Morgunblaðið - 06.02.1940, Blaðsíða 4
4
morgunblaðið
• Þriðjudagur 6. febrúar 1940L
I.
ITímanum frá ,9. jan. er opíð
brjef til Jóns Pálmasonar al-
j)ingismanns frá einhverjum
skuggabaldi, sem kallar sig Bænda
flokksmann í Austur-Húnavatns-
sýslu. Þar er varpað nokkrum
hnútum til mín og :m. a. sagt ber-
u,m orðum, að brjef, sem stjórn
Sjálfstæðisfjelags Austur-Hxma-
vatnssýslu gaf út í nóvember s.l,,
hafi verið fram komið vegna þess,
að jeg „sem læknir“ hafi vitað,
að Jóni í Stóradal hafi ekki verið
lífs auðið. Þetta verður naumast
á annan veg skilið en þann, að
gorhljóð hafi komið í nef mjer,
er jeg sem iæknir sá feigðina í
augum þessa foringja húnvetnskra
bænda. Jeg hefi oft átt í ritdeil-
am, en þetta er í fyrsta skifti, sem
mjer er brigslað um, að jeg hrósi
happi yfir því, að sjúklingum
þeim, sem leita mín sein læknis í
fullu , trausti, er ekki auðið lífs.
I>essi illkvitnislega aðdróttun er
því ómaklegri í minn garð, sem
<lauði Jóns heitins í Stóradal, sem
hvorki var frændi minn nje vinur,
vakti alveg sjerstaka viðkvæmni í
brjósti mínu, svo að jeg fann hvöt
hjá mjer til að yrkja eftir hann
■erfíljóð, en það hefi jeg aðeins
gert áður um tvo menn, þá föður
minn og þann náfrænda minn, sem
jeg átti það að þakka, að jeg var
*ettur til itíenta, og sem að nokkru
leyti gekk mjer í föður stað.
★
Þegar jeg fluttist hingað norð-
ur í átthaga mína sem fulltíða,
maður, var Bændaflokkurinn að
hefja skeið sitt. Jeg hafði andúð
á honum eins og öðrum stjettar-
flokkum og þeirra matarpólitík.
Jón heitinn í Stóradal skoðaði jeg
sem þröngsýnan afturhaldsmann,
eins og ýmsir aðrir hafa gert, Jeg
átti tvö síðustu árin sæti með hon-
nm í sýslunefnd og stjórn sögu-
fjelagsins Hiínvetningur og fjekk
þá ósjálfráða virðingu fyrir gáf-
um hans, einbeitni og ást á öllu
því, sem húnvetnskt er. Það er ef I
til vill af því, að jeg hefi fengið |
dálitla skáldgáfu í vöggugjöf, að
jeg geri mjer far um að líta ekki
eingöngu á líkamleg einkenni,
heldur reyni einnig að skygnast
inn í sálarlíf manna og hefi oft
fengið tækifæri til þess í 20 ára
læknisstarfi og þátttöku í ýmsum
fjelagsmálum. Jeg sá því, að Jón
1 Stóradal var óvenjulega heil-
steyptur maður og hugsjónamað-
ur, sem fórnaði lífi sínu, starfs-
kröftum og auði til að vernda
ýms þau verðmæti, sem núlifandi
.kynslóð metur ekki eins og skyldi.
Hann barðist fyrir íslenskri
bændamenningu, sem viðheldur
því besta frá fortíðinni og lýsir
sjer í sjálfstæði, bæði andlegu og
efnalegu. Hann var bóndi í þess
•orðs bestu merkingu, þótt hann
væri ekki búmaður í sama skiln-
ingi og ýmsir forfeður hans í
Stóradalsætt.
★
Starf bóndans er framar flestum
hðrum lífrænt. Hann er samverka
maður lífsins og leggur að því
læknishendur, bæði hinum vax-
andi gróðri á jörðinni hans og í
hjörðinni lians. Starf skrifstofu-
mannsins, sem fæst við þurrar töl-
ur og verkamannsins í stóriðju-
verinu, sem gerir sama andlausa
handtakið mínútu eftir mínútu og
ár eftir ár, er aftur á móti vjél-
í'
BRJ£F
KRAKI
rænt. Starfið og umhverfið mótar
mennina að meira eða minna leyti.
Vjelamenningin og tæknin, se«í
nær stöðugt meiri tökum, skapar
vjelrænan hugsunarhátt, sern met-
ur lítils hin eilífu lögmál lífsins.
Sá hugsunarháttur er það sker,
sem farsæld mannkynsins er nú
að stranda á. Sósíalisminn er hin
hreinræktaðasta vjelræna lífsskoð-
un. Haun hugsað sjer fyrirmyndar
þjóðfjelagið eins og vel skipulagð
an kálgarð, þar sem kálplönturn-
ar standa í kyrfilegum röðum,
hver anuari líkar og sem allra
jafnastar. Iíinn sanni sveitamaður
dáist aftur á móti meira að fjalla-
gróðrinum, þar sem ólíkar jurtir
vaxa hlið við hlið í innbyrðis sam-
kepni um gróðurmagn moldarinn-
ar og sólai’ljósið. Þar heldur það
velli, sem hæfast er. Hann gleðst
yfir litskrúðinu og margbreytn-
inni og drekkur með unun ilminn
úr fjallahlíð og dalagrund, þann
ilm, sem aldrei fæst úr kálgarð-
inum. Sjálfur er jeg sveitabarn
og hefi fundið enn betur en áður
eftir nokkra dvöl í tveimur
stærstu borgum heimsins, að „mín-
ar duldu, djúpu rætur draga þrótt
úr landsins mold“. Jeg fylgi
Sjálfstæðisflokknum að málum
eingöngu fyrir það, að hann geng
ur skemst í því að skipuleggja
þjóðlífið eftir kálgarðshugsjón
hinnar vjelrænu lífsskoðunar, enda
veit jeg, að allskonar skemdar-
maðkar og sníkjudýr þrífast bet-
ur í kálgarðinum á flatneskjunni
en í ihngróðrinum í faðmi fjall-
anna.
II.
Oldur hinnar vjelrænu lífsskoð-
unar hafa skollið á land vort og
mótað hugsunarhátt allra stjetta
að meira eða minna leyti. Menn
hæla sjer af því, að vera róttæk-
ir og slíta líka hispurslaust ýms-
ar þær rætur, sem standa djúpt í
þjóðlífi voru og sögu. Afleiðing-
in er uppblástur á ýmsum svið-
um og meuningarleysi.
Þegar nýjar lífsskoðanir flæða
yfir löndin og brjóta niður þær
skorður, sem aldagömul framþró-
un hefir sett þjóðfjelagið í, þá
standa ávalt einstaka menn eins
og klettar úr hafinu og veita við-
nám. Það er eins og allur lífs-
þróttur hins forna skipulags safn-
ist saman hjá þeim og magni þá,
um leið og viðnámsþrótturinn fjar-
ar úr æðum þeirra, sem lítilsigld-
ari eru.
★
Jón heitinn í Stóradal var
glögt dæmi þessa nú á tímum.
Slíkir menn eru vanalega dæmdir
til að bíða ósigur og verða písl-
arvottar. I sínum eigin styrkleika
eru þeir blindir á ístöðuleysi þess
liðs, sem þeir hafa á að skipa. Jón
í Stóradal trúði á viðnámsþrótt
hinnar íslensku bændastjettar
gegn hinni vjelrænu lífsskoðun.
Hann var einn af stofnendum
Framsóknarflokksins og trúði um
langt skeið á hlutverk hans sem
varnarvirkis hinna lífrænu hug-
sjóna gamallar bændamenningar.
En eftir því sem forystan í þeim
flokki dróst meir og meir úr hönd
um bændanna sjálfra til Reykja-
víkur og þegar sá flokkur smit-
aðist æ meir af sósíalistunum og
samstarfinu við þá, þá hlaut svo
að fara, að alt eðli Jóns heitins
gerði uppreisn gegn m'eirihlutan-
um í flokknum og segði að lokum
skilið við hann. Hann hafði þá trú,
að hægt væri að sameina alla
bændastjettina í einn öflugan
flokk til varnar hagsmunum
hennar og sjálfstæði. Hann gætti
þess ekki, að ýmsar kjarnbestu
bændaættirnar, sem áttu upprækt-
aða forystuhæfileika og sjálfstæð-
isþrá í eðli sínu, höfðu sópast burt
úr sveitunum og leitað athafna-
þrá sinni útrásar í hinum vax-
andi kaupstöðum. Þar var ekki
hægt að safna þessum mönnúm
saman í bændaflokk, enda þótt
margir þeirra beri í brjósti rækt-
arsemi til bændastjettarinnar, sem
þeir eru vaxnir úr, og það menn
af öllum flokkum. Það skildi hann
ekki, þessi afsprengur tveggja dug
mestu bændaættanna, sem forystu
hafa haft hjer í Húnaþingi á síð-
ari öldum. Nafni hans og ná-
frændi, Jón á Akri, var þar glögg-
skygnari og sá, að sjerstakur
bændaflokkur gat aðeins dreift
þeim kröftum, sem stóðu gegn
vaxandi áhrifum sósíalismans. Jón
í Stóradal hlaut að bíða ósigur
af því að hann hafði ekki fylgst
með þeirri framþróun, sem orðin
var. Það sá hann ekki fyr en um
seinan.
III.
Sje það rjett, sem samherji Jóns
heitins í Stóradal, Runólfur bóndi
að Kornsá, sagði yfir moldum
hans, að hann hefði lagt í sölurn-
ar fyrir hugsjónir sínar fje sitt,
krafta sína og jafnvel heilsuna, svo
æfi hans hafi enst skemur en ella
vegna ]ieirra ósigra, er hann beið,
þá er það og víst, að sumir af
hans eigin flokksmönnum bera á-
byrgð á einu stærsta áfallinu, sem
hann hlaut. Framsóknarmenn
greiddu honum að vísu mörg högg
og stór, því þeir skildu ekki eða
vildu ekki viðurkenna það, að
bann hafði aðeins reynst sínu eig-
in eðli trúr, er hann skildi við þá.
Sumir þeirra hafa ef til vill verið
með háværum hollustueiðum við
flokksheildina að þagga niður þær
raddir í sínu eigin brjósti, sem
kölluðu þá þeim í þá átthaga,
sem hann hafði aldrei yfirgefið.
Það svíður ætíð í þau sár, sem
menn hljóta af gömlum vinum og
samherjum, en trúað gæti jeg því,
að Jóni heitnum hafi sviðið það
meira, að ýmsir þeirra Bænda-
flokksmanna, er hann hafði treyst,
yfirgáfu hann og gengu aftur í
það lið, sem hann var kominn í
fult berhögg við. Ef hann lýgur
ekki á sig Bændaflokksnafnið,
grímuklæddi greinarhöfundurinn,
sem jeg er hjer að svara, þá er
hann einn af þessum mönnum.
★
Tæpri viku eftir jarðarför for-
ingja síns reynir hann að nota
nafn hans og minningu til að fá
aðra flokksmenn hans til að svíkja
stefnu hans og notar jafnframt
lát hans til þess að brígsla mjer,
sem harma hann, að vísu ekki af
vináttu, sem Jón heitinn vissi af
reynslu, áð oft er endaslepp, held-
ur af því að jeg virti hann sem
einn hinn merkilegasta og trygg-
asta son þessa hjeraðs, þar sem
jeg á sjálfur mínar rætur. Jeg
veit ekki hver hann er, þessi mað-
ur, sem bregður mjer um, að jeg
hafi hrósað happi yfir fráfalli hins
ágæta hjeraðshöfðingja. Mjer er
nóg að vita, að hann er smásál,
sem einblínir á þau stygðaryrði,
sem fóru milli Jóns heitins og
frænda hans, Jóns Pálmasonar,
fyrir mörgurn árum í kosninga-
hita, en missir sjónar á þeim
kjarna málsins, að þeir nafnarnir
börðust hyor á sinn hátt að sama
marki. Þessi maður, sem er svo
ósvífinn, að hann eignar Jóni
Pálmasyni brjef, sem undirskrifað
er af öðrum, og honum var alls-
endis ókunnugt um, er vís til þess
að villa heimildir á sjálfum sjer
og stela nafni annars flokks undir
róg sinn. Jeg trúi því að vísu
ekki nema um mjög fáa Fram-
sóknarmenn í þessu hjeraði, því
flestir forystumenn þeirra hjer eru
persónulegir vinir minir og dreng-
skaparmenn. Þeir vita það og, að
Jón heitinn í Stóradal barðist
gegn flokki þeirra til hinstu stund-
ar, og almenn velsæmistilfinning
hlyti að fyrirþjóða öllum nema
óþökka, að nota nafn hans nýlát-
ins til ómaklegra árása á frænda
I ;
hans á Akri ðg mig, sem hafði
unnið með honum að sameiginleg-
um áhugamálum í bróðerni. Éa
sje svo, að hann sje í rann og
veru Bændaflokksmaður, þá get
jeg sagt honum það, að ástæðan
til brjefs þess, er hann gerir að
umtalsefni, var ekki feigð þess
foringja, sem hann er að svíkja
trúnað við, heldur hitt,. að Tíminn
hafði í haust ymprað á því, a5
til samvinnusljta gæti koimið í
þjóðstjórninni. Ilafi hann nokkurn
tíma verið Bændaflskksmaður, sem
jeg efast. um, þá er hann í ætt
við þrælinn Kark, sem myrti for-
ingja sinn, Hákon Hlaðajarl, er
hann varð að fara huldu höfði
fyrir andstæðingum sínum. Hann
hugðist að vinna hylli þeirra, en
hlaut fyrirlitningu þeirra og líf-
lát. Karkur er altaf fyrirlitinn,
bæði af þeirn, sem hann svíkur, og
líka af hinum, sem hann vill þókn-
ast imeð svikráðum sínum. Það er
því best fyrir greinarhöfundinn a5
láta huliðshjálm ragmennskunnar
frjálst fenginn eða stolinn, því fyr-
irlitningu allra góðra Húnvetninga
á hann vísa. P. V. G. Kolka.
oooooooooooooooooo
Heilhveiti
nýkomið
VI5111
Laugavegi 1.
Útbú: Fjölnisveg 2.
EF LOFTUR GETUR ÞAÐ
EKKI-----ÞÁ IIVER?
Hið marg eftftrspurðta
Peek’s Ceylon Tea
er komftff.
H. Benediktsson & Go.
Sími 1228.