Morgunblaðið - 07.09.1940, Qupperneq 5

Laugardagur 7. sept. 1940,
er SCAPA FLOW
Sldpalagið í Scapa Flow.
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavfk.
Rltstjörar:
J6n Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (AbyrgtSarm.).
Auglýsingar: Árni Óla. •
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiBsla:
Austurstræti 8. — Slmi 1606.
Askriftargjald: kr. 3,50 & mánuBl
innanlands, kr. 4,00 utanlands.
1 lausasölu: 20 aura eintakiS,
25 aura meiS Lesbók.
Kartöflurnar
AÐ fór eins og marga grun-
aði, að kartöfluuppskeran
Ærá hinu góða sumri í fyrra seld-
ist upp, áður en nokkuð verulegt
kom á markaðinn af nýju upp-
-skerunni. Að vísu má húast við
J)VÍ, að uppskeran öll í fyrra hafi
verið töluvert meiri en árleg
jieysla landsmanna nemur. Því
asvo úrgangssamar hafa hirgðir
manna orðið, sem lengst voru
geymdar fram á sumarið í sumar.
'En við því er ekki gott að gera.
Nú er eftir að vita, hvernig út
’koman verður með kartöfluupp-
•skeruna í haust. Þó svo kunni að
hafa farið, að menn hafi farið
•eftir tilmælum ríkisstjórnarinnar
í vor, og sett niður heldur meira
.af kartöflum en venja er til, mun
sú viðbót aldrei vega upp á móti
OÞví, sem sprettan hefir verið lak-
ari í sumar. Yegna hinnar óhag-
stæðu sumarveðráttu komumst við
aftur í það sama far, að hafa ekki
nægilegan kartöfluforða fyrir
landsmenn. Verðum við vafalaust
annaðhvort að flytja inn kartöfl-
uir á næsta ári, ellegar draga við
•okkur þessa ágætu fæðutegund.
‘Og það er slæmt.
En ef við íslendingar eigum að
Æaka upp þá stefnu með fullri al-
vöru í framtíðinni að trýggja
•okkur nægar kartöflur fyriv
meyslu þjóðarinnar, þá verður
ræktunin að vera það mikil, að
kún í góðum árum eins og 1939
•gefi af sjer mikla uppskeru. um-
*fram þarfir til manneldis. Þá þarf
að sjá um, að sá afgangur, sem
;l>á verður, geti komist í verð. Því
;annars getur ræktunin aldrei kom-
iist á það stig, að við fáum nægi-
ilega uppskeru í meðal sumri epa
þegar veðráttan er enn lakari.
Til þess að kartöfluræktin
verði sem misfellaminst, þá er það
.mjög þýðingarmikið að vanda
rraíktunina sem best, sjá um að
góðir útsæðisstofnar sjeu altaf fá-
anlegir á vorin, og að lögð verði
•sem mest alúð við kartöfluræktun
(oinmitt á þeim stöðum, sem hún
er tryggust. Og það er vitaskuld
á lágsvéitum á Suður- eða Suð-
vesturlandi. Iljer í nágrenni
Reykjavíkur eða á þeim stöðum
á Suðurlandi eða í Borgarfirði,
þar sem minst hætta er á nætur-
frostum á vaxtatíma jarðeplanna,
. á kartöfluræktin að vera mest.
í helstu kartöfluræktarhjeruð-
unum ættu menn að gera gang-
skör að því, að altaf verði trygg-
ir útsæðisstofnar, að garðstæði
sjeu valin þar sem jarðvegur er
hentugastur og frosthættan minst,
Þá myndi það og stórum hæta
fyrir framleiðendum ef sett væri
á stofn mat á sölukartöflum, svo
þeir hefðu trvgga sölu, sem besta
hafa vöruna, en úrgangskartöfl-
urnar, sem altof mikið hefir bor-
íð á undanfarin ár, yrðu teknar
dii skepnufóðurs.
Þetta
Hvalfjörður hefir á hess-
um síðustu tímum
stundum verið kallaður
Scapa Flow íslands — hið
tilvalda herskipalagi, búið í
hendur mönnunum af sjálfri
náttúrunni. Við bekkjum
Hvalfjörð — flest okkar, —
en hvað vitum við um Scapa
Flow?
Seapa Flow kemur fyrst vió
sögu í þessari styrjöld, strax
annan mánuðinn, þegar hugrakk-
ur þýskur kafbátsstjóri sigldi í
kjölfar birgðaskipa breska flot-
ans í gegnum sundin á girðingun-
um, sem verja innsiglinguna í
flóann, og sökti 22 þús. smálesta
orustuskipinu „Royal Oak“ í
sjálfum herbúðum breska flotans.
Eins og nærri má geta f jell bresku
þjóðinni þetta þungt. Næstum
alla heimsstyrjöldina 1914—1918
hafði Scapa Flow verið aðalvígi
breska flotans í heimahöfum —
hafði verið notaður til æfinga fyr
ir flotann fyrir styrjöldina, ea
strax 1914 var byrjað að víg-
girða hann. Virki voru hlaðiu
siglingar hindraðar með því að
sökkva gijmlum skipum eða með
tundurduflum og þvergirðingum.
Lítil fljótandi höfn og nokkur
viðgerðaskip voru líka höfð þarna
til viðhalds flotanum.
Þarna gátu herskip Breta leit-
að öruggrar hafnar til að taka
nýjar vistir eftir að þau höfðu
plægt sjóinn vikum og jafnvel
mánuðum saman.
★
Breska flotastjórnin leit þó ekki
svo á s.l. haust, þótt illa hefði tek-
ist til um „Royal Oak“, að öryggi
fióans væri úr sögunni, og að hún
yrði að fara að leita fyrir sjer um
nýja flotahöfn fyrir heimaflot-
ann. Mr. Churchill, sem þá var
flotamálaráðherra, skýrði breska
þinginu frá því, að gallar þeir á
vörnum flóans, sem hefðu gert
kleift „hið fífldjarfa afrek“ þýska
kafbátsstjórans, hefðu verið lag-
færðir, enda hefir engum þýskum
kafbát tekist síðan að leika eftir
afrek Priens kafbátsstjóra. En frá
því var hinsvegar skýrt þegar
breski heimaflotinn ljet úr höfu
í Scapa Flow, er styrjöldin í
Noregi hófst, að flotinn hefði þá
allur verið samau kominn í fló-
anum og verið þar um 5 vikna
skeið.
Þegar Prien kapteinn sigldi inn
í Scapa Flow í sept. síðastliðnum,
var hann í raun og veru að sigla
inn í gröf þýska flotans frá
keisaratímunum. Eftir heims-
styrjöldina var 11 þýskum orustu-
skipum, 5 orustubeitiskipum, 8
ljettum beitiskipum og 50 tund-
urspillum siglt inn í Scapa Flow
samkvæmt fyrirmælum Breta, og
þar áttu Þjóðverjar að láta skip-
in af hendi við bresku flotastjórn-
ina. En í stað þess að láta skip-
in'af hendi söktu Þjóðverjar þeim
í flóanum 21. júní 1919.
Mörgum þessara skipa hefir síð-
an verið lyft á hvolfi upp á yfir-
borðið og málmurinn úr þeirn
seldur sem brotajárn. Málmar eins
og messing, brons og kopar eru
ávalt mikilsvirði til endurbræðslu.
Stálplöturnar var hægt að nota til
eggjárnagerðar.
En það furðulega hefir gers.;,
að sumar af þessum plötum hafa
leitað aftur til Þýskalands, þar
sem þær hafa verið bræddar og
sendar síðan til Englands sem
skæri, rakblöð o. fl.
★
Höfnin í Scapa Flow er víðáttu
mikil og djúp, í kringum 11 mílur
á lengd, í austur og vestur, og
sjö mílur á breidd, í norður og
[lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllt
ví miður get jeg ekki sagt
nýjar fregnir frá Kína, og
hefi þó fengið alllangt frjetta-
brjef þaðan fyrir fám dögum. Eu
brjefið var fulla 3 mánuði á leið-
inni, er skrifað 21. maí s.l. Samt
býst jeg við, að blaðalesendur
vilji heyra, hvað íslensk kona, er
starfað hefir að kristniboði í Kína
um 35 ár, segir í frjettum þaðan.
Konan er frú Steinunn Hayes
kristniboðslæknir í Canton. Hún
skrifar á ensku, en jeg þýði að-
alefnið úr nokkrum hluta brjefs-
ins.
*
„Það er raunalegt að þurfa að
segja það, að styrjöldin og af-
leiðingar hennar fari sinn vana-
gang ennþá hjer eystra. Þjáning-
um Kínverja verður ekki með
orðum lýst.
Yið hjónin biium í herteknum
landshluta, og starf okkar og
samstarfsmanna okkar hefir í 2
ár snúist aðallega um líknarmái
til hjálpar kínverskum sjiikling-
um og fólki hálfdauðu úr hungri.
— Að vísu er maðurinn minn enn
sem fyrri 3 morgna á viku í lækn
ingastofu sinni á verndarsvæði
Breta til hjálpar útlendingum þar.
4 til 5 þúsund manns fær ókeyp-
is fæði á kristniboðsstöðinni og
um 300 sjúklingar leita þar lækn-
inga á hverjum degi.
Prjedikunarstarf og annað alt
verður að sitja á hakanum, þeg-
ar hungrið og allsleysið er svo
hræðilegt, — og þó eru það fjölda
margir, sem leita Krists í fullri
alvöru, og eignast sálarfrið um-
suður. Að honum liggja að norð-
an eyjarnar Ponnona og Main-
land og að austan og norðaustan
Burray og Syðri Ronaldsey, sem
eru| heldur minni. í vestri og suð
vestri er eyjan Hoy, sem er hæst
af öllum eyjaklasanum. Fjöllin ná
næstum 1.600 feta hæð.
í suðvestur hluta flóans eru
nokkur sund við eyjarnar Cava,
Rfea, Fura og Flotta; þar
kringdir af hörmungum ófriðar-
ins.
Dýrtíð er hjer mikil að vonum
og hrísgrjón fara síhækkandi í
verði. Er því óvíst hve lengi Rauði
Krossinn getur kostað svo mikl-
ar matgjafir, einkum þar sem
verkefnum hans fjölgar með vax-
andi fjárhagsvandræðum ,og neyð
víða um heim. — En verði hann
að diætta hjer, þá bíður þúsunda
manna ekkert annað en verða
hungurmorða.
Ófriðurinn í Norðurálfunni kem
ur hart niður á mörgum kristni-
boðum í Kína — eins og víðar.
Ung nýgift kristniboðshjón frá
Noregi eru nýlega komin til okk-
%r. Kristniboðinn hafði verið ár-
langt í Tíbet, en fór svo til Hong
Kong til að taka á móti konuefni
sínu, er kom frá Noregi. Þar gifc-
ust þau, en fám dögum síðar kom
fregnin um hernám Noregs, og
jafnframt var vonlaust um, að
fjelag þeirra gæti fvrst um sinn
sent þeim nokkurt fje til starfs
í Tíbet.
Og þarna stóðu þau fjevana og
gátu ekki einu sinni talað kín-
versku, en ensku tala þau bæði
vel. Þau eru lúterskrar trúar,
elskuleg og sannkristin, og ætla
að dvelja hjá okkur uni hríð, ef
eitthvað kynni að rætast úr, svo
að þau gætu komist síðar til
Tíbet.
Síra Jóhann Hannesson og kona
hans eru komin til stöðva sinna
FRAMH. Á SJÖTTTJ SÍÐU.
geta hin minni skip flotans legið.
Innsiglingaleiðir í flóann eru þrjár,
Hoy Sound í vestur, sem er út
í Atlantshaf; Hoxa Sound í suður
í áttina að Pentlandsfirðinum, og
Holm Sound í austur, út Norður-
sjóinn.
Pentlandsfjörðurinn er 7 mflna
breiður og er raunar alræmdur um
allan heim. Þegar straumarnir eru
sterkastir, fara þeir með 7 mflna
hraða á klst. Meira að segja hafa
þeir sett stór orustuskip út af
stefnu sinni. Þegar mikill stormur
er, sem blæs á móti strauminum,
myndast lóðrjettar öldur, sem geta
valdið tjóni, meira að segja á
hraðskreiðum gufuskipum.
í síðasta stríði var beitiskip á
vesturleið á móti stormi; brotnaði
þá stjórnpallur, bátur og fleira
ofan þilja og margir af skipshöfia-
inni særðust. Hundruð tonna af
vatni komust undir þiljur.
Það var í Pentlands-skerjagarð-
inum, austanmegin í firðinum, í
ofsastormi í janúar 1918, að tveir
tundurspillar strönduðu og öll
áhöfnin fórst, nema einn mað-
ur. Þessi eini maður, sem af
komst, flaut á einhvern óskiljan-
legan hátt í gegnum brimgarð-
inn og yfir hárbeittar klettanibb-
ur, og tókst að komast efst upp
á sker eitt, sem var gróðurlaust
og brimsollið. Þótt hann væri
særður og blæðandi, gat hann
haldið í sjer lífinu með snjó og
skelfiski, sem hann náði á fjöru.
Honum var bjargað tveim dögum
seinna.
Á vesturströnd Pomona, nálægt
Marwich-höfða, er granithella, sem
minnir á annan sorglegan atburð
úr síðustu heimsstyrjöld. Hún er
til minningar um Kitchener lá-
varð og áhöfnina á beitiskipinu
„Hampshire“, sem fórst þegar
skip þetta rakst á tundurdufl 6.
júní 1916.
★
Þegar litið er á náttúruskilyrð-
in við Scapa Flow, þá virðast það
orð að sönnu, er Churchill mælti
í ræðu sinni eftir Royal-Oak-at-
vikið. „Vegna öryggis þess, sem
við nutum, og frægt er, í Scapa
Flow í síðustu styrjöld, þá gerð-
um við of lítið úr hættum þeim,
sem við urðum jafnan að vera í
varðbergi gegn“.
= r
( Islensk kona lýsir
ásfandinu i Kina