Morgunblaðið - 09.07.1939, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 9. júlí 1939.
Síðari grein Jóhanns Sæmundssonar læknis:
Hversvegna drekka menn?
OfdrykkjumaíJur.
Nærtækasta orsökin til of-
drykkju er sú, hve auðvelt
«r að ná í vín. En það er eins
með ofdrykkju eins og t. d.
sýklasjúkdóma. Það fá ekki all-
ir á heimilinu skarlatssótt, þótt
einn veikist og sýkillinn sje til
staðar. Menn eru mismunandi
næmir fyrir sjúkdómunum.
Skilyrðin til þess að verða
drykkjumaður liggja sumpart
hjá einstaklingunum sjálfum,
sumpart >. í þjóðf jelagslegum
venjum. Margir verða e. t. v.
drykkjumenn vegna hneigðar
til þess að öðlast einmitt þær
tilfinningar vellíðanar, sem á-
fengi veitir í svip, en sjúklegt
upplag mun þó vera aðalor-
sökin. Sumir drekka af van-
þekkingu, þeir halda að áfengi
veiti aukinn kraft, andlega og
Hkamlega, en vita eigi um hætt-
urnar, sem bíða framundan. —
Aðrir drekka af feimni eða van-
raetakend. I>eir geta eigi farið á
mannamót eða ráðist í neitt,
nema þeir „strammi sig upp“
fyrst með áfengi. Áfengið losar
þá við allar hömlur, þeir verða
samkvæmishæfir.
Þjóðfjelagslegar venjur hafa
einnig stórkostlega þýðingu.
Það er helst ekki haldin skemti-
samkoma með borðhaldi nema
vín sje veitt, tæplega er „fínt“
boð haldið nema áfengis sje
neytt.
★
Þetta er orðin rótgróin hefð
í þjóðfjeiaginu. Það er ,,fínt“
að neyta víns úr fallegum glös-
jum úr tærum krystallí, við
dynjandi hljómlist og skála á
eftir hátíðlegri ræðu um velferð
iandsins og þjóðarinnar. Allir
vilja vera aðnjótandi lífsins
gæða og gleði, vera menn með
mönnum, taka þátt í samkvæm-
islífinu, íara í srarifötin. En
það liggur við að vínið sje orðið
öruggur förunautur sparifat-
anna. En í hópnum eru veikar
sálir, fólk, sem fengið hefir að
kynfylgju upplag, er gerir það
veikt fyrir áfengi. Það þætti
illa gert, að gefa manni, sem
er næmur fyrir bamaveiki,
barnaveikissýkía í nefið í sam-
kvæmi eða boði. Þó er það hlið-
stætt þessu, þegar víni er haldið
að vínhneigðu fólki og þegar
drykkjusiðirnir í þjóðfjelaginu
lokka slíkt fólk lengra og
lengra út í ófæruna, undir yfír-
skyni ,,fínheitanna“, verndaðir
af alröngu almenningsáliti og
alröngu mati á áfengisnautn :rrá
þjóðfjelagslegu sjónarmiði.
4. ÁFENGIÐ OG
ÞJÓÐFJELAGIÐ.
fengisnautnin er þjóðfje-
lagslegt vandamál. Vinnu
geta þegnanna er dýrmætasta
eign þjóðfjelagsins. Ríkið bygg-
ir afkomu sína á getu þegn-
anna til þess að skapa verð-
mæti, og möguleikar þjóðarinn-
ar til þess að lifa menningarlífi
byggjast á þessu sama. Það er
því beint tjón fyrir þjóðfjelagið,
ekki síður en einstaklinginn, ef
áfengisnautn þegnanna verður
til þess að draga úr eða eyði-
leggja starfsgetuna, hvort sem
er í líkamlegum eða andlegum
skilningi. — Drykkjumenn eru
síarblindir af eigingirni þegar
áfengi er annars vegar. Kröf-
urnar um peninga fyrir áfengi
ganga fyrir öllu öðru Fljótlega
gengur þetta út yfir fjölskyldu
drykkjumannsins. Fjölskyldan
fær minna og minna til heim-
ilisþarfa. Húsnæði, föt og íæöi
verða :».f skornum skamti. Hei1.-
brigði fiólskyldunnar og starfs-
getu er stofnað í hættu, þóti
eigi sje talað um ofdrykkju-
manninn sjálfan. Loks tekur
sveitin eða bærinn við.
★
Ríkið mun nú verja um 2,3
miljónum á ári til heilbrigðis-
mála, og er þar með talinn kostn
aður ríkisins vegna sjúkrahúsa,
berklasjúklinga, fávita, geð-
veikra, holdsveikra o. s. frv.,
ennfremur eru talin í þessari
upphæð laun allra hjeraðslækna
á landinu og styrkur til sjúkra-
trygginganna.
Landsmenn hafa keypt áfengi
af Áfengisverslun ríkisins síðustu
3 ár fyrir rúmlega tíu og hálfa
miljón króna, eða fyrir meira fje
en þarf til þess að koma upp hita-
veitu fyrir Reykjavík. — Nemur
þetta 3,5 miljónum króna á ári
að meðaltali, eða einni miljón og
tvö hundruð þúsund kr. hærri upp
hæð en ríkið þarf til þess að stand
ast straum af Öllum kostnaði
vegna heilbrigðismála á ári.
Ríkið skattleggur sína þegna og
þykir sumum nóg um, en enga
skattleggur það eins mikið og of-
drykkjumennina, sem láta sinn
síðasta eyri fyrir áfengi, en ríkið
hirðir gróðann — skattinn.
★
Enginn svíðingur borgar sinn
skatt með jaí’nmiklum mannleg-
um sársauka eins og ofdrykkju-
maðurinn. Á bak við þá skatta-
greiðslu leynist sálarkvöl manns-
ins sjálfs, kónu og barna, tár, and
vökur, örvænting, skortur, stund-
um misþyrmingar, giæpir, laus-
ung, uppeldisleysi barnanna og
oft afbrot þeirra þegar á unga
aldri.
Ríkið hefir áfengi til sölu og
hagnast að kalla, en vinstri hönd-
in lætur úti það, sem hin hægri
tekur við, en getur þó aldrei bætt
einstaklingnum það böl, sem hann
hefir keypt sér, nje heldur að-
standendum hans.
Ef ríkið byði konu drykkju-
.mannsins að greiða henni til eig-
in afnota työfalt andvirði hverr-
ar flösku, er maður hennar kaup-
ir, myndu flestar konur, og senni-
lega langflestar, kjósa að maður-
inn fengi enga flösku, fremur en
að taka við peningunum. Andleg-
ur sársauki verður aldrei metinn
í krónum og aurum.
5. VARNIR ÞJÓÐFJELAGS-
INS GEGN OFDRYKKJUNNI.
Við höfum reynt áfengisbann
og afnumið það. Almenningsálit-
iö í landinu heimtaði vín, for-
dæmdi bannlögin og þá voru þau
jafnframt dauðadæmd. Á meðan
bannið var, var drukkið mest í
iaumi, { heimahúsum, úti í nátt-
úrunni o. s. frv. Einnig var drukk
ið í portum og skúmaskotum og á
salemum, og drukkið af stút. —
Þetta var „ófínt“, menn urðu út-
úrdrukknir og vöktu oft hneyksli.
Þó megnaði þetta ekki að vekja
andúð gegn áfengi, heldur gegn
bannlögunum.
Þau voru afnumin; nú er drukk
ið á „fínan' hátt, eins og jeg drap
á áður. En ofdrykkjumönnum
fjölgar að sama skapi, enda eru
sterk vín skæðust með að valda
of'irykk j us j úkdómum.
Ástandið er nú hið alvarlegasta
og fer ekki hjá því að hið opin-
bera skerist í leikinn.
★
Brýn nauðsyn virðist vera á
því, að takmarka sölu áfengis til
einstaklinganna, hefta leynivín-
söluna og koma upp hressing^r-
hæli fyrir drykkjumenn, sem ekki
eiga heima á venjulegum sjúkra-
húsum nje geðveikrahælum.
Algjört bann hygg jeg tilgangs
laust eins og nú standa sakir,
vegna almenningsálitsins, en lög,
sem flestir virða að vettugí, eru
aðeins til spillingar í þjóðfjelag-
inu. —
Hjer þarf lyfseðil læknis til
þess að fá afhent ópíum, kióró-
form og önnur deyfi- og svefnlyf.
Áfengi eitt er undanþegið, þótt
það sje í eðli sínu ekkert annað
en deyfilyf. Hjer þarf læknisá-
vísun til þess að fá afhenta á-
vexti, en bílhlass af áfengi fæst
ávísunarlaust. — Jeg vil þó ekki
leggja til, að því verði dembt á
Jæknastjettina, að úthluta mönn-
um áfengisávísunum.
AÐFERÐ SVÍA.
HHl fyndist mjer líklegt til að
draga úr ofdrykkjunni, að skamta
áfengi, líkt og Svíar gera, eftir
áfengisbókum. Hver fullorðinn
maður sem vill, getur fengið á-
fengisbók og tekið út á hana á-
kveðið magn á mánuði.
Jeg tel heppilegt, að þetta yrði
reynt hjer, og jafnframt vil jeg
leggja til, að mynd af eiganda
bókarinnar og rithandarsýnis-
horn væri í bókinni, líkt og tíðk-
ast um vegabréf. Hvorttveggja
þetta drægi úr hættunni, sem á
því er, að slíkar bækur væru lán-
aðar hinum og öðrum.
Þá legg jeg til, að maður frá
áfengisvarnanefnd hefði hús-
næði í sambandi við útsölustaði
áfengisverslunarinnar, og færu
| menn fyrst til hans með bækur
sínar, en hann ritaði í þær út-*
-tektina og gengi úr skugga um,
að um réttan eiganda væri að
ræða, með hliðsjón af mynd-
inni og rithandarsýnishorninu,
og ljeti hann þá eigandann
kvitta fyrir úttektinni með nafni
sínu. Nú getur eigandi bókar
eigi ávalt farið sjálfur eftir á-
fengi og væri honum þá skylt,
að senda bók sína, en jafn-
framt skriflega pöntun, undir-
ritaða eigin hendi. Gæti þá eft-
irlitsmaður áfengisvarnanefnd-
ar gengið úr skugga um, að und
irskriftin væri rjett mðe hlið-
sjón af rithöndinni í bókinni, en
mójfakaaidi yrði hinsvegar að
kvítta fyrir úttektinni í bókina.
Ef horfið yrði að þessu ráði
hygg jeg, ,að leynivínsölunum
yrði töluvert erfitt um vik um
öflun áfengis, og mörgum of-
drykkjumanninum mundi senni-
lega endast Htt skamturinn.
Jafnframt þessu ber nauðsyn
lil þess, að takmiorkuð sje sala
sterkra drykkja á vertingastöð-
unum og bundin við ákveðið
magn, er eigi megi fara fram
úr. —
Jeg hygg, að fólk, sem er hóf-
samt umj áfengisnautn fagnaði
s-Iíku fyrirkomulagi, en hömlur
virðast nauðsynlegar vegna
þeirra, sem eyðileggingin vofir
yfir vegna ofdrykkju.
DRYKKJUMANNA-
HÆLI.
Menn virðast á eitt sáttir um
það, að brýn þörf sje þegar orð-
in fjnúr drykkjumannahæli og
fari vaxandi. Nýlega hafa hr.
Jón Pálsson fynærandi banka-
gjaldkeri og frú hans gefið
rausnariega gjöf til stofnunar
slíks hælis og kemst nú von-,
andi skriður á málið.
Drj’kkjumíannahælið á að
vera einskonar uppeldisstofnun
fyrir þá menn, sem fallið hafa
fyrir ofdrykkjunni, en- þó eru
eigi svo langt leiddir, að þeir
eigi heima á geðveikrahæli eða
venjulegu sjúkrahúsi.
Hælið verður að vera svo í
vsveit sett, að sjúklingarnir geti
unnið sem fjölþættust störf,
bæði úti við og inni við, alt eftir
aðstæðum. Það verður að leggja
mikla áherslu á vinnulækningar
á slíku hæli ásamt andlegu end-
uruppeldi sjúklinganna. Hælið
verður að vera svo einangrað,
að enginn sjúklingur geti strok-
ið nje aflað sjer vínfanga, en
þó verður það að vera svo ná-
lægt Reykjavík, sem mesta hef-
ir þörfina fyrir slíkt hæli, að
hægt sje að senda sjúklingana
beint út í freistinguna við og
við, eða strax þegar tímabært
er að sýna þeim nokkurt traust.
Því einmitt þetta: að sýna
manni, sem er að rjetta sig við,
fult traust eins fljótt og hægt
er, hlýtur að. verða veigamikill
þáttur í enduruppeldi hans, og
til þess, að styrkja vilja hans.
ENGEY.
En hvar á þá hælið að rísa?
Vilmundur Jónsson landlækn
ir mún eiga hugmyndina að því,
að Engey verði valin sem staður
fyrir slíkt hæli.
Jeg fæ eigi betur sjeð en að
Engey eða einhver svipuð eyja
nálægt Reykjavík sje tilvalinn
staður fyrir slíkt hressingar-
hæli.
Sjúklingarnir gætu unp,ið að
landbúnaði, haft kúabú, fengið
nóga mjólk og holt, óbreytt fæði
að öðru Ieyti. Þeir gætu unnið að
ýmsum smá-iðnaði á vetrum inn
anhúss eða stundað sjó.
Jeg vann um tíma á geð-
veikrahæli fyrir 650 sjúklinga.
Flestir þeirra unnu eitthvað. Þar
var unnið að smíðum, vefnaði,
saumum, bókbandi, mottugerð,
vírnetagerð, málaravinnu o. fl.
Auk þess hafðí sjúkrahúsið mik
ið landrými, þar semt rælctaðar
voru kartöflur o,g hverskonar
kálmeti, korn o. s. frv. Þar vcru
einnig gróðr.rskálar, þar sem
ræktaðir. voru tómatar, graanar
baunir og fleiri belgjuriir.
Jafnvel rúmfastir sjúkiingar
höfðu lítinn h&ndvefstól, ] ar
sera þeir ófu axlabönd, sokka-
bönd og annað smávegis.
Þeir fengu nokkra aura fyrir
vinnu sína og var inneign 'hvers
sjúklings skráð á skrifstofu
sjúkrahússins, en sjúklingarnir
fengu út borgað þegar þeim lá
á aurum, t. d. þegar þeir áttu
afmæli; þá fengu þeir að halda
það hátíðlegt með súkkulaði og
rjómatertu og ljóm(uðu þá af
ánægju yfir því, að vera veit-
endur — eins og sjálfstætt fólk.
Jeg hygg, að væri horfið að
þvi ráði, að vélja einhverja
kosta-eyju fyrit slikt hæii, sem
hjer um ræðir, þá; myndu sjúkl-
ingarnir geta' unnið fyrir sjer,
ef vel væri á haldið, og mættí
slíkt hæli vel heita Hressing-
arhælið Sjálfbjörg, en ekki
drykkjumannahaeli.
Jeg hygg, að jafnvel sumir
drykkjumenn myndu fara af
fúsum vilja á slíkt hæli. Þeir
myndu sjá hylia undir það æf-
intýri, að þeir yrðu- menn á ný,
er gætu sjeð sjer og sínum far-
borða. Vinir og ættingjar gætu
heimsótt þá marga hverja og
s.jeð þá byggja upp stig af stigi
það, sem áður var lagt í rúst.
1 11 .-. ' ,
Drykkjumannahæli
í Engey?