Morgunblaðið - 03.09.1939, Blaðsíða 10

10
MORGUN tíLAÐIÐ
Sunnudagur 3. sept. 1939.
Minni verslunarstjettarinnar
Eftir Gunnar Thoroddsen.
Flutt á frídegi verslunarmanna að Eiði.
Góðir tilheyrendur!
vernig stendur á því, að
við íslendingar getum
árlega reist fjölda nýrra og
glæsilegra bygginga, þótt flest
af þeim efnum, sem til þarf, svo
sem timbur og sement, sje ekki
framleitt í landinu sjálfu?
Og hvernig víkur því við, að
á hverjum íslenskum sveitabæ
drekkur maður kaffi frá Bras-
ilíu með sykri frá Kúba?
Þetta stafar af því, að til er
atvinnuvegur og starfsgrein,
sem heitir verslun. Og þetta
stafar af því, að við eigum öt-
ula íslenska verslunarstjett, sem
hefir haft þrek og þor, vit og
víðsýni til þess að afla þessa
margvíslega varnings jafnvel
frá. fjarlægustu afkimum þessa
heims. —
Og hvernig stendur á því, að
í Suðurlöndum og í Suður-Ame-
ríku er hægt að fá íslenskan
saltfisk, veiddan af íslenskum
sjógörpum við strendur þessa
iands, verkaðan af íslenskum
höndum á ísl. grund? Hvern-
ig má það vera, að víðsvegar um
lönd jarðar eru ísl. vörur á
borði og boðstólum sem hið ljúf-
fengasta lostæti, svo sem ísl.
síld og ísl. lax?
Þetta stafar m. a. af því, að
við höfum eignast verslunar- og
kaupsýslumenn, sem litið hafa
arnfráum augum um gjörvallan
heim, sjeð vítt yfir veröld
hverja eins og Óðinn úr Hlið-
skjálf, leitað og fundið, og aflað
markaða fyrir íslenska fram-
leiðslu.
Svo hefir sagt verið af merk-
um manni, að íslensk tunga hafi
ekki lagt undir sig löndin, en
hún hafi lagt undir sig aldirnar.
En íslenskir kaupsýslumenn
hafa vissulega unnið það afrek
að leggja undir sig löndin til
verslunar og viðskifta fyrir ís-
lenska þjóð. Fyrir það sje þeim
lof og þökk. —
Á fyrsta skeiði íslands bygð-
ar stóð verslun Islendinga með
miklum blóma. Islands Hrafn-
istumenn sigldu kaupförum sín-
um yfir úthöfin, til kunnra og
ókunnra landa. Erlend kaupskip
hvaðanæva lögðust við landfest-
ar við ísland, seldu vörur sínar
og tóku afurðir landsmanna í
skiftum. Verslun og allt at-
vinnulíf dafnaði og blómgaðist
um langt skeið, fyrir frjálst
framtak, við fullkomið verslun-
arfrelsi.
En hin forna og frjálsa versl-
un íslendinga fjaraði út. Land-
ið komst undir áþján erlendra
þjóða, alt frjálsræði og framtak
var drepið. öldum saman varð
þjóðin að stynja undir oki ó-
frelsis og kúgunar. Einokunin,
þe,ssi svartasti og sorglegasti
blettur á sögu þjóðarinnar, læsti
klóm sínum um landslýð allan
og hjelt honum í helgreipum
um langan aldur. Þá píslarsögu
skal jeg ekki rekjá hjer. Ónýt-
ar vörur og okurverð er graf-
skriftin, sem greypt er á lík-
stein þessarar framliðnu for-
ynju.
Það var um þetta ástand, sem
Matthías Jochumsson kvað:
Án kaupdrengja frjálsra ei
frelsast nein þjóð.
vort fegursta hvarf með þeirra
blóma,
þá útlendi kúgarinn bergja tók
vort blóð,
fór blessan landsins öll í heljar-
dróma.
En hamingju íslands varð það
að vopni, að þjóðin eignaðist
syni, sem gjörðust brautryðjend-
ur og baráttumenn fyrir ís-
lenskri endurreisn og endur-
heimt frelsis á öllum sviðum. Og
það ættu menn að festa sjer fast
í minni, að allir þessir óskasynir
íslensku þjóðarinnar og for-
ystumenn frelsisbaráttunnar, og
þá ekki síst þjóðhetjan Jón Sig-
urðsson, lögðu megináherslu ein
mitt á verslunarfrelsið. Jón Sig-
urðsson var svo framsýnn, ekki
síst vegna þekkingar sinnar á
fortíðinni, að hann sá, að engin
þjóð getur öðlast þroskað þjóð-
líf nje heilbrigt atvinnulíf, að
engin þjóð getur orðið stórstíg á
braut framfaranna, nema hún
hafi heilbrigða verslun, en heil-
brigð verslun byggist á frjálsri
verslun.
Þeirri mótbáru var lengi hald-
ið á lofti gegn afnámi einokun-
arinnar, að Islendingar hefðu
hvorki mátt nje kunnáttu til
’þess að annast sjálfir verslun
sína, og þessvegna yrðu Danir
að hafa hana í sínum höndum.
En hin íslenska verslunarstjett
hefir afsannað þetta áþreifan-
lega. Ein allra sterkasta sönn-
un þess, að ísl. þjóðin geti verið
sjálfstæð og eigi að vera það, er
hið stórfelda Grettistak, sem ísl.
verslunarstjett hefir lyft af
jörðu. Það áfrek verður aldrei
'í tölum talið nje málum mælt.
íslensku verslunarstjettinni
tókst það á ótrúlega skömmum
tíma að draga alla verslun, bæði
innflutning og útflutning, úr
höndum útlendinga. Hver ís-
lenska heildverslunin eftir aðra
hefir risið upp á þessari öld.
Með þessu hefir það áunnist, að
við þurfum eki lengur að vera
háðir dutlungum og geðþótta út-
lenskra hörmangara, um verð-
lag og vörugæði, að meiri þekk-
ing og skilningur á íslenskum
þjóðarþörfum ríkir nú hjá kaup-
sýslumönnum og ekki síst, að á-
góðinn af verslunarstarfseminni,
sem áður fyr rann sem ár-
straumur út yfir landsteinana í
vasa erlendra kaupsýslumanna,
verður nú eftir í landinu sjálfu.
En ísl. kaupsýslumenn hafa
ekki aðeins setst í sæti hinna
útlendu kaupmanna og tekið við
þeirra starfi, heldur hafa þeir
fært út kvíarnar og stórum
færst í aukana. Þeir ljetu sjer
ekki nægja að versla við ná-
grannalöndin og þá einkum
Danmörku eins og áður hafði
tíðkast. Um öll lönd Evrópu
hafa framtakssamir íslending-
ar teygt verslunararma sína;
þeir hafa sótt í aðrar álfur
heims, og sumir þeirra farið um-
hverfis hnöttinn til þess að afla
sjer og þjóðinni sem bestra versl
unarsambanda. Þeir hafa unnið
markaði fyrir ísl. afurðir um
flest lönd jarðar og komið fær-
andi varni'nginn heim frá fjarstu
stöðum. Þeir hafa herjað eins
og hinir fornu víkingar bæði í
vesturvíking og austurveg, og
suðurgöngu hafa þeir háð eigi
síður en Sigurður Jórsalafari.
Það er fagnaðarefni, að við skul
um á þessari öld hafa fengið svo
glögg sannindamerki þess, að
enn lifir útþráin, framtakið og
kjarkurinn meðal íslenskrar
þjóðar. Hinir ísl. verslunarmenn
tuttugustu aldar eru arftakar
víkinganna fyrir þúsund árum.
En þessi stórvirki, þetta ó-
metanlega spor í sjálfstæðisbar-
áttu ísl. þjóðarinnar, hefir hjer
á landi verið furðu lítils metið.
Og það er ekki aðeins, að hljótt
hafi verið um hróður þessarar
stjettar, heldur hefir hún orðið
fyrir hinum svæsnustu árásum
og aðkasti og keppst við að
leggja sem flesta og stærsta
steina í götu hennar til þess að
torvelda störf hennar.
Kaupsýslustjettinni er fundið
það til foráttu, að öll hennar
störf sjeu unnin af gróðafíkn
og öðrum eigingjörnum hvötum.
Jeg tel nú víst, að kaupsýslu-
menn vinni störf sín m. a. til
þess að hagnast á þeim. En jeg
vil spyrja: Hvaða stjett manna
og hvaða einstaklingar eru til
í víðri veröld, sem vinna lífs-
starf sitt án þess að þiggja þókn
un fyrir eða laun, til þess að
framfæra sig og sína? Verka-
maðurinn og bóndinn, sjómað-
urinn og iðnaðarmaðurinn, —
og jafnvel ráðherrar og kaup-
fjelagsstjórar — taka laun fyr-
ir verk sín. Og við það get jeg
ekki sjeð neitt aðfinsluvert,
heldur þvert á móti, þótt menn
reyni að vinna sjer inn fje, leita
sjer fjár og frama. Á gullöld Is-
lendinga var það ekki tali^ til
lasts heldur lofs, og þeim ein-
um þótti manntak í, er höfðu til
þess metnað og manndóm að
afla sjer fjár og frama.
Árásirnar gegn verslunar-
stjettinni beinast fyrst og fremst
gegn hinum svokölluðu stór-
kaupmönnum. Um þá stendur
mestur styrinn. Það er nú að
vísu engin nýlunda í landi voru,
að ráðist sje á það sem stórt er
eða stórt heitir, eingöngu fyrir
þá sök að það er stórt. Stórút-
gerðin var til skamms tíma tal-
in rjettlaus og var synjað um
alla aðstoð í sama mund sem
smáútgerðinni var veittur nokk-
ur stuðningur. Stórbændur og
stórbú eru hinn sárasti þyrnir í
augum sumra manna, en þó
virðast stórkaupmenn eða heild-
salar alveg sjerstaklega hafa
farið fyrir brjóstið á þeim. Þessi
hugsunarháttur er undarlegt
sambland af öfund og grunn-
hyggni. Því að eins og stóru og
háu trjen í skógi hverjum skýla
nýgræðingnum og hinum smá-
vaxnari gróðri, og skapa honum
þannig lífsskilyrði, — eins hef-
ir stórútgerðin og stórverslun-
in á undanförnum árum staðið
undir meginhluta af skatta-
byrði og tekjuþörf ríkis og bæj-
arfjelaga, og m. a. á þann hátt
veitt hinum smærra atvinnu-*
rekstri skjól og styrk.
Þessar árásir og andúð gegn
öllu því sem stórt er, er hin
háskalegasta villukenning. Það
eru fjörráð við framtíð þjóðar-
innar að hatast við þá, er hugsa
stórt og vilja ráðast í stórvirki.
Og sjerstaklega er slíkur hugs-
unarháttur viðsjárverður í okk-
ar ónumda landi með öllum sín-
um óþrjótandi framtíðarmögu-
leikum. Hjer er sjerstök þörf
stórra og djarfra átaka. ísland
er öfundsvert land, íslendingar
öfundsverð þjóð af því að eiga
landið. Island er land hinna ó-
notuðu auðlinda. Við strendur
þess hin fengsælustu .fiskimið.
Hvar sem farið er um landið,
blasa við feikna flæmi af grasi
grónum móum og mýrum, sem
bíða þess, að mannshöndin leysi
þær úr álögum. I fossum og
fljótum byltist óbeislaður kyngi-
kraftur, og logheitt vatn vellur
upp um hveri og laugar, svo að
kolalönd og olíuþjóðir verald-
arinnar mættu mæna hingað öf-
undaraugum.
En til þess að hagnýting allra
þessara auðlinda verði að veru-
leika, þarf hjer stórhuga menn
og stórvirka menn. Og þá þarf
ekki síst stórhuga og stórvirka
verslunarmenn, til þess að koma
í verð þeirri framleiðslu, sem
beislun íslenskra náttúruafla
getur skapað.
Það er ráðist á verslunar-
stjettina og sagt, að hún eigi
alls engan tilverurjett í þjóðfje-
laginu. Það heitir á hinu mild-
asta máli þessara manna, að
verslunarstjettin sje óþarfur
milliliður. Slíkar staðhæfingar
bera vott um furðu lítinn skiln-^
ing á þróun þjóðfjelagsins. Hjá
frumstæðustu þjóðum er lítil
eða engin verkaskifting til, en
eftir því sem atvinnulífið þrosk-
ast, myndast meiri og meiri
verkaskifting. Hún er nauðsyn-
leg og nytsamleg, því að hún
skapar meiri þekkingu á því
starfi, sem hver einstakur á að
vinna.
Einn árangur þessarar þró-
unar og verkaskiftingar er sá,
að framleiðandinn og neytand-
inn, sem áður hafa sjálfir þurft
að annast útvegun allra sinna
nauðsynja og sölu á framleiðslu
sinni, láta þetta verkefni í hend-
ur annars manns, verslunar- eða
kaupsýslumannsins. Þessi verka-
skifting er til stórra hagsbóta
fyrir framleiðandann sjálfan og
þjóðfjelagið í heild, því að kaup
sýslumaðurinn, sem getur gefið
sig óskiftan að verslunarstörf-
unum, hefir miklu betri aðstöðu
til að afla sem bestra markaða,
cg útvega hin hagstæðustu sam-
bönd um kaup nauðsynja og
sölu afurða.
Það er því hin mesta fásinna,
þegar því er haldið að fólki, að
þessi verkaskifting sje skað-
leg, og að verslunarmaður-
inn sje óþarfur milliliður.
Slíkar kenningar eru af-
neitun á þróuninni, þær eru ekki
íhald, heldur argasta aftur-
hald.
En í sambandi við verka-
skiftinguna í atvinnulífinu
hlýtur að myndast stjettaskift-
ing í þjóðfjelaginu. Við allar
atvinnugreinar verða bæði at-
vinnurekendur og starfsmenn.
Því miður hefir víða verið
reynt að ala á sundrung og
stjettahatri milli þessara
tveggja aðilja, t. d. milli út-
gerðarmanna og verkamanna,
milli iðnrekenda og iðjufólks.
Það hefir oft borið talsverðan á-
rangur, þannig að hörð barátta
hefir oft verið háð og jafnvel
stundum fullur fjandskapur
milli þessara aðilja, sem eiga að
starfa saman og sem eiga það
báðir sem stærsta hagsmuna-
mál, aðtunnið sje saman að vel-
gengni atvinnurekstrarins.
, I verslunarstjettinni er auð-
vitað einnig um þessa tvo að-
ilja að ræða. Menn skyldu nú
ætla, eftir fordæmi ýmissa ann-
ara stjetta, að milli atvinnurek-
enda og verslunarstarfsmanna
væri eilífur eldur og ágrein-
ingur um kaup og kjör og önn-
ur hagsmunamál. En svo er
ekki. I Verslunarmannafjelagi
Reykjavíkur standa báðir að-
iljar hlið við hlið, í einum og
sama fjelagsskap. Þetta sýnir
frábæran þroska verslunar-
stjettarinnar. Hún hefir skilið,
að velgengni atvinnugreinar-
innar er þeirra sameiginlega
áhugamál, og þessvegna berjast
þeir ekki innbyrðis, heldur taka
höndum saman, jafna sín á-
greiningsmál í fullu bróðerni og
snúast með eindrægni og sam-
heldni til varnar gegn árástim á
þann atvinnuveg, sem báðir
hafa framfæri sitt af. Innan
verslunarinnar stendur þannig
stjett með stjett. Það er eitt
stærsta áðalsmark og þroska-
merki hinnar íslensku verslun-
arstjettar. —
Af þeim atriðum, sem jeg hefi
drepið á, er það fullljóst, að við
eigum þroskaða verslunarstjett,
sem er til sóma landi og þjóð.
Á þessum tímum stjettabaráttn
og stjettahaturs hefir hún orðið
fyrirmynd annara stjetta þjóð-
fjelagsins um samheldni og
samstarf. Og nú, þegar við erum
svo nærri því marki, að geta tek
ið öll utanríkismál þjóðarinnar
í eigin hendur, er sjerstök á-
stæða til að minnast þess þáttar,
sem verslunarstjettin hefir átt í
að undirbúa það spor. Hún hef-
ir með sinni víðsýnu og víðför-
FRAMH. Á ELLEFTU SÍÐU.