Morgunblaðið - 30.08.1939, Qupperneq 5

Miðvlkudagur 30. ágúst 1939
5
= $Horflu»Ma$ið =
Otgef.: H.f. Arvakur, R«vkl«vlk.
Ritstjðrar: Jðn Elartanaaoa oc Valttr Bt«f*naaon (ákTTfHnuíw).
Auglýsinger: Árnl ÓU.
Rltstjðrn, euslýalnamr or efrralOaie: Aoatnratnetl S. — Slnl MM.
Áskriftarkleld: kr. t,00 á aaknnOl.
í lausaaölu: 15 anra alntaklö — SS anra aaaO Laabðk.
ÞJÓÐNÝTINGAR-KAPPHLAUPIÐ
SÍLDIN er dutlungafull. Hún
gefur vísindamönnum langt
nef og skeytir engu spádómum
þeirra og fullyrðingum. Hún
fylgir engum lögmálum, sem
við þekkjum. Ef til vill væri
rjettara að orða þetta þannig:
Hún fylgir sínum eigin lögmál-
um, sem við þekkjum ekki og
botnum ekkert í.
Hitt vitum við íslendingar, að
þegar vel gengur getur síldin
verið sá fjársjóður fyrir okkar
iand, áð við getum orðið auð-
ug þjóð áður en við vitum af
Kunnugir hafa reiknað út, hvað
.tniklu nemur það útflutnings-
verðmæti, sem síldin getur gefið
á einni viku, með þeim skipa-
stól og verksmiðjum, sem við
höfum nú yfir að ráða. Þeir
hafa komist að þeirri niður-
^stöðu, að það aflamagn, sem
verksmiðjurnar geta brætt
einni viku, að viðbættu því, sem
þrær geta geymt og skipaflot
inn ;haft í sjer, geti, ef vel veið
ist í byrjun hrotu, gefið a. m.
k. 7 miljón króna útflutnings-
verðmæti, með verðlagi því, sem
nú er á afurðunum. Og er þá
■ allri saltsíld slept. Það svarar
til einnar miljónar króna út-
:flutningsverðmætis á dag!
Skyldi no.kkur þjóð í víðri
veröld, með sama fólksfjölda
■ og við íslendingar, geta sýnt
sama? Vissuleg ekki.
Tölur þær, sem nefndar voru
hjer að framan sýna, hve geysi
miklir möguleikar eru tengdir
rVið þenna tiltölulega unga at-
vinnuveg okkar íslendinga. En
hitt ætti okkur að vera fullljóst,
. að það er óvarlegt og óhyggi-
legt, að byggja alla afkomu
þjóðarbúskaparins á þessum at-
vinnuvegi einum. Síldin er dutl-
ungafull og óútreiknanleg. Þau
. ár geta komið og hafa komið,
sem síldin hefir alls ekki sýnt
; sig og veiðin því gersamlega
brugðist.
Síldveiðin er því áhættusamur
;Ætvinnuvegur, sem þjóðarbúskap
urinn má ekki byggja á ein-
göngu.
Að vísu hefir mjög verið
dregið úr áhættunni með bygg-
ingu verksmiðjanna. En bregð-
ist síldin alveg, eitt eða fleiri
ár, myndi það að sjálfsögðu
verða mikið áfall fyrir verk-
smið j urnar.
Vegna fátæktar þjóðarinnar
og skorts á fjármagni í landinu,
hefir ríkið hin síðari ár orðið
að hafa forystuna í byggingu
síldarverksmiðja. Um þetta hef-
ir aldrei staðið neinn ágrein-
ingur miilli stjórnmálaflokk-
anna. Þeir hafa allir verið sam-
mála um, að eina leiðin til þess
að koma upp nægilegum verk-
smiðjum í landinu væri sú, að
ríkið kæmi verksmiðjunum upp.
Um hitt stóð .ágreiningur á
.sínum tíma, hvaða fyrirkomulag
skyldi hafa á rekstri þeirra
verksmiðja, sem ríkið kæmi
upp. Sjálfstæðismenn vildu, að
útvegsmenn og sjómenn hefðu
rekstur verksmiðjanna með
höndum. En þáverandi stjórn-
arflokkar vildu hafa ríkis
rekstur á verksmiðjunum.Þeirra
stefna sigraði, þótt síðar hafi
verið dregið úr áhættu ríkisins
af rekstrinum.
*
Sjálfstæðismenn eru enn sem
fyr sömu skoðunar um það, að
heppilegast myndi vera, allra
hluta vegna, að rekstur síldar-
verksmiðjanna væri í höndum
einstaklinga. Af því leiðir líka
það, að það getur aldrei verið
stefnumál Sjálfstæðisflokksins,
að farið verði nú að færa út
kvíarnar hvað þjóðnuýtinu þessa
atvinnugreinar snertir, þannig,
að í viðbót við ríkisreksturinn
komi einnig víðtækur bæjar-
rekstur á síldarverksmiðjum,
eins og nú er stefnt að með
miklu offorsi og ofurkappi.
Fyrir ríkið sjálft er þessi þjóð
nýtingarstefna enn háskalegri
en hin fyrri, sakir þess, að ríkið
hefir hjer enga hlutdeild í
rekstrinum, en á því hlýtur
skellurinn að lenda, beint og
óbeint, ef illa gengur.
Allir eru sammála um það,
að auka beri afköst síldarverk-
smiðjanna. Og þar sem það er
að lögum lagt á vald ríkisstjórn-
arinnar, að segja til um það,
hvar aukningin skuli vera, ber
ríkisstjórninni í úrskurði sínum
að fara eingöngu eftir því, hvar
þörfin er mest aðkallandi.
Sjómenn, útvegsmenn og yf-
irleitt allir, sem skyn bera á
þessi mál, eru á einu máli um,
að þörfin fyrir aukningu verk-
smiðju sje mest aðkallandi á
Raufarhöfn. Reynslan í sumar
hefir einnig skorið svo afdrátt-1
arlaust úr um þetta, að hjer
ætti enginn ágreiningur að geta
komist að.
Nú vinnur ríkisstjórnin að
því af fullum krafti, að fá reista
stóra og fullkomna verksmiðju
á Raufarhöfn fyrir næsta sumar.
Ættu allir að stuðla að því, að
þetta gæti orðið. Og víst er, að
sjómenn og útvegsmenn myndu
alment og einhuga fagna slíkri
verksmiðju.
Pað voru konungssinnar,
íhaldssamir Iýðveldis-"
sinnar, „traditionalistar“ og
fasistar sem studdu byltingu
Francos hershöfðingja. Og
hver þessara flokka hafði
sína skoðun á því hvernig
stjórna bæri ríkinu.
Fyrir tveimur árum neyddi
Franco foringja þessara flokka til
þess að hverfa frá sjerskoðunum
þeirra og sameinast í einn flokk,_
„Falange Espanola Tradicional-
ista“. Primo Rivera yngri hafði
upphaflega stofnað fasistaflokk-
inn spánska og urðu hinar 26
greinar hans stefnuskrá nýja sam-
einingarflokksins. Að vísu hafði
Franco slegið ýmsa varnagla við
róttækum fasisma, en þó var það
bersýnilegt, að margir íhaldsmenn
voru miður ánægðir með stefnu-
skrána. Eitt dæmið um kurr þann
sem var meðal íhaldsmanna var
það, er Fal Conde, fremsti maður-
inn, í flokki „traditionalista“ neit-
aði að vinna eið þann, sem kraf-
ist var af meðliinuun æðsta ráðs-
ins. Hann neitaði því þá og neitar
því enn.
einingur sigur-
vegaranna
Konungssinnar og
fascistar á Spáni
sem menn hafa búist við lengi,
muni hafa í för með sjer, að í
stjórnina komi konungssinnar,
sem hafa sterkari gömul tengsl
við gömlu samherjana en nýju
'böndin við stjórnarsamsteypuna
eru. Vitanlega verður það vafa-
samt hvort áhrif þeirra geta ráðið
úrslitum. Það virðist svo, sem á-
kvörðuninni um, hvort Spánn eigi
að verða konungsríki á ný, hafi
verið frestað um óákveðinn tíma.
En sumir vilja telja það, sem
fram vindur merki þess, að Franeo
haldi konungssinnum og hernum
til baka með vilja, til þess að hafa
þá til taks ómengaða, ef tilraunin
anlega hráefni,"*vjelar og fleira
áríðandi. Og fyrst nú hafa Franeo
og ráðgjafar hans orðið að koma
á matvælaskömtun. Eignir erlend-
is eru hverfandi og útflutnings-
magn landsins hefir rjenað stórmn
eftir þriggja ára látlausa eyðilegg-
ingu. Iðnaðurinn hefir dregist aft-
ur úr.
Þegar Franco hershöfðingi fór
að athuga þetta mál komst hann
að þeirri algengu ályktun að ráð-
ið væri að hefta allan ónauðsya-
legan innflutning og styrkja út-
flutningsframleiðsluna á alla lund.
Landið verður að flytja inn ýms
hráefni, einkum bómull, silki og
með samfylkinguna skyldi renna fúll til að fullnægja þörfum íðn-
Póstferðir á morgun. Frá Rvík:
Mosfellssv., Kjalarness, Reykjan.,
Kjósar, 'Ölfuss og Flóapóstar. Þing
vellir. Þrastalundur. Hafnarfjörð-
ur. Þvkkvabæjarpóstur. Akranes.
Borgarnes. Norðanpóstur. — Til
Rvíkur: Mosfellssveitar, Kjalarn.,
Kjósar, Reykjaness, Ölfuss og
Flóapóstar. Þingvellir. Laugar-
vatn. Þrastalundur. Hafnarfjörð-
ur. Austanpóstur. Borgarn. Akra-
nes. Norðanpóstur. Barðastrandar
póstur. Snæfellsnespóstur. Stykk-
ishólmspóstur.
TSað sem gerst hefir síðan hefir
sannað, að það var ekki að
ástæðulausu að Fal Conde óttaðist
um framtíð íhaldsstefnunnár a
Spáni: Konungssinnunum hefir
smám saman verið bolað burt úr
áhrifastöðunum kringum Franco.
Til dæmis hefir kenslumálaráð-
herraembættið vei-ið tekið af don
Pedro Sainz Rodriguez, sem var
sterkasti maður konungssinnanna
og hann gerður a,ð sendiherra í
Buenos Ayres. Sá sem mestu ræð-
ur um þessa breytingu er mágur
Francos, don Ramon Serrano
Suner. Hann er einskonar skifta-
ráðandi í stjórnmálabúi Primo de
Rivera og heldur mörgum taug-
um í hendi sinni.
Það hefir yfirleitt komið á dag-
inn að þeir menn höfðu rjett fyr-
ir sjer sem spáðu, að Spánn mundi
hallast á sveif fasismans ef Franco
sigraði. Konungdæmi og kirkja
e.ru hyrningarsteinarnir undir
stjórnmálastefnu konungssinna og
„traditionalista“. En fasistastefnu-
skráin minnist aðeins örfáum orð-
um á kirkjuna og alls ekki á kon-
unginn. Þegar Franco hjelt stefnu-
ræðu sína í sumar mintist hann á
hvorugt, og það er váfalaust, að
það var af ásettu ráði gert. Hann
ljet duga að leggja áherslu á, að
nú mundi verða hafist handa um
að gera áðurnefnd 26 atriði að
kjarnanum í hinni nýju stjórnar-
skrá Spánar.
Það þurfti ekki að efast lengur.
★
onungssinnar hafa samt ekki
mist alla von. Þeir menn
sem stjórna Spáni í dag standa
andspænis ýmsum viðfangsefnum,
og það er alls ekki óhugsandi að
breytingar verði á ráðandi stjórn-
málastefnu. Navarra er háborg
K
„traditionalismans‘ ‘og það er ekki
langt síðan að þess var krafist
þaðan, að Gimenez Caballero,
kunnur stjórnarleiðtogi, tæki aft-
ur ummæli sem hann( hafði notað
og Navarramenn töldu móðgandi
við sig. Það er líka öiugsandi, að
sú mannabreyting í stjórninni,
út í sandinn.
Þessar mismunandi skoðanir
snerta einnig afstöðu Spánar til
annara þjóða. íhaldsmenn segja,
að gjörbreytingastefna samfylk-
ingarinnar spönsku sje ekki ann-
að en innflutt skran frá vinum
hennar á Spáni og Þýskalandi.
Kaþólska á Spáni langar lítið til
að lenda í sömu fordæmingunni
og trúbræður þeirra í Þýskalandi,
fyrir trygga stoð þeirra við Fran-
co .En hann hefir oftar en einu
sinni látið uppi, að skoðanir hans
á alþjóðamálum falla ekki saman
við skoðanir páfastólsins. Á öðrum
þræði eru margir Spánverjar
þeirrar skoðunar, að það sem
landið þurfi mest nú sje friður
og endurreisn atvinnulífsins. Þeir
menn vilja því helst losa uln þau
tengsl, sem binda Spánverja þeim
ríkjum, sem leggja mesta áhersl-
una á yfirgang og vígbúnað.
★
■Fxessa álits verður maður var
hjá áhrifaríkum minnihluta,
en meirihlutinn, sem er enn á-
hrifameiri, stefnir í gagnstæða átt.
Það er eins og þessir menn hafi
slitnað úr sambandi við staðreynd-
ir hversdagslífsins og hlusti ekki
á annað en heilræði frá Róm og
Berlín. Þeir fara ekki í launkofa
með hve mikilli skuld Spánverjar
standi í við Þýskaland og Ítalíu,
og þegar Serrano Suner kom við
nýlega í Gibraltar, á leið til Ítalíu,
var hann hávær um það, að dagar
niðurlægingarinnar væru taldir.
Það þyrfti _ ekki að taka mikið
mark á því ef ekki stæði svo á,
að Franco sjálfur undirskrifar
slík ummæli. Það er ekki langt
síðan hann hvatti Spánverja til
þess, að verjast öllum „umkring-
ingarklækjum" sem hin „dulbúnu
lýðræðislönd“ væru að reyna að
koma í kring.
★
ík stefna lýsti sjer í ræðu
Francos um fjárhagsmálin.
Spönsku þjóðernissinnunum er
loks nú farið að verða ljóst. að
þeir verða að borga stríðið
stofnananna og bæta úr atvinnu-
leysinu. En vegna þess að Franeo
ræður einn öllu er það auðvelt
mál að skera annan innflutning
niður, ef þjóðin fæst til að neita
sjer um hann. En hinsvegar er
hætta á, að þjóðin fari að þreyt-
ast á þeim kreppuráðstöfunum,
sem hún hefir orðið að búa við
vegna stríðsins.
Erfiðara mun reynast að fá út-
flutningshjólið til að snúast. Fran-
vill auðsjáanlega hafa sem
L
Og
byltinguna. Landið vantar tilfinn-
co
minst mök við „dulbúnu lýðræðis-
ríkin“, en það er erfitt að sjá, að
hann geti fengið gjaldeyri anh-
arsstaðar en hjá þeim.
(Eftir grein í „The Times“).
Umferðarvika
I næstu viku
Umferðarvikan, sem haldin
var í fyrravor, í fyrsta
skifti, og hlaut miklar vinsæld-
ir, verður haldin aftur á þessu
hausti og hefst næstkomandi
sunnudag.
Forráðamenn vikunnar hafa
tjáð blaðinu, að álitið hafi verið
heppilegra að hafa vikuna ekki
ávalt á sama tíma árs, og verð-
ur hún því að þessu sinni haldin
að hausti til, m. a. með tilliti
til þess, að þá verða skólarnir
byrjaðir og einnig með hliðsjón
af því, að áhersla verður á það
lögð í þessari umferðarviku, að
gæta þess að ljósaútbúnaður
reiðhjóla sje í góðu lagi og að
þess sje gætt að tendra ljósin
á rjettum tíma, en á þessu hef-
ir oft viljað verða misbrestur.
Ýms önnur atriði hafa verið
undirbúin vegna vikunnar, svo
sem útvarpserindi, sýningar,
máluð skilti o. fl. Aukið lög-
reglulið mun leiðbeina almenn-
ingi í umferðarreglunum á göt-
um úti. Þá mun ,,Rafskinna“
fletta um 40 síðum, skreyttum
nýjum umferðarmyndum, teikn-
uðum af Tryggva Magnússyní.