Morgunblaðið - 25.10.1939, Blaðsíða 5

MiðvikuflagDr 25. okt. 1939.
%
Útgef.: íHflf. Árvakur, Reykjavík.
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Vaitýr Stefánsson (ábyrgtSarm.).
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreitSsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 3,00 á mánuöi.
í lausasölu: 15 aura eintakitS,
25 aura me'ö Lesbók.
Vika tilstefnu
AÐEIJSIS vika er nú til stefnu,
þar til Alþingi kemur sam-
ar, til framhaldsfunda.
Eins qg kunnugt er, var Al-
þingi frestað á síðastliðnu vori.
3>ar af leiðir, að þingið tekur
að þessu sinni við málunum
þar sem þau voru, er þingfund-
um var frestað í vor.
Ekki er vitað hvaða ný mál
TÍkisstjórnin leggur fyrir þing-
ið að þessu sinni, önnur en þau,
sem hún hefir orðið að gefa út
í bráðabirgðalögum eftir þing-
jfrestunina. Þessi mál eru orðin
nokkuð mörg og eru fíest eða
öli afleiðingar stríðsins.
Auk stríðsmálanna verður að-
alstarf þingsins að sjálfsögðu
fjármálin. Þau verða erfið við-
ureignar, vegna þeirrar taum-
lausu eyðslu og óhófs, sem ríkt
hefir á nálega öllum sviðum.
Fjárveitinganefnd er nú að
koma saman, til þess að vinna
að f járlögunum. Ríkisstjórnin
mun að sjálfsögðu leggja fram
víðtækar breytingartillögur við
fjárlagafrumvarpið, því að ekk-
ert vit væri í, að afgreiða ó-
breytt það f járlagafrumvarp,
sem nú liggur fyrir þinginu. —
Slíkt væri óðs manns æði á
þessum erfiðu tímum.
En þeir, sem eitthvað kynna
sjer fjárlögin munu brátt kom-
- ast að raun um það, að ekki er
unt að gera þar stórfeldan nið-
urskurð, nema með breyttri
löggjöf. — Það eru að
vísu margir smáir útgjaldaliðir
. á f járlagafrumvarpinu, sem
mega og verða að hverfa nú, en
þeir einir nægja ekki til þess
-að fá fjárlög, sem forsvaran-
legt er að afgreiða á þessum
tímum. Einnig má án efa spara
mikið fje, með því að leggja
niður sumar af hinum dýru, en
■óþörfu ríkisstofnunum og sam-
eina hinar, sem nauðsynlegt
þykir að ríkið starfræki áfram.
Sjálfsagt er að vinna að þessu,
en það nægir heldur ekki til
þess að koma ríkisútgjöldunum
svo langt niður, sem nauðsyn-
ilegt er.
Af því, sem nú hefir sagt
verið, er ljóst, að ekki verður
unt að afgreiða forsvaranleg
fjárlög á þessu þingi, nema með
breyttri löggjöf. Við verðum
einnig að geia okkur það ljóst,
að sá niðurskurður á útgjöldum
ríkisins, sem nú er óumflýjan-
legur, verður að verulegu leyti.
að grípa inn á verksvið, sem
allir eru sammála um, að sjeu
í eðli sínu gagnleg og nauð-
:synleg. Alvörutímarnir, sem við
nú lifum á, krefjast róttækra
aðgerða á sviði fjármálanna. Og
’jþað er þetta verkefni, sem stjórn
-eg þing eiga nú að vinna.
\ 5
TJr »Bláu bókinni» sem breska stjórnin gaf út um stríðið: 2. grein
Heimsókn Sir Nevile
Hendersons hjá
þess að sjð ekki þolinmæði“
Eftir Miinchensáttmálann
í fyrra voru það marg-
ir, sem álitu, eins og Mr.
Chamberlain, að friður væri
trygður í næstu 20—30 ár.
En samt sem áður var trúin
ekki ríkari en það, að Mr.
Chamberlain ljet það vera sitt
fyrsta verk, er hann kom frá
Miinchen, að blása nýju lífi í
vígbúnað Breta. Þjóðverjar hafa
haldið því fram, að hann hafi
með þessu sýnt að hann hafi
ekki undirskrifað Múnchen-
sáttmálann af heilum hug.
En það var þó endanleg inn-
limun Tjekkóslóvakíu í Þýskal.
hálfu ári síðar, sem kipti
grundvellinum undan skýja-
borgunum 'um. langvarandi
frið. Það er mælt, að Sir Nev-
ile Henderson, sendiherra Breta
í Berlín, hafi unnið sleitulaust
í einlægri trú að auknu sam-
starfi Breta og Þjóðverja, þar
til að atburðirnir gerðust þ. 15.
mars síðastliðinn, þegar Hacha
forseti Tjekkóslóvakíu var
neyddur til þess að farga sjálf-
stæði þjóðar sinnar og biðja um
vernd Þjóðverja á næturráð-
stefnu, sem hann og utanríkis-
málaráðherra hans voru boðaðir
á í höll Hitlers í Berlín.
En upp úr því, var eins og
vonin um frið í álfunni kulnaði
smátt og smátt.
★
í skýrslu þeirri, sem hjer fer
á eftir og tekin er úr „Bláu
bókinni“, sem breska stjórnin
gaf út um sambúð Þjóðverja og
Pólverja og upphaf stríðsins,
segir Sir Nevile Henderson frá
heimsókn, sem hann fór í til
Hermanns Görings, næst æðsta
■ manns þýska ríkisins tveimur
og hálfum mánuði eftir að at-
burðirnir í Tjekkóslóvakíu gerð-
ust. Þeir voru þá enn í fersku
minni, þótt nýtt vandamál væri
þá fyrir nokkru komið til sög-
unnar, deilur Þjóðverja og Pól-
verja.
Skýrslan er send Halifax lá-
varði, svohljóðandi:
Skýrsla Sir Nevilles
Hendersons til Halifax
lávarðar.
Berlin, 28. maí 1939.
Lávarður minn.
1. Jeg; fór í stutta heimsókn til
Görings marskálks í Karinhall í
gær.
2. Göring marskálkur hóf máls á
því að gagnrýna afstöðu þá, sem
tekin væri í Englandi gagnvart
öllu þýsku og sjerstaklega í sam-
bandi við gullið, sem geymt væri
þar fyrir hönd þjóðbankans í
Tjekkóslóvakíu; hann hafði sýni-
lega verið að tala við einhvern
annan um þetta mál. En áður en
mjer gafst tími til að svara, var
hann kallaður að símanum, og
' þegar hann kom aftur, vjek hann
„Hann saknaði
»
ekki að nýju að þessu sjerstaka
málefni. I staðinn kvartaði hann
yfir óvináttu Breta alment, yfir
stjórnmálalegri og viðskiftalegri
einangrun Þýskalands og yfir starf
semi þeiri’a manna, sem hann kall-
aði stríðsflokkinn í Englandi o.
s. frv.
3. Jeg sagði marskálknum að
hann yrði, áður en hann talaði um
óvináttu Breta, að gera sjer' grein
fyrir hvers vegna hin óvjefengjan-
lega breyting á hugarfari manna
í Englandi gagnvart Þýskalandi
hefði átt sjer stað. Eins og honum
væri mjög vel kunnugt, þá hefði
undirstaðan undir öllum viðræðun-
um milli Mr. Chamberlains og
Hitlers í fyrra. verið á þá leið, að
eftir að Súdetunum hefði verið
leyft að hverfa aftiar til Þýska-
lands, myndu Þjóðverjar láta
Tjekka afskiftalausa og myndu
ekkert aðhafast til að skerða sjálf-
stæði þeirra. Herra Hitler hefði
gefið ákveðna fullvissun í þessa
átt í brjefi sínu til forsætisráð-
herrans (Mr. Chamberlains) 27.
september. Með því að hlíta ráðnm
„villimanna“ sinna og hiklaust
innlima Bæheim og Mæri, hefði
Hitler ekki aðeins gengið á loforð
sín við Mr. Chamberlain, heldur
hefði hann skert alla kenninguna
um sjálfsákvörðunarrjett, sem
Munehen-sáttmálinn hefði livílt á.
4. Þegar hjer var komið tók
marskálkurinn fram í fyrir mjer
og kom með lýsingu á heimsókn
Hachas forseta til Berlin. Jeg sagði
við Göring marskálk, að ekki væri
hægt að tala um frjálsan vilja,
þareð, að því er mjer hafði skilist,
hann hefði sjálfur hótað að láta
flugvjelar sínar gera loftárás á
Prag, ef Hacha forseti neitaði að
skrifa undir. Marskálkurinn neit-
aði því ekki, að þetta væri satt, en
gaf skýringu á því, hvernig þetta
atriði hefði borið á góma. Að því
er liann sagði, hafði dr. Hacha frá
því fyrsta verið fús til að undir-
skrifa alt, en hefði sagt að sam-
kvæmt stjórnarskránni hefði hann
ekki umboð til að gera það, án
þess að ráðgast fyrst við Prag.
Eftir allmikla örðugleika, var
hægt að fá símasamband við Prag
og tjekkneska stjórnin hefði ver-
ið samþykk, en bætti því við, að
hún gæti ekki ábyrgst að ein lier-
deild (battalion) að minsta kosti,
myndi ekki skjóta á þýsku her-
mennina. Það var, sagði hann, ekki
fyr en hjer var komið að hann
aðvaraði dr. Hacha um að hann
myndi gera loftárás á Prag, ef
no’-kur Þjóðverji týndi lífi. Mar-
! skálkurinn endurtók líka í svari
við athugasemd einni, sem jeg
gerði, söguna aun að hertaka 'VViko-
witz, áður en sa.mningarnir voru
undirskrifaðir, hefði farið fram
aðeins til þess að verða á undan
Pólverjum, sem, sagði hann, vitað
var að ætliaðu að leggja undir sig
þetta verðmæta svæði við fyrsta
tækifæri.
5. Þegar lijer var komið minti
jeg Göring marskálk á, að enda
þótt jeg hefði ávalt skilið nauðsyn
þess að Tjekkar yrðu, vegna land-
fræðilegrar stöðu; sinnar, að lifa í
góðri stjórnmálalegri og viðskifta-
legri sambúð við Stór-Þýskaland,
þá hefði hann sjálfur fullvissað
mig um í október síðastliðnum, að
það væri aðeins þetta sem stjórn
hans vildi. Hinar snöggu aðfarir
Þjóðverja 15. mars síðastliðinn,
sem jeg endurtók að villimennirn-
ir innan fiokksins hefðu átt sök
á, liefði þar af leiðandi, burtsjeð
frá öllu og öllum öðrum, haft
djúp áhrif á mig persónulega, og
hefðu eyðilagt alt það, sem jeg
hefði reynt að fá afrekað þau tvö
ár, sem jeg hefði verið í Berlin.
Þar að auki, hversu lítilvægt sem
það kynni að virðast í hans aug-
um, þá gæti jeg ekki annað sjeð,
en að tortíming sjálfstæðis Tjekka
væru pólitísk misgrip, sem væru
andstæð hagsmunum Þjóðverja
sjálfra.
6. Dálítið fát virtist koma á
marskálkinn *dð þessa persónulegu
árás á einlægni hans, og hann full-
vissaði mig um, að hann hefði
sjálfur ekkert vitað uin ákvörðun-
ina, fyr en búið var að taka hana.
Hann myndi ekki, sagði hann, hafa
farið til San Remo, ef hann hefði
um hana vitað; hann hefði heldur
ekki haft jafn mikið gagn af dvöl
sinni þar, eins og hann hefði vænst,
vegna hins óvænta og mikla starfs
sem á sig hefði hlaðist vegna þessa.
Því næst hóf hann að að gefa mjer
nokkuð ólíklega skýringu, þótt
hún væri lík þeirri sem voa Weisz-
nácker barón liafði gefið mjer í
mars síðastliðnum, á tilraunum
Þjóðverja til þess að komast að
viðunandi samkomulagi við Tjekka
og á því að þær mistókust, vegna
þrákelkni Tjekka og endurlífgun-
ar á því, sem hann kallaði Benes-
hugsunarhátt og ætti rót sína
að rekja til uppörfunar frá Ame-
ríku.
. , 7. Þar sem jeg var tímabundinn,
sagði jeg Göring marskálki, að
mjer væri vel kunnugt um rökin,
sem stjórn lians færði fram til þess
að rjettlæta aðfarir sínar, en jeg
áliti það meira virði að hann fyrir
sitt leyti skildi sjónarmið Breta,
sem af þeim hefði skapast.
Afleiðingin af Prag-„ráninu“ væri
sú, að stjórn lians hátignar og
breska þjóðin væri staðráðin í að
veita. viðnám með valdi, hverri
nýrri ágengni. Engir óskuðu vin-
samlegs samkomulags milli Þjóð-
verja og Pólverja um Danzig og
pólsku göngin heitar en við. En
ef Þjóðverjar leituðust við að|
leysa þessi mál með einhliða að-
gerðum, svo að Pólverjar neydd-
ust til að grípa til vopna til þesa
að varðveita sjálfstæði sitt, mynd-
um við og Frakkar, og eins aðrar
þjóðir, láta það til sín taka, með
öllum: hinum ægilegu afleiðingum
sem löng heimsstyrjöld myndi hafa
í för með sjer, einkum fyrir Þjóð-
verja o. s. frv. Göring marskálkur
virtist ekki draga í efa að við
værum reiðubúnir til-að berjast og
fór ekki lengra í svari sínu en aS
gera tilraun til að sanna, að að-
stæðurnar væru breyttar 1939 frá
því 1914, að ekkert ríki gæti yfir-
bugað Þýskaland í Evrópu, að
hafnbann myndi engu fá orkað að
þessu sinni, að Frakkar gætu ekki
þolað langa stj-rjöld, að Þjóðverjar
gætu unnið Bretum meira tjón en
Bretar Þjóðverjum, að í sögu Þjóð-
verja væru uppgangstímabil og
niðurlægingartímabil, og nú væru
uppgangstímar, að Pólverjar hefðu
enga liernaðarlega revnslu, og aS
einu liðsforingjar- þeirra,, sem
nokkuð væri í spuimið, væru þeir,
sem þjálfaðir hefðu verið í þýska
hernum, að þeir væru ekki og
hefðu aldrei verið raunverulega
sameinuð þjóð og þar sem Frakkar
og við gætum ekki og Rússar af
eigiuhagsmunahvötum vildu ekki
veita þeim hernaðarlega hjálp,, sem
noklrur veigur væri í, þá myndi
þeir fá ógurlega ráðningu o. s.
frv. Marskálkurinn dró í raun og
veru fram allar röksemdir, sem
búast mætti við í svari við um»
mælum, sem, hnigu í þá átt,
að Þjóðverjar hlytu að bíða ósig-
ur. Enda þótt jeg væri órólegur út
af ummælum hans um það að
pólska þjóðin væri í raun og veru
ekki sameinuð, þar sem þau líkt-
ust rökum Þjóðverja síðastliðið ár
um Tjekkóslóvakíu, þá fanst, mjer
á því. að hann ýkti að nokkru
leyti málstað sinn, að liann vera
talsvert minna vongóður heldur en
hann ljest vera.
8. I lok þessa reiðilesturs, spurði
hann mig, livort það væri rjett að
England „af öfund yfir öflugu
Þýskalandi" sækist eftir stríði við
Þjóðverja og, ef svo væri ekki,
hvað hægt væri að gera til þess að
fyrirbyggja það. Jeg sagði, að eng
inn maður með fullu viti gæti
hugsað um nýtísku styrjöld, nema
með hryllingi, en að við myndum
ekki kynoka okkur við því, ef
Þjóðverjar tæki aftur til þess að
beita ofbeldi. Ef, þess vegna, kom-
ast ætti hjá styrjöld, þá væri þol-
inmæði nauðsynleg og hafa. yrði
hemil á villimönnunum í Þýska-
landi. Það væri rjett, að Þýskaland
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐTJ.