Morgunblaðið - 18.10.1939, Blaðsíða 5

- rl-i. .....
Mlðvlkudagur 18. okt. 1939.
I
£9
eS
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Ritstjórar:
Jðn Kjartansson,
ValtÝr Stefánsson (ábyrgtSarm.).
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjðrn, auglýsingar og afgreiSsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 3,00 á mánutii.
f lausasölu: 15 aura eintakiS,
25 aura meS Lesbók.
r
I hring
Samanburðurinn á afstöðu
Framsóknarmanna gagn-
vart ,,höfðatölureglunni“ er birt
ást hjer nýlega, hefir vakið at-
liygli manna.
I stjórnarfari fordæma þeir
9,höfðatöluregluna“, sem g,er-
samlega óhæfa. En í innflutn-
ingsverslun telja þeir hana ó-
frávíkjanlega, einskonar helgan
■ dóm.
Nú kann að vera, að ýmsum
finnist hjer að einhverju leyti ó-
líku saman að jafna, annarsveg-
. ar kosningafyrirkomulag til Al-
|)ingis, hinsvegar tilhögun í
verslun landsmanna.
En þegar athugað er, hvern-
ig Framsóknarmenn líta á
„höfðatöluregluna“ sína 1 versl-
unarmálunum einum, þá kemur
í ljós, að þeir eru henni fylgj-
• andi aðeins þar sem hún veitir
: Sambandskaupfjelögunum auk-
in verslunaráhrif, en á móti
.sömu reglu, þar sem hún getur
komið sjer miður vel fyrir þessa
sömu verslun.
Eins og kunnugt er, hefir
Samband ísl. samvinnufjelaga
setið eitt að útflutningi á frystu
kjndakjöti til Englands. Með
ýmsum sjerrjettindum frá lög-
gjafans hendi komst sú verslun
í þessa sjerstöðu.
Ýmsir útflytjendur kindakjöts
hafa farið fram á, að þeir
fengju sinn hluta af þessum út-
flutningi. Þeir hafa vísað á
„höfðatöluregluna“. Þeir hafa
haft sinn ákveðna hóp framleið-
enda og viðskiftamanna, og vilj-
,að, úr því „höfðatalan“ á að
ráða í innflutningi, að sama
regla yrði þá látin gilda um
þenna útflutning.
En við þetta hefir ekki verið
komandi. Aðstaða Framsóknar-
manna til þessa máls hefir, að
því er þeir sjálfir hafa sagt,
bygst á því, að Sambandið hafi
haft þenna útflutning á hendi,
og því skuli það svo vera áfram.
Þá er gripið til þeirra rök-
semda, sem sömu menn telja
einskis virði þegar rætt er um
fyrirkomulagið í innflutnings-
- versluninni.
Þetta kann að geta heitið að
snúa vel snældunni sinni. En
sterkur er málstaðurinn ekki.
Annað hvort verða þeir Tíma-
menn að halda „höfðatöluregl-
unni“ sinni í heiðri bæði í inn-
flutnings- og útflutningsverslun
inni. Ellegar þeir verða að við-
urkenna, ekki aðeins í orði,
heldur líka í verki, að málstað-
ur þeirra er svo tæpur, að þeim
er það fyrir bestu að gefast upp
í mótþróanum gegn fullu jafn-
rjetti í verslun og viðskiftamál-
vum þjöðarinnar.
Gullstreymið til Banda-
ríkjanna er viðfangs-
efni, sem Ameríkumenn eru
farnir að hugsa alvarlega
um. Á árinu 1938 óx gull-
forði Bandaríkjanna um 1
miljarð 750 miljón dollara,
en það er meira en nemur
heimsframleiðsiunni af gulli
á þvi ári, sem þó var meiri
en nokkru sinni áður.
Fimm fyrstu mánuði þessa árs
liefir gullfúlgan í Bandaríkjunum
enn aukist um 1 miljarð 300 mil-
jón dollara og nú er 65% af öllu
myntuðu gulli og gullbörrum nið-
ur komið í Bandaríkjunum.
Hvað eiga Bandaríkin að gera
við þessa gullfúlgu er til lengdar
lætur ef hún heldur . áfrarn að
vaxa? Og eru nokkrar líkur til að
þeir geti losnað við hana aftur ?
í mars í vor sendi formaður
fjármálanefndar öldungadeildar-
innar, Bobert F. Wagner, Morg-
enthau fjármálaráðherra brjef og
lagði fyrir hann ýmsar spurning-
ar er hann bað um ítarleg svör
við, öldungadeildinni til glöggv-
unar, og svo að almenningur gæti
betur áttað sig á þessu vanda-
máli.
Hann vildi fá að vita um ástæð-
una til þess, að svo mikið af gulli
hefir safnast fyrir í Bandaríkjun-
um síðustu fimm árin og hvaða
gagn ríkin gætu haft af því. Hvort
ekki væri hætta á, að þetta gull
yrði innligsa í U. S. A. um ald-
ur og ævi. Hvort ekki mætti hætta
að kaupa gull? Hvort ástæðan til
innstreymisins væri ekki sú, að
borgað væri of hátt verð fyrir
það? Hvort það væri rjett, að út-
lendingar, sem seldu gull til Ame -
ríku, keyptu hlutabrjef eða arð-
berandi fyrirtæki í Bandaríkjun-
um fyrir það. Loks spurðist hann
fyrir um, hvort umboð það, sem
forsetinn hefir til að verðfella
dollarinn, veikti traust kaupsýslu-
manna svo að þeir þyrðu síður að
taka lán og leggja peninga í kaup-
sýslufyrirtæki. -—
Svar Morgenthaus fjármálaráð-
herra ber það með sjer, að Banda-
ríkjastjórnin lítur raunsæisaugum
á áhrif gullundirstöðunnar í við-
skiftum, og tekur mest tillit til
þess, sem getur gagnað og haldið
við framleiðslunni á arðberandi
grundvelli.
játar afdráttarlaust, að það væri
æskilegt að minna af gulli bær-
ist að frá útlöndum: og að hægt
væri að losna við eitthvað af því,
sem þegar er komið inn í landið.
En þó að stjórnin hafi rannsakað
allar þær tillögur, sem fram hafa
komið til þess að ljetta á gull-
flaumnum, hefir henni ekki tekist
að finna neina hagkvæma breyt-
ingu á þeirri stefnu, sem hingað
til hefir verið höfð í málinu.
Læknisráðin hafa jafnan reynst
ljelegri en sjúkdómurinn. Besta
ráðið til þess, að draga úr gull-
innflutningi þeim, sem verslunar-
viðskifti og önnur skifti við er-
lend ríki hafa haft í för með sjer,
telur hann vera það, að atvinnu-
lífið komist á rjettan kjöl aftur,
svo að vöruinnflutningur hækki
hraðar, en útflutningurinn.
Skýringin á gullaðstreymi síð-
ustu fimm árin er sú, segir
fjármálaráðherrann, að árin 1934
—1937 var mikið auðmagn flutt
Gullstreymið til
Ameríku
iimiiiiiiii
HJiiumii!
Eftir
Gabríel
Kjelland
stund. Það sem mestu varðar og
ræður úrslitum hjá Bandaríkja-
stjórniuni er ekki það, hvort gull-
gildi dollarsins sje 40, 50 eða 60%
af því sem áður var, heldur að
gullgildið sje í samræmi við gull-
gildi annars gjaldeyris, svo að
mögulegt sje að halda uppi fram-
leiðslu og útflutningi þannig, að
það borgi sig, með því vöruverði
og þeim framleiðslukostnaði, sem
til Bankaríkjanna og árið 3938
var verslunarjöfnuðurinn við út-
lönd svo hagstæður, að ógrynni
gulls kom fyrir vörugreiðslur.
Fjármagnsstraumurinn til Banda-
ríkjanna hefir haft í för með sjer
sífelda eftirspurn eftir dollar-
gjaldeyri, og þeirri eftirspurn hef-
ir ekki verið hægt að fullnægja
nema með því að flytja gull til
Bandaríkjanna. Árin 1935—1937
tóku Bandaríkin við erlendu fjár-
magni, sem nam 3% miljarð doll-
urum, eða nálægt 86% af því
gulli, sem flutt var til ríkjanna á
sama tíma. En verslunarjöfnuður-
inn hafði hinsvegar engan gullinn-
flutning í för með sjer fyr en á
síðasta ársfjórðundi 1937. Árið
1938 var það hinsvegar hinn mikli
útflutningur umfram innflutning,
sem átti aðalþáttinn í að veita
gullinu inn í Baudaríkin það ár.
Verslunarveltan var það ár hag-
stæð um 1 miljarð 134 miljónir er 1 U. S. A.
dollara og er það hagkvæmasti
verslunarjöfnuður sem Bandaríkin
liafa liaft í 17 ár. Þetta skýrir.
ásamt fleiru, að gull fyrir 1.6
miljarð dollara var flutt til Banda-
ríkja árið 1938.
Morgenthau álítur, að gullið
haldi áfram að flæða inn í Banda-
ríkin svo lengi sem
a) skilyrðin fyrir öruggri og
arðberandi ráðstöfun fjármagns í
fyrirtækjum erlendis eru ekki svo
góð, að þau dragi fjármagn frá
Bandarík j unum,
b) útlendingar álíta að í Banda-
rfkjunum sjeu horfur á áfrain-
haldandi uppgangi,
c) stjórnmálahorfurnar í heim-
inum eru ískyggilegar,
d) möguleiki er fyrir að gjald-
miðill ýmsra þjóða verði feldur í
verði.
Morgenthau staðfestir að út-
lendingar hafi selt gull til Banda-
ríkjanna og fengið hluti í ame-
rískum framleiðslufyrirtækjum
fyrir andvirðið, en þó er upphæð
sú, sem útlendingar þannig hafa
fest í ameríkönskum verðbrjefum,
miklu minni en margir halda. Alls
hefir fjármagn það, sem útlend-
M
ingar hafa fest í ameríkönskum
Fjármálaráðlieiíann | vergj)rjefum ega ignfyrirtækjum,
verið minna en fimtungur af því
gulli, sem safnast hefir fyrir í
Bandaríkjunum á sama tíma. Við
þetta bætast innstæður til stutts
tíma, sem útlendingar hafa eign-
ast og nema alls 1.8 miljarð doll-
urum, en þetta eru mestmegnis
innstæður sem hægt er að taka
xit fyrirvaralaust og engir vextir
eru greiddir af.
Fyrir nokkrum árum lifði
heimurinn þau gífurtíðindi,
að ýms lönd, Frakkland, Holland,
Sviss o. fl. — gullblokkin svo-
nefnda — voru komin á barm
byltingar og ríkisgjaldþrots vegna
þess að þau hjeldu dauðahaldi í
fjármálalögmál og peningakenn-
ingar frá því fyrir heimsstyrjöld,
án þess að taka tillit til, að flest
ríki veraldar höfðu tekið upp nýja
stefnu í peningamálum og notuðu
sjergulltryggingu á nýjan hátt í
viðskiftalífinu.
Peningamálastefna Bandaríkj-
anna er í samræmi við líðandi arinn grafi undan tiltrúnni, álít-
ur Morgenthau að sje ekki á rök-
um reist. Hann álítur, að þaðjsem
öllu öðru fremur auki traust kaup-
sýslumanna á framtíðinni sje von-
in um að tímarnir sjeu batnandi.
Þróun sem örvar slíka von bygg-
Ist. á iitlitinu til þess að verð fram-
leiðsluvörunnar verði stöðugt eða
ofurlítið hækkandi. Það sem káup-
sýslumenn Bandaríkjanna ótíast
mest í sambandi við dollarinn er
að vöruverðið falh, þ. e. að kaup-
máttur dollarins stígi. Morgenthau
bendir á hvernig eldri reynsla
sýni, að lækkandi vöruverð hafi
jafnan haft skaðieg áhrif á fjár-
hagslífið: Þjóðartekjurnar rýrast,
arðurinn hverfur, trvggingjn fyrir
lánum rýrnar og athafnaíiennirn-
ir kippa að sjer hendinni. Hafi
kaupsýslumaðurinn tryggingu fyr-
ir því, að verðið lækki ekki mikið
hefir hann betri vonir um að
kaupsýsluágóðinn. eða arður . at
fje sem lagt er í fyrirtæki, geti
haldist, og er því lausarP á fje
sínu en ella. ,
Umboðið til pess að verðfella
dollarinn ætti því, samkvæmt á-
liti fjármálaráðherrans, að" vera.
trygging fyrir því. að vöruverðinu
verði ekki leyft að falla itr hófi
þó að framboð á erlendum gjald-
eyri heftist. Þessi aukna trygging
fyrir stöðugu verðlagi á að vera
örvun til manna um að legg-ja fje
í framleiðslufyrirtæki.
Morgenthau lýkur svari sínu. til
formanns fjármálanefndar öld-
ungadeildarinnar á þessa leið:
„Staðhæfingin um, að heimildin
til að breyta gullgildi dollarsin*
orsaki vantrausd og hljedrægni
meðal kaupsýslumanna, er að mínn
áliti ekki bygð á raunverulegum
athugunum. Mjer virðist öllu frek-
ar þessi staðhæfing vera tilraun
til að taka upp aftur gamlar
fræðikenningar um peningamál,
sem samrýmast illa ástandi því, er
verið hefir ríkjandi hin síðari ár.
Truflanir þær, sem eru á fjár-
málalífi heimsins í dag, eiga. rót
sína að rekja til ástæðna, sem því
í gullgildið sem var fyrir llær einvörðungu eru óviðráðan-
legar okkur, og ekki undir okkar
stjórn. Áhrif þessara truflana á
fjárhagslíf vort hafa orðið þau,
að ameríkanski dollarinn nýtur
meira trausts en nokkur annar
gjaldeyrir. Þessi kollustuvottur til
dollarsins, sem kemur fram í stór-
um yfirfærslum fjármagns til
Bandaríkjanna, veldur vöntun á
jafnvægi, sem er hið eina í þessu
máli, sem valdið gæti oss áfiyggj-
r. Morgenthau sýnir fram á,
hvers vegna Bandaríkja-
menn geta ekki stöðvað gullinn-
flutninginn. Ef fjármálaráðuneyt-
ið bannaði að kaupa gull, mundi
þetta valda truflunum á gull- og
gjaldeyrismarkaðnum og leiða af
sjer umrót í alþjóðaviðskiftum,
bæði í Ameríku og erlendis og
valda kyrkingi á þroska atvinnu-
lífsins. Hlutfallið milli gjaldeyris
aðalverslunarþjóðanna mundi
breytast. Ef ekki væri hægt að
fullnægja hinni sífeldu eftirspurn
eftir dollar-gjaldeyri með því að
kaupa gull mundi dollarinn hækka
í hlutfalli við annan gjaldeyri og
enginn veit hvað gengi hans gæti
orðið áður en lyki. Ekkert land
mundi hafa hagnað af slíkri gjald-
eyristruflun.
Jafnframt þessu gæti slíkt bann
gegn gullinnflutningi til Banda-
ríkjanna haft áhrif á verð gulls-
ins sjálfs. Traust almennings á
gildi gullsins gæti bilað og þau
lönd sem framleiða gull gætu kom-
ist í fjárhagsvandræði ef Banda-
ríkin hættu að kaupa gull.
Ef gullverðið væri lækkað úr
því verði, sem það er nú keypt 4
í U. S. A. og er 35 dollarar únsan,
ofan í t. d. 25 dollara eða farið
ofan
1933 þegar únsan kostaði 20.67
dollara, mundi þetta hafa hin al-
varlegustu álirif á fjárliagslíf
Bandaríkjanna. Það mundi verða
slæmur dragbítur fyrir utanríkis-
verslunina ef verðið, sem útlending-
ar yrðu að borga fyrir ameríkansk-
an gjaldeyri, hækkaði um meira
en 40%. Hinsvegar mundi inn-
flutningsvaran til Bandaríkjanna
verða ódýrari og ameríkanskir
framleiðendur fá slæma samkepni
frá útlendu framboði. En samt er
það alls ekki víst, að þetta kæmi
útlendu framleiðendunum að
gagni. Innflutningsþol Bandaríkj-
anna er sem sje mjög háð athafna-
lífinu í landinu sjálfu, en það
mundi bíða hnekki við hækkað
dollargildi.
Sú staðhæfing, að umboð for-
setans til að verðfella doll-
um. Heimildir þær, er við líöíhm,
hafa nægt til þess að hindra skað-
vænleg áhrif aðstreymisins á pen-
ingamáMn heima fyrir. Heimildjr
þær í fjármálum, sem Kongressinn
hefir gefið forsetanum, hafa verið
notaðar þannig, að þær hafa frem-
ur reynst sem voldugt afl í átt-
ina til verðfestingar en í áttina
til vantandi verðfestingar í fjár-
hagsmálunum heima fyrir og í al-
þjóðlegum viðskiftum'‘. —
(Grein þessi er að sjálfsögðu
rituð, áður en stríðið braust út)-