Morgunblaðið - 19.09.1939, Blaðsíða 5

3>riðjudagur 19. sept. 1939.
(
orgtmHafód
Útgeí.: H.f. Árvakur, Heykjavtk.
Ritstjórar: J&n KJartanMon o[ Vaittr StofítDMon (Abyr«»*»»»»5u»).
Auglýsinsrar: Árnl Óla.
Ritstjórn, au«lýsin«ar or st«r*lCsla: Austarstnstl *. — lllart 1*00.
ÁskriftarsJald: kr. 1,00 A atánuCl.
í lausasölu: 1S aura olntaklS — II aura at«0 Lssbók.
ENN SYRTIR AÐ
AÐ er komið fram, sem
spáð var, að fylgja myndi
Jþýsk-rússneska samningnum.
IRauði her Stalins hefir ráðist að
baki Pólverjum og lagt undir sig
iþann hluta Póllands, sem Stalin
var lofað sem endurgjaldi fyrir
vináttusamninginn við Hitler.
Einvaldsherrarnir skifta Pól-
landi bróðurlega á milli sín. Með
þessu hefir eitt lýðræðisríkið enn
verið lagt í rústir í Evrópu.
Hvert verður næst í röðinni, veit
■enginn. En barnaleg einfeldni
væri að láta sjer detta í hug,
að þetta væri lokaþátturinn.
★
Það verður hlutverk sagnarit-
ara síðari tíma, að leggja dóm
. á atburðina, sem gerðust á sunnu
•dagsmorguninn, er rauði herinn
rússneski fjekk fyrirskipun um,
að ráðast að baki Pólverjum. En
við sem erum áhorfendur þessa
• atburðar, fordæmum aðfarirnar,
teljum innrásina níðingsverk af
Ijótasta tagi.
1 rúman hálfan mánuð hafði
pólski herinn barist af fádæma
hreysti, fyrir sjálfstæði og
frelsi þjóðarinnar. Jafnvel Þjóð-
verjar, sem eiga í viðureigninni
við pólsku hermennina, hafa
dást að hugrekki þeirra og
hreysti.
En hjer var svo ójafn leikur
háður, að sýnt var hvert stefndi.
Þó er ekki að vita, hve lengi
vörn Pólverja hefði dugað, ef
innrás rauða hersins hefði ekki
komið að baki þeim, þegar verst
rgegndi. En úr þessu er öll vörn
Pólverj a vonlaus. Pólska þjóðin
verið svift sjálfstæði sínu og
frelsi. Er þar með lokið fyrsta
:þætti þessa harmleiks.
•351
Þögnin á vesturvíg-
stöðvunum
Það verður fróðlegt að vita á
hvaða „línu“ íslensku kommúnist
•arnir verða nú látnir dansa, eft-
ir innrás rauða hersins í Pól-
land.
Aðeins fáir dagar eru liðnir
síðan blað kommúnista fullviss-
:aði íslenska lesendur um friðar-
hug Stalins og öryggi smáríkj-
anna undir vernd rauða hersins.
Þar stóðu þessi fögru orð um
friðarstefnu Stalins:
„Hún er sú sama og tekin var
upp 1917: Barátta fyrir friðin-
um. Friður við öll lönd, burt sjeð
frá því, hvaða stjórnarfar ræðar
í þeim, en enga undanlátssemi
við þá, sem reyna að særa fram
styrjöld og kúga aðrar þjóðir.
Þessi ákveðna stefna veldur því
•einnig, að Sovjet-ríhin hyggja
ekki á landvinninga og munu
ekki hyggja á þá. Það er því eins
fjarri þeim, eins og það væri ó-
samrýmanlegt hugsunarhætti ís-
lensks verkalýðs. Ástæðan er ein-
föld: t Sovjet-ríkjunum er verk-
lýðsstjettin ráðandi, og hún hef-
ir enga hagsmuni af því, að
leggja önnur lönd undir sig.
Þvert á móti. Hún styður frelsis-
baráttu kúgaðra þjóða, eins og
best hefir sýnt sig á Spáni og í
Kína“.
Það var miðvikudaginn 13.
september 1939, sem ofangreind
ummæli stóðu í blaði kommún-
ista hjer.
Fjórum dögum sfðar, sunnu-
dagsmorguninn 17. september
fekk rauði herinn skipun um, að
hefja innrásina í Pólland og ráð-
ast að baki pólska hersins. Og
nú hefir rauði herinn lagt undir
sig stóra spildu af Póllandi.
Skyldi það vera verkalýðurinn í
Rússlandi, sem þessu hefir ráð-
ið? Er ekki hin tilgátan senni-
legri, að með innrás rauða hers-
ins sje verið að fullnægja drotn-
unargirnd einvaldsherrans í
Moskva? Það væri að minsta
kosti hlægilegt að heyra þaðhjer
eftir frá munni kommúnista, að
lýðræðisríkin ættu vissa örugga
vernd hjá einvaldsherranum í
Moskva.
★
Ekkert verður um það sagt á
þessu augnabliki, hvaða verkan-
ir það hefir á stríðið, að Rússar
hafa gripið á þenna hátt inn í
hildarleikinn. En svo mikið er
víst, að imtrás rauða hersins í
Pólland gerir alt ástandið í heim
inum ótryggara og flóknara.
Hlutlausar þjóðir hljóta nú að
horfa með ugg og kvíða móti
framtíðinni. Ef baráttan á enn
eftir að harðna, og ekki er sjáan-
legt annað en svo verði, er hætt
við, að þeim fjölgi enn ríkjun-
um, sem verða þátttakendur í
hildarleiknum.
Við Islendingar getum engu
ráðið um framtíðina á vettvangi
stríðsins. En við fögnum því, að
okkar land er fjarri hildarleikn-
um. Hinu megum við ekki loka
augunum fyrir, að því fleiri
þjóðir, sem verða þátttakendur
í stríðinu, því meiri verða erfið-
leikar okkar í framtíðinni.
Það getur auðveldlega farið
svo, að siglingar okkar við Norð-
urálfu teppist að mestu eða öllu
leyti. Og það væri barnaskapur
að gera ekki ráð fyrir þeim
möguleika. En lega landsins gei'-
ír okkur hins vegar mögulegt,
að halda uppi siglingum til Am-
eríku. Okkur er því mjög áríð-
andi, að þau viðskifti geti hafist
hið bráðasta, svo að við getum
fengið brýnustu nauðsynjar þar,
ef allar aðrar leiðir lokast.
En eitt á þó að vera okkar
höfuðsjónarmið: Að búa þannig
í haginn hjer heima, að við get-
um lifað sem mest á eigin fram-
leiðslu.
1 slendingur, sem dvalið hef-
ir í Þýskalandi í mörg
ár, sagði við mig þegar hann
kom heim nýlega: Þjóðverj-
ar eru sannfærðir um að
stríðið verði stutt, ef þá
nokkurt stríð verður. Það
verður stutt, en hart, sögðu
þeir. Þú getur e. t. v. ekki
komið aftur hingað til
Þýskalands í september, en
í október eða nóvember verð-
ur alt fallið í ljúfa löð.
Stríð í einn eða tvo mánuði!
Utan Þýskalands munu fáir
hafa gert sjer sömu vonir, lifað
í sömu trú. Það er líka eins og
vonin hafi smátt og smátt verið
að kulna, trúin að missa mátt-
inn, jafnvel í Þýskalandi, þessar
fyrstu vikurnar, sem stríðið hef-
ir staðið.
Enginn vafi er á því, að dr.
Goebbels hafði tekist undanfarna
mánuði að sannfæra þýsku þjóð-
ina um, að Bretar myndu ekki
fara í stríð til þess að vernda
sjálfstæði Póllands. Þegar erlend-
ir blaðamenn komu til Brom-
berg í pólsku göngunum skömmu
’eftir að Þjóðverjar höfðu tekið
borgina, fyrstu dagana, sem
stríðið stóð yfir, var það fyrsta,
sem þýsku hermennirnir spurðu
þá: „Er það satt, að Bretar og
Frakkar sjeu komnir í stríð við
okkur? Eða er það lygi?“ Þeim
fanst ekki annað geta verið, en
að hjer væri um uppspuna og
lygi að ræða.
Þeir áttu kanske von á stuttu
stríði — við Pólverja eina.
Svo kom yfirlýsingin um að
allar stjórnardeildir í breska
stríðsráðuneytinu, ætluðu að
miða ráðstafanir sínar við að
ófriðurinn stæði í þrjú ár eða
lengur.
tíma og eilífð. Og bæði áður en
þessi samningur var gerður og
æ síðan, hefir Hitler aldrei vikið
svo að utanríkismálum, að hann
hafi ekki lagt á það megin á-
herslu að hann og með honum
öll þýska þjóðin óskaði þess ein-
lægléga að binda enda á hinn
forna fjandskap þjóðanna beggja
megin við Rín.
Það er erfitt, að gera sjer
grein fyrir, hve mikil áhrif þess-
ar síendurteknu yfirlýsingar
Hitlers hafa haft í Frakklandi.
En það þyrfti engum að undra,
þótt sú kynslóð, sem nú ber byrð
arnar í Frakklandi og á árunum
1914—1918 barðist á vígvöllun-
um gegn Þjóðverjum, yrði ekki
ósnortinn af boðum um ævarandi
frið á hinum blóðugu landamær-
um í vestri.
voru búnir að samþykkja fyrir
sitt leyti.
T
E
n þótt þýskir stjórnmálamenn
hafi til hins síðasta ekki
trúað því, að Bretum væri al-
vara, jafnvel ekki eftir að Sir
Neville Henderson flaug þann 23.
ágúst til Berchtesgaden á fund
Hitlers og afhenti honum yfir-
lýsingu Mr. Chamberlains, um
að Bretar væru staðráðnir í því
að standa við allar skuldbinding-
ar sínar gagnvart Pólverjum, þá
treystu þeir þó kannske í enn
ríkara mæli á Frakka — að þeir
myndu neita að berjast fyrir
Pólverja og að þeir myndu
með því hafa áhrif sem
dygðu á Breta. Frá því síð-
astliðið haust, hafa Þjóðverjar
beitt allri stjórnkænsku sinni til
þess að sundra hinu „hjartan-
lega bresk-franska bandalagi“ —
entente cordiale.
★
Markmið þeirra kann að hafa
verið, samkvæmt þeirri megin-
stefnu Hitlers, að eiga ekki í
höggi við nema eina þjóð í senn,
að ráða niðurlögum Breta og
Frakka hvors um sig, fyrst
Breta og síðan Frakka og fá
Frakka til þess að sitja hjá, á
meðan bardaginn stæði við Breta.
Haustfermingarbörn Dómkirkju-
safnaðarins geri svo vel að koma
til viðtals í Dómkirkjuna í þess-
ari viku sem hjer segir: Miðviku-
daginn til síra Friðriks Hallgríms- Það er aftur staðreynd, að
sonar. Fimtudaginn til síra Garð- * desembei í fyrra gerðu Frakk-
ars Svavarssonar. föstudaginn til
síra Bjarna Jónssonar. Alla dag-
ana klukkan 5 síðdegis.
og Þjóðverjar með sjer samning,
þar sem þeir viðurkenna núver-
andi landamæri hvors annars um
Hina örlagaríku daga frá 1.—
3. sepember, eftir að þýskur her
var kominn inn í Pólland, en
áður en Frakkar og Bretar sögðu
Þjóðverjum stríð á hendur, virt-
ist líka vera ríkjandi meira hik
í París en í London. Það hefir
aldrei komið nægilega skýrt fram
í frjettaskeytum hjer á landi, að
Daladier hafði föstudaginn, 1.
september, eftir að stríðið í Pól-
landi var byrjað, fallist á tillög-
ur Mussolinis frá deginum áður
um fimmveldaráðstefnu, til þess
að skapa varanlegan og rjettlát-
an frið. f ræðu, sem hann flutti
þenna dag, fór hann miklum við-
urkenningarorðum um Mussolini
fyrir starf það, sem hann hefði
lagt fram til þess að skapa frið.
Út af fyrir sig er það merki-
legt, að Daladier skyldi hafa fall
ist á tillögu Mussolinis, þar sem
Frakkar og ítalir eiga útistöður,
sem jafna yrði, ef skapa ætti
„varanlegan og rjettlátan“ frið
að dómi Mussolinis. Þessar úti-
stöður ganga undir nöfnunum:
Tunis, Djibouti og Korsika.
En hitt, að Daladier skyldi
hafa fallist á tillöguna, áður en
Bretar höfðu gert uppskátt um
sína afstöðu, gefur bendingu um
að Frakkar vildu ganga lengra
en Bretar, til þess að afstýra
stórstyrjöld. Það kom fram dag-
inn eftir, á laugardaginn, að
mönnum var þetta ljóst í Eng-
landi, því að í breska þinginu
ljet einn þingmaður orð falla á þá
leið, í sambandi við drátt þann,
sem orðinn væri á því, að Bret-
ar veittu Pólverjum stuðning, að
Bretar mættu ekki gleyma því,
að það væri loforð þeirra sjálfra
gagnvart Pólverjum, en ekki
Frakka, sem þeir ættu að efna.
Aðfaranótt sunnudags var síðan
haldinn ráðuneytisfundur í
London, og þar ákveðið að setja
Þjóðverjum frest þar til kl. 11
daginn eftir til þess að svara
úrslitakostunum um að kalla
herlið sitt burtu úr Póllandi. —
Því er haldið fram, að með þess-
ari ákvörðun hafi Bretar sett
fótinn fyrir friðartillögu Musso-
linis, sem Frakkar og Þjóðverjar
afnvel eftiraðteningunum var
kastað, og Bretar og Frakk-
ar höfðu ákveðið að segja Þjóð-
verjum stríð á hendur, hafa
menn þóst sjá mun á afstöðu
Þjóðverja og Frakka innbyrðis
og Þjóðverja og Breta. Þegar Sir
Nevile Henderson kom af fundi
von Ribbentrops, eftir að hafa
beðið hann um vegabrjef sitt,
var hann í æstu skapi, að því
er frjettaritarar herma, og leit
hvorki til hægri nje vinstri. Hef-
ir sú ályktun verið dregin af því
að fundur þeirra von Ribben-
trops hafi verið all hávær. En.
þegar Coulandre sendiherra
Frakka, kom frá von Ribben-
trop 6 kl.st. síðar, þá var hann.
bi*osandi og heilsaði á báðar
hliðar. Honum var sýndur allur
sá heiður, sem sendiherrar er-
lendra ríkja eiga að venjast í
Berlín.
★
En það sem fyrst og fremsfc
hefir ýtt undir getgátur manna
um að þrátt fyrir alt sje ekki
ríkjandi full alvara í styrjöld'
Vesturríkjanna og þá fyrst og
fremst Frakka við Þjóðverja, er
það, hvernig hún hefir verið
háð á vesturvígstöðvunum. —
Fyrstu dagana eftir að stríðið
byrjaði, hermdu frjettir í Þýska-
landi, að stórt spjalcl hefði verið
reist á varnarlínu Frakka, þar
sem stæði:
Nous ne tirerons pas — við
skjótum ekki.
Og nokkru síðar átti að vera
komið upp annað spjald, Þýzka-
landsmegin, þar sem skráð var:
Wir auch ’nicht — við heldur
ekki.
Þótt þetta sje tilbúningur eixm,
þá höfðu menn búist við ákafari
sókn og vörn á vesturvígstöðv-
unum en raun hefir á orðið. Það
er nú hálfur mánuður síðan
fyrstu skotunum var hleypt af á
landamærum Frakklands og
Þýskalands. Þenna hálfa mánuð
hefir í raun og veru ekkert ann-
að gerst, en að Frakkar hafa náð
fótfestu á þýskri grund á 150
km. breiðu svæði, (sem ekki er
nema noklcur hluti af fransk-
þýsku landamærunum), 1—5 km.
inn í landið. Og síðasta hernað-
artilkynning Þjóðverja (frá því
í fyrradag) hljóðar á þessa leiðr
Síðustu 24 kl. st. hefir verið al-
ger þögn á vesturvígstöðvunum.
Samtímis berast fregnir frá
Póllandi um að stríðið þar
sje brátt á enda kljáð. Þátttaka
Rússa í undirokun Pólverja gerir
aðeins þann eina mun, að upp
frá þessu munu Bretar og Frakk
ar ekki geta endurreist hið pólska
ríki í þeirri mynd, sem það var
1. september, nema með því að
sigrast bæði á Þjóðverjum og
Rússum í stríði.
Friður verður kominn á í
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU.