði hann höfuðáherslu á það í
sinni fjárma]a.:tjórn, að minka
:ríkisskuldirnar, með þeim á-
rangri sem alþjóð þekkir svo
Arel, að eigi er þörf að ræða
hjer.
Það þarf heldur ekki að lýsa
Tþví hjer hve óendanlega betur
þjóðin væri stödd nú í dag, ef
fylgt hefði verið þeirri stefnu
Jóns Þorlákssonar, að minka
árlega skuldir ríkisins og stefna
.að skuldlausum ríkisbúskap.
En >— því miður — var hinni
heilbrigðu fjármálastefnu Jóns
IÞorlákssonar ekki fylgt eftir
valdatöku núverandi stjórnar-
flokka. Og þessvegna er þjóð-
nú reyrð svo á skuldaklafann,
að þáð þarf beinlínis kraftaverk
.til að losa hana þaðan aftur.
Stáðreyndirnar í þessu efni
<eru svo augljósar, að hver heil-
vita maður sjer að í algert ó-
éfni er komið. Samt halda valu-
hafarnir áfram að berja höfðinu
við steininn. Svo starblindir eru
þessir menn, að þeir blátt áfram
neita því að ríkið hafi aukið
skuldir sínar síðustu árin. Þeir
eru þö að burðast með tölur,
-sem sanna hið gagnstæða.
*
Eysteinn Jónsson fjármála-
ráðherra skrifar í tvö síðustu
blöð Tímans um „skuldir ríkis-
ins og Reykjavíkurbæjar“. Á
þetta að vera svar til Morg-
unblaðsins.
Ef nafn fjármálaráðherrans
stæði ekki undir þessari grein,
mvndi enginn veita henni eftir-
tekt, svo barnalega einfeldnis-
leg er hún og snauð röksemda.
Fjármálaráðherrann segir
það tilhæfulaust hjá Morgun-
blaðinu, að skuldir ríkisins
hafi aukist í hans stjórnartíð.
Sjálfur gefur ráðherrann þó töl-
ur sem sanna hið gagnstæða.
Hann segir að ríkisskuldirnar
hafi í árslok 1934 verið 41.9
milj. kr., en 46.5 milj. í árslok
1937. Þessar tölur sýna hækk-
un, sem nemur 4.6 milj. króna
:á þremur árum.
Fjármálaráðherrann segir,
að lausaskuldir ríkisins við
Landsbankann sjeu nú 4.5 milj.
kr., en hafi verið 2.3 milj. við
síðustu áramót. Lausaskuldirn-
ar við Landsbankann hafa m. ö.
o. hækkað á árinu um 2.3 milj.
krónur. Ráðherrann segir einn-
ig, að lítil von sje til þess að
ríkið geti greitt Landsbankan-
um lausaskuldirnar nema með
lántöku innanlands og að þvi
sje nú stefnt. Má af þessu sjá,
að ríkisbúskapurinn er síður en
svo góður, þrátt fyrir hina gíf-
urlegu skatta og tolla, sem þjóð-
in er krafin um.
★
Svo kemur rúsínan í grein
fjármálaráðherrans, það, sem
rjettlæta á skuldasöfnun ríkis-
ins og fjármálastefnuna yfir
leitt. Og hvað haldið þið að
þetta sje? Jú; það er að Reykja '
víkurbær, sem stjórnað er af
Sjálfstæðismönnum hefir einn-
ig safnað Skuldum á undan-
förnum árum! ,
Rjett er það, að skuldir ,
Reykjavíkurbæjar hafa vaxið
síðustu árin og — því miður —,
hafa sömu sögu að segja öll
önnur bæjarfjelög á landinu og
flest —ef ekki öll — sveitar-
fjelög líka. En það er áreiðan-
lega öllum hulin ráðgáta ,hvern-
ig þetta á að rjettlæta skulda-
söfnun ríkisins og fjármála-
stefnu núverandi ríkisstjórnar.
Hver er orsök þess, að skuld-
ir Reykjavíkur og annara bæj-
ar- og sveitarfjelaga hafa auk-
ist síðustu árin? Er ekki orsökin
einmitt sú, að ríkisvaldið hefir
hlaðið svo miklum byrðum á
bæjar- og sveitarfjelögin, að
þau hafa ekki megnað undir að
rísa? Og hver er orsök þess, að
bæjar- og sveitarf jelögunum
gengur svo erfiðlega að rísa
undir byrðunum? Er ekki or-
sökin sú, að ríkið hefir gengið
svo freklega á hinn eina tekju-
stofn bæjar- og sveitarfjelag-
anna ,að þeim er gert ómögu-
legt að afla tekna til sinna
þarfa?
Jú, vissulega er þessu þann-
ig varið. Og svo kemur fjár-
málaráðherrann og afsakar sig
og sína gereyðileggjandi fjár-
málastefnu með því að segja, að
skuldir hafi einnig aukist hjá
Reykjavíkurbæ!
En hversvegna er fjármála-
ráðherrann að leita til Reykja-
víkurbæjar með samanburð?
Hann hefði fengið miklu betri
samanburð, ef hann hefði stað-
næmst í sínu eigin kjördæmi.
Þar er hreppsfjelag sem svo
hörmulega er statt, sð það er
á stöðugu framfæri hjá ríkinu.
Takist fjármálaráðherra að
skapa sama ástand hjá fleiri
bæjar- og sveitarfjelögum, fær
hann góðan samanburð fyrir
ríkið. En hitt verður þó sjálf-
sagt flestum ráðgáta, hvernig
slíkt ástand á að skoðast með-
mæli fyrir hina ríkjandi fjár-
málastefnu í landinu.
Ur háshólaræðu Nftelsar P. Dungal:
Háskélinn þarf sfálf*
ur að itækka itiell
húsakynnunuiii
Umræðuefnið 1 dag:
Sfldarafurðir fyrir 18
miljónir króna.
Háskólinn var settur í
gær kl 11 f. h. í neðri
deildarsal Alþíngis. Þar vai’
margt manna saman komið,
ræðismenn erlendra ríkja,,
kenslumálaráðherra og ýms-
ir aðrir, auk háskólastúd-
enta.
Rektor Háskólans, Xiels P. Dun-
gal, helt langa og snjalla ræðu.
*I upphafi ræðu sinnar talaði liann
um hve húsnæðiskostur Iláskólans
hefir verið bagalegur, hve niikill
muiiur er á kjörum hinna gömlu
ríku erlendu liáskóla og' okkar og
hve mikið var í ráðist af svo fá-
mennri þjóð, sem við erum, að
stofna hjer háskóla.
Þvínæst komst hann þannig að
orði: )
Nú verður þess ekki lengur
lang't að bíða að háskólinn
flytji í hið stóra og fagra hús,
sem verið er að reisa. Flestum mun
virðast háskólinn verða miklu
stærri við það og þyltja vegur
vor vaxa stórkostlega. En jeg' leyfi
mjer að segja nei. Og' af því jeg
tel nauðsynlegt að segja þetta
nei í tíma, segi jeg það nú, tveim
til þremur árurn áður en líldegt
er að unt verði að flytja hjeðan.
Iláskólinn er hvorki þetta liús nje
annað, hversu veglegt sem liað
verður, heldur er og verður hann
mennirnir, sem við hann starfa,
við kenslu- og vísindastörf, og
stúdentarnir, sem stunda þar nám.
Og það er sannarlega ástæða til
að staldra við, nú þegar við horf-
um fram á híbýlaskiftin, og
hyg'gja að því, hvort við getum
ekki — um leið og- við reisum
stærra háskólahús — stækkað
sjálfan háskólann um leið. Sú
stækkun þarf ekki nauðsynlega að
vera fólgin í því að fjölga kenn-
urum eða ne'mendum, eða hvorum-
tveggja, heldur miklu fremur í
því, að við öll, kennarar og nem-
endur, leggjumst á eitt um að
auka gengi stofnunarinnar, með
því að hver um sig beiti sínum
bestu kröftum í samstilt átök,
með fullum skilningi á því, að há-
skólinn er og verður ekki annað
en það, sem við gerum hann, að
háskólinn er starf og framkoma
kennara og nemenda og að vegur
hans er algerlega undir þeim kom-
inn.
íslenska þjóðin er fámenn og
hefir aldrei haft bolmagn til að
vinna nein stórvirki, sem mann-
fjölda þarf til. En þrátt fyrir það
hefir þessari litlu þjóð tekist að
vinna andleg- afrek, sem skipuðu
henni í háan ‘meimingarsess á sín-
um tíma, ekki vegna þess, hve
stór þjóðin væri, heldur vegna
þess, að hjer voru nokkrir fróðir
'menn, sem unnu sannleika og feg-
urð í senn og ljetu sjer ant um
að varðveita fróðleik sinn frá
gleymsku.
Og enn er það eins, að þjnðin
er fámenn. En hún getur verið
góðmenn. Við getum ekki unnið
nein afrek, sem mannfjölda þarf
til, en mannvit og mannkostir,
fróðleikur og dugnaður, fegurð og
drenglUnd eiga að geta náð sama
þroska meðal manna og kvenna
hjer eins og í öðrum taenningar-
löndum. Við munum aldrei geta
okkur orð fyrir mannmagn eða
mannfjölda, heldur aðeins fyrir
manngæði, og að sama skapi sem
hjer er meira fyrir lífinu haft en
í heitari löndum, verður livert
mannslíf dýrara og á að verða
dýrmætara um leið.
I"'|egar við nú förum að hugsa
til að flytja búferlum hjeð-
an í liið nýja háskólahús, verður
okkur að vera Ijóst, liver vandi
fylgir því að fá svo veglegt hús
'yfir háskólann. Við verðum að
gera okkar ítrasta til að háskól-
inn verði annað og meira en hið
mikla hús, sem við öllum blasir,
að sálin verði samboðin þessum
mikla líkama. Og' því seg’i jeg
þetta nú, löngu áður en húsið er
fullgert, að okkur veitir ekki af
tímanum til að vera vel undir
vistaskiftin búin.
I háskðlaljóðunum, sam sungin
voru áðan, er háskólans getið sem
lítils vísis, sem þurfi að þroskast
og dafna, verða stór og' hár. Við
vitum öll, live erfitt er að rækta
hjer trje, hve nýgræðingurinn er
viðkvæmur fyrir umhleypingum
og frostum og hve mikillar að-
hlynningar hann þarf með, ef
liinn litli vísir á að geta náð eðli-
legum þroska, uns liann fær stað-
ist alla storma.
Hinn andlegi gróðnr er engu
síður viðkvæmur fyrir stormu'm og
kuldum, sem geta valdið kyrkingi
í vexti hans. Það er líka fyrsta
skilyrðið fyrir vexti og viðgangi
háskólans, að honum verði skýlt
fyrir stormum stjórnmálaerjanna
og dægurþrasi, að það megi' verða
friður um hann, svo að hinn litli
vísir fái notið þess audlega skjóis,
sem* honum er nauðsynlegt Þar
með er ekki sagt, að háskólans
menn þurfi að vera skoðanalausir
í stjórnmálum, er. sem mentuðum
mönuum ber þeim skylda t.il ao
vera mnburðarlyndir, líta ekki á
livern mann sem óalandi og
ferjandi, sem er á anriari skoðuu
en maður sjálfur.
Þeir menn, sein verja æfi sinni
til að afla sjer þekkingar, eiga
öðrum fremur að gera sjer grein
fyrir því, að skoðanir taka þar
við, sem þekkinguna þrýtur, og'
að margur er ekki eins sterkur á
svellinu og liann heldur sjálfur.
Mentamennirnir eiga að vita, að
skoðanafrelsið er ekki rjettur til
að lítilsvirða slroðanir annara, og
gefur eng'a heimild til að ætla ill
ar hvatir þeim, sem Öðrum málstað
fjdgir. Það er miklu frekar á-
stæða til að fagna því, að ffienn
hafi mismunandi skoðanir, því að
það gerir lífið tilbreytingaríkara
heldur en þar sem allir syngja
sama sönginn, og þar sem öll blöð
flytja öll mál eftir beinni skipun.
En til að vel fari og þetta frelsi
glatist ekki, verða menn að virða
skoðanir andstæðinga sinna og
sýna drengskap í hverri viður-
eign. Ef andi sanngirninnar og
umburðarlyndisins mætti dafna i
háskólanum og berast þaðan út
til þjóðarinnar, væri það e. t. v.
sá gróður, sem við íslendingar
höfum nú mesta þörf fyrir. Og ef
það 'mætti takast, að gera háskól-
ann að slíkri gróðrarstöð, þá er
ekkert hús of veglegt fyrir hann.
Fram til þess hefir okkar litli
liáskóli, eins og aðrir háskól-
ar, aðallega yerið kenslustofnun,
fSejn hefir búið menn undir em-
luetti, einskonar embættismanna-
sltóli, en miklu minna liefir ltveð-
ið að vísindastarfsemi innan hans.
Aðaláherslan hefir, sem eðlilegt er,
verið lögð á kensluna, en allar að-
stæður til vísindastarfsemi verið
mjög bágbornar, nema helst í nor-
rænum fræðum, og hafa þó ver-
ið slæmar þar líka. En háskólinn
má ekki festast í því að verða að-
eins kenslustofnun. Hann verður
að gera þær kröfur til livers kenn
ara, að hann taki sjer vísindaleg
verkefni til úrlausnar og vinni að
þeim, og á þeim er enginn liörg-
ull í þessu landi. Hin vísindalega
starfsemi er ekki aðeins nauðsyn-
leg til lausnar á ýirisnm vanda-
málum lands og þjóðar, heldur er
hún nauðsynleg fyrir háskólann
til að lialda uppi lieiðri hans, en
fyrst og fremst er hún þó nauö-
synleg' háskólakennurunum sjálf-
um tif að þeir geti þroskast í
starfi sínu og vaxið með því, en
lendi ekki í andlegri kyrstöðu.
Þetta er í raun og veru rnjög
mikið vandamál fyrir hvern há-
sk'ólakennara, ekki einungis við
þennan litla háskóla, heldnr óg
við alla háskóia, vegna þess hve
erfitt það er að þjóna tveimur
herrum, nl. að vera hvorttveggja
í senn, góður kennari og um leið
starfandi vísindamaður. Hinn sam-
viskusami kennari, sem vill fylgj-
ast vel með í fagi sínu. kemst
aldrei yfir að lesa nema lítið brot
af því, sem hann þyrfti, ef hann
ætti að lesa, þótt ekki væri netaa
það helsta, sem íit, kemur á hans
sviði. Honum hættir við að fara
með allan sinn tíma í tímarita- og
bókalestur, en fær engan tíma til
sjálfstæðra vísindastarfa. Og það
sem verst er, að þetta verður að
vana, svo að sá, sem einu sinni
er inn á þessa braut kominn, á
erfitt með að byrja sjálfstæða vís-
indalega vinnu, hann verður lærð
ur maður, en houum hættir til að
verða fangi bókanna. Hinn, sem
leggur virka hönd á vísindastörf
in, getur sáralítinn tíma haft til
að fylgjast með á ýmsum sviðum
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU.