Morgunblaðið - 21.05.1939, Blaðsíða 10

10
Nú á dögum er uppfinninga-
maðurinn ekki gráhærður
náungi, sem situr hugsi með hönd
undir kinn, þar til honum dettur
eitthvert snjallræði í hug. Nú á
tímum verða uppgötvanir til á
efnafræðisrannsóknastofum. En
jafnvel á þessum tímum vísinda-
legrar nákvæmni og tilrauna í
einhverja ákveðna átt getur til-
viljunin ráðið miklu. Hjer á eftir
fara nokkur dæmi um, hvernig
merkar uppgötvanir hafa orðið til
fyrir hreinustu tilviljun og hepni.
★
Ef að maðurinn, sem fann upp
masonitið, Bandaríkjamaðurinn
W. H. Mason, verkfræðingur,
hefði ekki setið óvenju lengi við
hádegisverðarborðið dag nokkurn
árið 1925, má telja líklegt að heim
urinn hefði orðið að vera án þessa
ágæta byggingarefnis.
William H. Mason hafði árum
saman reynt að gera pappír úr
hefilspónum, án þess að honum
tækist það. En Mason gafst ekki
upp, heldur hjelt tilraunum sín-
um áfram sleitulaust. Yorið 1925
leigði hann litla pappírsverk-
smiðju í Wisconsin og þar tókst
honum að framleiða heilar arkir
úr hefilspónum. Mason þurkaði
arkirnar miili gufuhitaðra platna,
og þegar hann ætlaði að þurka
arkirnar, gerði hann mikla upp-
götvun.
Þennan umrædda dag, er hann
hafði sett arkirnar í gufupressu,
fór hann með einum starfsmanna
sinna til hádegisverðar. Þeir sátu
lengi yfir matnum, því ekkert lá
á, og síst gat það komið að sök
þó arkirnar fengju góðan tíma
til að þorna. En þegar Mason kom
aftur í verksmiðju sína og tók
arkirnar út úr pressunni, er ó-
hætt að segja að hann hafi orðið
forviða.
I stað þess að úr pressunni kæmi
þur pappírsörk, kom sljett, hörð
plata, nýtt efni var fundið upp,
sem síðan fjekk nafnið masonit.
Nú kom líf í verksmiðjuna.
Mason gerði margar tilraunir með
þetta nýja efni og áður en ár var
liðið gat hann sent á markaðinn
einangrunar- og byggingarefnið
góða, sem síðar fór sigurför um
heim allan. Arið 1926 var fyrsta
verksmiðjan, sem framleiddi mas-
onit í stórum stíl, sett á stofn.
★
Þannig getur tilviljunin komið
til hjálpar. — í efnaverksmiðju
einni hafði árum saman verið
reynt að framleiða fernis, sem
hentugur væri fyrir bíla, húsgögn
og þessháttar. Fernisinn þurfti að
vera með þeim eiginleikum, að
hann þornaði svo að segja strax,
er búið var að bera hann á. Til-
raunirnar voru svo langt komnar,
að talið var — að áliti sjerfræð-
inga — að ekki þyrfti nema að
setja ákveðið magn af saltpjeturs-
bómull í blönduna til þess að fá
það efni, sem framleiða átti. Það
var gert, en þá kom í ljós, að
fernisinn varð að graut, sem hjekk
saman eins og hveitilím.
Og nú kom tilviljunin til hjálp-
ar. Efnafræðingur einn var að
gera tilraunir með sódaupplausn
og fleygði afgangi af sóda í ker-
íð, sem hinn mishepnaði fernis
var í. Fernisinn var hvort sem
var ónýtur. Þenna dag var óvenju
heitt í veðri og enginn skifti sjer
af fernisblöndunni. En næsta dag
var fernisgrauturinn ekki lengur
MORGUNBLAÐIÐ
Uppfinningar sem
orðið hafa til
neinn grautur, heldur rennandi og
skínandi fallegur fernis, sem þorn
aði strax og honum hafði verið
smurt á trje eða járn. Sódinn og
hitinn í sameiningu höfðu gert
kraftaverkið, sem efnafræðingarn
ir höfðu gefist upp á.
★
Listin að framleiða gerfi-indigo
(litarefni) úr nafta uppgötvaðist
á líkan hátt. Efnafræðingar höfðu
lengi brotið heilann um hvernig
þeir ættu að framleiða indigo, en
árangurslaust. En svo einn góðan
veðurdag kom atvik fyrir á efna-
fræðisstofunni. Ungur aðstoðar-
maður stakk hitamæli ofan í
geymirinn, þar sem hin ófullnægj-
andi litarefnisblanda var geymd,
en hann gerði það svo klaufalega,
að hitamælirinn brotnaði. Kvika-
silfrið úr mælinum rann út í vökv-
ann og samlagaðist honum, og nú
leið ekki á löngu þar til sú efna-
breyting átti sjer stað, sem varð
til þess, að farið var að framleiða
gerfi-indigo-litarefni.
★
A sama hátt fanst hinn svo
nefndi anilínlitur. Efnafræðingur
einn, Perkins að nafni, hafði feng-
ið þá flugu, að hann myndi geta
framleitt anilín úr koltjöru, en
eftir um 40 tilraunir leit helst út
fyrir, að hann yrði að gefast upp.
Hann var kominu að því að kasta
hugmyndinni frá sjer og byrja á
nýju verkefni, er honum datt í
hug að setja vínanda í blönduna.
Og undur skeðu — hið límkenda
efni, sem yirtist til einskis nýtt,
varð alt í einu fagurrautt — ana-
lín.
★
Onnur merkileg uppgötvun varð
til á þann hátt, að efnafræðingur
gleymdi að þvo sjer um hendurn-
ar áður en hann gekk að snæð-
ingi. Hann var svo ákafur við
vinnu sína, að hann borðaði bit-
ann sinn og hjelt áfram að vinna
um leið. Alt í einu tók hann eft-
ir því að brauðið, sem hann var
að borða, var óvenju sætt. Þessi
náungi var athugull og hann fór
að hugsa um, af hverju þessi sæt-
indi myndu stafa og hann rann-
sakaði með nákvæmni öll þau efni,
sem hann hafði verið að vinna
með. Þessi maður fann upp sakka-
rínið.
★
Charles Goodyear vann árum
saman að gúmmíbræðslu áður en
hann fann þá aðferð við bræðsl-
una, sem gerði hann heimsfræg-
an og fjekk honum auð í aðra
hönd. Hann bjó til gúmmíregn-
frakka, sem stóðu stífir í kulda
og póstpoka, sem skruppu saman
í hita. Hann var yfirleitt óhepp-
inn gúmmíframleiðandi, þar til
hann einu sinni misti smáklump,
sem var úr blöndu af gúmmí og
brennisteini, niður á suðuvjelina
og þá fjekk hann strax hugmynd-
ina að gúmmísuðuaðferð, sem
hann hefir einkaleyfi á og þykir
ein besta í heimi.
★
Verkamaður einn, sem vann í
pappírsverksmiðju í Berkshire á
Englandi, trassaði einu sinni að
setja lím í pappírsefni, sem verið
var að búa til pappír úr í verk-
smiðjunni. Blandan var álitin
ónýt, en þó fanst verksmiðjueig-
andanum ekki rjett að kasta
emer að nafni. Pilturinn var
heima í fríi frá skólanum og fjekk
að fara með föður sínum í verk-
smiðjuna. Oamli inaðurinn út-
skýrði stálframleiðsluna fyrir
syni sínum og sagði honum m. a.
að nokkuð af kolefni væri látið
íyrir tilviljun
blöndunni, ef vera mætti að hægt
væri að nota hana til einhvers
síðar meir. Þegar pappírsefni
'þetta kom úr vjelunum kom í Ijós.
að ómögulegt var að skrifa á það,
vegna þess að það „saug“ í sig
blekið. Þá datt einhverjum það
snjallræði í hug, að hægt myndi
að selja þetta sem þerripappír, og
ekki leið á löngu þar til verk-
smiðjan varð eingöngu að snúa
sjer að þerripappírsframleiðslu,
vegna þess hve eftirspurnin jókst
eftir þessum nýja pappír.
*
Bessemer-stálið var fundið upp
af tilviljun einni. Þessi stáltegund
hefir mjög 'mikla þýðingu fyrir
stálframleiðsluna. Sá, sem fann
upp þetta stál var skóladrengur,
sonur stálverksmiðjueiganda, Bess
vera eftir í stálinu — en hve mik-
ið það ætti að vera væri aðeins
hægt að ákveða eftir litnum á
stálinu þegar það væri brætt. Son-
urinn hafði mikinn áhuga fyrir
stálframleiðslunni og sagði við
föður sinn: „Heyrðu pabbi, af
hverju er ekki alt kolefnið tekið
fyrst úr og svo sett mátulega mik-
ið í á eftir?"1 Prófessorar og verk
fræðingar höfðu árangurslaust
hugsað og reiknað út aðferðir til
að framleiða stál, en þeim hafði
ekki dottið þessi einfalda lausn í
hug.
I öllum tilfellum, sem að fram-
an eru nefnd, hafa uppgötvanirn-
ar verið gerðar í sambandi við
starf eða rannsóknir og má segja,
að uppfinningamennirnir hafi
Sunnudagur 21. maí 1939.
ekki orðið fyrír óverðskuldaðri
hepni.
★
Enski læknirinn Edward Jenner
gerði stórmerka uppgötvun, er
hann gaf sig á tal við sjúkling,
sem var að bíða eftir að ná tali af
yfirlækninum á sjúkrahúsinu, þar
sem Jenner vann Jenner komst að
því að menn, sem fengið hafa kúa-
bólu, eru ómóttækilegir fyrir bólu-
sótt. Viðkomandi sjúklingur, ung
stúlka, kom á sjúkrahúsið til að
sækja lvf við hósta. Af tilviljun
fór Jenner að tala við stúlkuna
um bólusótt, sem gekk í hjerað-
inu. Unga stúlkan sagði, að engin
hætta væri á að hún veiktist vegna
þess að hún hefði haft kúabólu og
væri þessvegna ómóttækileg fyrir
veikinni. Hún liafði smitast af
kúabólu er hún var að mjólka kú,
sem hafði litbrot á júgrinu, og
homopati einn hafði fullvissað
hana um, að engin hætta væri á
að hvin fengi bólusótt framar.
Jenner sá strax, hve mikils virði
þessar upplýsingar ungu stvilk-
unnar voru, þrátt fyrir að starfs-
bræður hans hefðu enga trú á til-
'raunum hans.
Jenner tökst samt að framleiða
bólúsetningarefni, sem hlaut við-
urkenningu læknavísindanna.
Seth Hunt er maður nefndur,
sem oft komst í slæmt. skap af því
að stinga sig á nálum. Dag nokk-
urn datt honum í hug' að setja
hnúð á endann og fann þannig
upp títuprjóninn. Hunt græddi
miljónir á þessari uppfinningu.
Apinn sem læröi
mannasiði Kunni aðeins eitt orð
Dýralæknir einn í Paris, dr
Mennerat að nafni hefir
gert tilraun með sálarþroska
apa, og hefir aldrei neitt svipað
verið áður gert.
Fyrir 10 árum kom dr. Menn-
erat heim úr rannsóknaferð um
Suð-Afríku. Hafði hann heim
með sjer tveggja ára gamlan
Schimpansa. Apann nefndi hann
Fatou.
Dr. Mennerat á konu og tvo
syni. Alt þetta fólk svo og ann-
ð heimilisfólk læknisins, gerði nú
alt sem í þess valdi stóð til þess
að venja apann við umgengni
manna og gleyma sinni fyrri til-
veru meðal dýranna. Þ. e. a. s.
Ekkert var gert til þess að aga
apann eða temja hann, kenna
honum, skóla hann. En honum
var gefið sem mest og best tæki
færi til að semja sig sjálfkrafa
að siðum mannfólksins.
Þegar apinn hafði lært þannig
mannasiði í 10 ár, kom hann
fyrst „opinberlega fram“, þ. e.,
ókunnugir menn fengu tækifæri
til að kynnast honum.
Dýralæknirinn hjelt fjölmenna
kvöldveislu, og bauð þangað
dýrafræðingum, læknum og
blaðamönnum. Er gestirnir voru
komnir, kom Fatou inn í stof-
una. Hann gekk upprjettum fót-
um og lokaði varlega á eftir sjer
hurðinni, gekk síðan virðulega
fyrir hvern einstakan gest og
rjetti honum hendina, til að
bjóða hann velkominn.
Er til borðhaldsins kom, sett-
ist hann við borðendann, þar
sem honum var ætlað sæti og
matáðist eins og hitt fólkið, og
borðaði alla sömu rjetti og aðr-
ir með öllum sömu borðsiðum
og aðrir. En framreitt var þarna
súpa og fiskur, kjöt, grænmeti
og ábætir. Hann fór að öllu sem
aðrir, tók við diskum frá sessu-
naut sínum, og rjetti til þess
næsta er hann hafði tekið það
sem, hann lysti.
í einu var hann frábrugðinn
mannfólkinu, að hann tók rífleg-
ar en aðrir til matar síns af
ávöxtum og grænmeti. — Vín
drakk hann, sem aðrir, hélt
kurteislega á glasinu, og fór sér
að engu óðslega.
Er komið var að ábætinum,
stóð hann skyndilega á fætur,
gekk til húsmóðurinn, frú Menn-
erat, lagði handlegginn hægt á
öxl henni og sagði skýrt tvisvar:
Mamma!
Benti hann á vínflösku eina,
er í var hvítt Bordeaux-vín og
var auðsjáanlega að biðja hana
að gefa sjer úr flöskunni. En
einmitt þetta vín var eftirlætis-
drykkur hans. Hann þekti flösku
miðann.
Er gestirnir voru sestir að
kaffidrykkju sagði dr. Mennerat:
,Nú langar okkur í eitthvað að
reykja“. Strax stóð Fatou upp
og sótti vindlakassa, cigarett-
ur og eldspýtur. Gekk hann nú
fyrir gestina, bauð þeim reyk og
gleymdi ekki að kveikja í fyrir
þá. Að því loknu tók hann sjer
eina cigarettu, náði í öskubikar
handa sjer, settist í sófa, ljet
öskubikarinn vera þar hjá sjer,
reykti cigarettuna með sýnilegri
velþóknun og drap síðan í stúfn-
um með því að þrýsta honum
niður í öskubakkann.
Schimpansinn var klæddur
víðri blússu, þunnum buxum og
trigaskóm. Hann hafði herbergi
út af fyrir sig í íbúðinni. Þar
var rúm hans, borð, ruggustóll
og fatasnagar. Þar hafði líka
verið gert sjerstakt baðker
handa honum. Hann sá sjálfur
um að láta renna í baðkerið og
tempra vatnið í notalegan hita.
Að því búnu baðaði hann sig og
þurkaði sig og klæddi sig eins
og menn.
Fatou fór frjáls ferða sinna
um alla íbúð læknisins. Aldrei
skemdi hann neitt. Aldrei fór
hann í óleyfi í matarbúrið til að
hnupla sjer bita. Hann var þó
lokaður inni meðan móttökutími
læknisins stóð yfir, því hefði
hann komið að óvörum í bið-
stofuna, gat verið að hann hefði
vakið þar ótta og skelfingu.
Áður en gestirnir yfirgáfu
læknirinn þetta kvöld, gaf hann
þeim greinargerð fyrir þessu
Framh. á 11. síðu.