Morgunblaðið - 20.09.1940, Síða 5

I
\
IFostudagur 20. sept. 1940.
jPlorjgttitMa&td
| Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
f Rltstjörar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgBarm.).
I Auglýsingar: Árni Óla.
; Ritstjðrn, auglýsingar og afgreiOsia:
Austurstræti 8. — Sími 1606.
j Áskriítargjald: kr. 3,50 á mánuOl
lnnanlands, kr. 4,00 utanlands.
| t lausasölu: 20 aura eintakiti,
25 aura meB Lesbðk.
Aðalatriðið
X? YRIR nokkru birti Tíminn
-*■ liugleiðingar um, að fje það,
tsem þjóðinni kynni að áskotnast
í ár, ætti að nota fyrst og fremst
til þess að setja hjer upp iðnrekst-
?ur, er bygðist á innlendri efni-
vöru. Var í því sambandi minst á
mó, torf, kalk til sementsgerðar
o. fl.
Það lætur altaf vel í eyrum okkar
íslendinga, þegar bryddað er upp
-á. nýjungum á hinu verklega sviði.
Eru umræður slíkar taldar bera
vott um hugkvæmni og framfara-
iiug. Fjarri fer því, að hjer verði
uokkuð dregið úr gildi þessara
tveggja eiginleika. Bn hægt er að
misnota þá eins og annað. Og það
-«r ekki laust við að manni detti
í hug, að slík misnotkun eigi sjer
stað, þegar talað er um nýjar
framleiðslugreinar eins og sjálf-
•sagðan hlut, á meðan engar rann-
sóknir hafa farið fram á því, hver
fjárhagslegur grundvöllur er hjer
til fyrir þær.
Við skulum vona, að sú rann-
sókn fari fram, og niðurstaða
hennar lofi góðum árangri.
En á meðan rannsakað er, hvern
;% unnið verður gull úr mó, mýr-
. artorfi, fjörukalki og öðrum inn-
lendum efnum, er okkur alveg ó-
:hætt að beina huganum í fullkom-
:ínni alvöru að því að tryggja sem
best þær framleiðslugreinar, sem
• efnahagsleg framtíð þjóðarinnar
rfyrst og fremst byggist á, sem sje
sjávarútveg og landbúnað.
Ef hjer verður rýmra um fje
*en verið hefir, þá þarf fyrst og
fremst að tryggja það, að fiski-
skipaflotinn fái nauðsynlega end-
urnýjun. En fyrir sveitabúskap-
Inn er það fyrir mestu, að tún-
ræktin verði aukin og hún verði
bæði varanleg og góð. Hentug
fiskiskip, ræktaðar jarðir. Það er
þetta tvent, sem við þurfum fyrst
-og fremst. Sje sá grundvöllur ör-
uggur, er um leið best trygð
framtíð nýrra iðn- og fram-
Ieiðslugreina. Þeim aðalatriðum
-má aldrei gleyma.
Þegar við höfum fengið nýjan
nýtísku fikiskipaflota, sem hentar
staðháttum vorum, og trygt er að
við getum í framtíðinni notað okk-
ur auðlegð hafsins, og þegar við
'höfum komið fótum undir land-
búnaðarframleiðsluna, þannig, að
fóðuröflun fer fram á ræktuðu
landi og flæðengjum, þá getum við
með fullri alvöru hugsað um að
leggja það fje, sem á hverjum
tíma er handbært með þjóðinni,
til þss að byggja upp iðnað í
stórum stíl, sem kann að geta átt
hjer framtíð og grundvallast á
þeim efnum, sem til eru í landinu
sjálfu.
En meðan þessi grundvallarat -
riði eru ekki leyst sem skyldi, er
rjett að nota orðtakið gamla:
„Maður Títtu "þjer nær“.

Fjörefnagjöf sem kemur
nf coinf eins og að slá
”1 Odlllj í uppgefinn klár
Teg segi nú eins og vatn-
»J dælski bóndinn sagði
við sr. Hjörleif á Undirfelli
eitt sinn: „Mjer þætti vænt
um að þú skeltir rófunni af
ræðunni“. Það var þurkur
um dagfinn, og bóndi vildi
hafa kirkjuferðina sem
stytsta. Eins vildi jeg að þú
hefðir þetta sem styst, sem
þú kant að skrifa“.
Þannig komst Jónas Kristjáns-
son læknir að orði, er jeg hitti
hann heima hjá honum á dögun-
um á Grettisgötu 81. En þar hefir
hann bæði íbúð og lækningastofu.
Og þangað leita menn til hans,
sem ráðgast vilja um vernd heils-
unnar eftir hans kokkabókum.
Mjer datt í hug, þegar jeg gekk
inn Grettisgötu, að þetta væri eitt
af nýjustu stórbæjar einkennum
Reykjavíkur, að læknar skuli vera
hættir því að hnappa sig í fáein
hús í Miðbænum með móttökustof-
ur sínar. Hvort sem þetta er af
því, að bærinn er orðinn það stór,
að hverfi hans verða ósjálfrátt
einskonar „læknishjeruð“, ellegar
þá bitt, að menn hafa upp á Jón-
asi, þó hann sje ekki þar sem um-
ferðin er mest.
Smalamenskan fyrst. /
Yið ræddum fyrst um uppvaxt-
arár hans eins og gengur,, því jeg
var kominn til þess að fá hann
til að segja eitthvað um æfi sína
og starf fyrir. blaðið í dag, því í
dag á hann sjötugsafmæli. Og það
fór eftir „recepti“ sr. Bjarna
Jónssonar, sem sagði það nýlega í
afmælisræðu einni, að það væri
orðin tíska hjer á landi, að eng-'
inn þættist maður með mönnum
nema hann á unga aldri hefði
fyrst verið smali og síðan róið til
fiskjar nokkrar vertíðir og loks
komist á skútu. Jeg þarf að tala
bötur um þetta „aðalsmerki“ við
síra Bjarna. En Jónas tók aldrei
nema „fyrrihlutapróf“ í þessum
reynslunnar skóla. Því hann var
aklrei nema smali, en hjelt því
lengi áfram, alt frá 7—12 ára ald-
urs, á Snæringsstöðum í Svínadal,
en þar er hann fæddur og uppal-
inn, og þar var hann þangað til
faðir hans dó, 1888, og einu ári
betur, en þá bauð frændi hans,
síra Benedikt Kristjánsson á
Grenjaðarstað honum að koma
þangað austur og kenna honum
undir skóla.
— Þú hefir verið gamall, er þú
byrjaðir að læra?
— Já, að árum, segir Jónas, en
eltki að þroska. Því jeg var ákaf-
lega seinþroska. Við smalamensku
seint og snemma, þroskuðust ekki
nema lappirnar.
Það var rjett um aldamótin sem
Jónas útskrifaðist úr Læknaskól-
anum og kom frá Höfn eftir
venjulega spítalagöngu þar, og
varð læknir á Fljótsdalsh jeraði.
Þar var hann hjeraðslæknir í 10
ár, kom 1911 til Sauðárkróks og
var hjeraðslæknir þar í 28 ár.
Um veru sína á Fljótsdalshjer-
aði sagði bann m. a.:
Jeg kom ungur og óreyndur til
— segir
Fljótsdalshjeraðs og var þar vei
tekið af öllum. Fólkið þar eystra
reyndist mjer hið besta alla tíð.
Fyrsta árið var jeg á Arnheiðar-
stöðum hjá Sölva hreppstjóra Vig-
fússyni, þeim mæta manni, og
konu hans Sigríði Sigfúsdóttur.
Annað ár var jeg á Hrafnkels-
stöðum. En þó fólkið væri gott,
voru húsakynni þar svo slæm, að
jeg var alveg að gefast upp við
læknisstörfin, og var að hugsa um
að fara til Ameríku, en þangað
höfðu 5 systkini mín farið áður.
Það kom af
sjálfu sjer.
— Hvenær datt þjer fyrst í hug
að vérða læknir?
— Jeg veit það ekki. Það kom
eins og af sjálfu sjer. Það var alt-
af siður heima á Snæringsstöðum,
þegar jeg var strákur, að ef gera
þurfti við meiðsli á hesti eða eí
einhver meiddi sig, svo binda
þurfti um það, eða einhver fjekk
fingurmein, að þá sá jeg um það.
— Hvaða leiðbeiningar eða
lækningabækur hafðir þú þá?
— Engar, alls engar. En jeg
liafði altaf gaman af því að sýsla
við þetta.
Bæjarhurðir
uppskurðarborð.
—- Var ekki ákaflega erfið að-
staða fyrir þig að fá'st við lækn-
ingaaðgerðir þarna eystra, þar
sem ekkert var sjúkrahús og eng-
in aðstaða til að gera uppskurði
og þessháttar?
—i Það var erfitt. En það gekk
alt furðu vel. Jeg gerði marga
uppskurði fyrstu árin þar eystra.
En oft var erfitt að fást við það
í slæmum húsakynnum. Maður
varð að bjargast við það eins og
það var. Jeg tók úr mönnum
botnlangana og skar upp fyrir
kviðslitum. Á einum bænum tók
jeg mein úr konu, sem var það
stærsta, er jeg hefi sjeð. Þetta
gekk alt saman vel. Altaf var eitt-
hvað borð, hurð eða fleki til að
leggja sjúklinginn á. Og fólkið,
sem var mjer til aðstoðar, gerði
sitt besta. Jeg sagði því í upp-
hafi, hvað það alls ekki mætti
gera. Og að það ætti að gera alt
nákvæmlega eins og jeg fyrirskip-
aði jafnóðum.
Barnaveiki gekk mikið þar
eystra á þeim árum. Stundum,
þegar jeg var sóttur, kom jeg of
seint. Börnin voru dáin. En þeg-
ar jeg kom nógu snemma, þá
gerði jeg stundum á börnunum
barkaskurð og bjargaði þeim.
Þeir hjeldu að jeg
gæti ekki vilst.
Alt þetta varð til þess, a'o
menn þarna eystra fóru að halda,
að jeg dygði til einhvers. Og þess
vegna komu þeir upp handa mjer
sjúkraskýli á Brekku í Fljótsdal.
Þar var jeg í 10 ár. Lærðar hjúkr-
unarkonur hafði jeg ekki þar. Eu
greindar og samviskusamar stúllc-
Jónas Xristjðnsson læknir
Jónas Kristjánsson.
ur læra fljótt það nauðsynlegasta.
Og þannig gekk það.
Erfiðastar voru vetrarferðirnar
yfir Fljótsdalsheiði yfir í Jökul-
dalinn. Heiðin er há og ein fann-
breiða allan veturinn. Einn vet-
urinn fór jeg 14 ferðir yfir hana'
fyrir jól.
Oft var dimmviðri og hríð á
heiðmni og óratandi, nema með
kompás. Jeg komst fljótt upp á
að fara eftir kompás og gat stefnt
á hvaða bæ, sem var á Jökuldaln-
um og skeikaði aldrei, meðan jeg
gat sjeð á kompásinn. Fljótsdæl-
ingar fengu þá trú, að jeg gæti
ekki vilst. En það var enginn gald-
ur, því jeg hafði það eitt fram
yfir þá að kunna að nota áttavit-
ann. Einkennilegt, hve mörgum
er ósýnt um það.
— Hvenær fórst þú að gefa þig
við heilsuvernd og mataræði?
— Það var árið 1913. Þá sigldi
jeg í þriðja sinn eftir að jeg var
orðinn hjeraðslæknir. En alls hefi
jeg farið 8 sinnum til útlanda eft-
ir að jeg varð læknir, til þess aö
kynna mjer ýmsar nýjungar á
sviði lækninganna. Fyrst í stað
lagði jeg þó eins mikla stund á
skurðlækningar, en á seinni árum
hefi jeg gefið mig meira að heilsu
fræðinni. Og eftir því sem jeg hefi
fengist lengur við þá fræðigrein,
eftir því sannfærist jeg betur og
betur um, hve mikið gott má af því
leiða, að almenningur fái leiðbein-
ingar í þeim efnum og fari eftir
þeim.
Að forðast
sjúkdómana.
Það fyrsta, sem vakti áhuga
minn, var hugboð mitt um það, að
ýmsir af algengustu sjúkdómun-
um stöfuðu beinlínis af breyttu
mataræði, svo sem meltingasjúk-
dómar, . efnaskiftasjúkdómar,
krabbamein. Margir þessir sjúk-
dómar gerðu lítið sem ekki vart
við sig áður.
— Var viðurværi manna þá
hollara en það er nú?
— Það er kannske ekki hægt
að kalla það svo. Því þá voru á
því ýmsir ágallar, sem nú eru
horfnir, t. d. sóðaskapurinn, sem
sullaveikin átti rætur sínar að
rekja til.
En það sem fyrir mörgum árum
fór að brjótast í mjer var hvort
við gætum ekki með breyttu mat-
aræði stemt stigu fyrir mörgum
þessara sjúkdóma, sem einna mest
þjá mannfólkið nú. Niðurstöður
næringarfræðinganna eru þær, að
þetta sje hægt.
Síðan gekk Jónas læknir að
bókaskap einum, þar sem ekki er
annað en heilsufræðisbækur, og
sýndi mjer bók eina eftir bresk-
an lækni, Mc Carrison að nafni.
Hann var í mörg ár yfirlæknir í
fjallahjeraði einu í Tíbet. Hann
hafði umsjón með heilsufari miljón
manna þar í hálendinu. Aldrei
varð hann þar var við eitt ein-
asta tilfelli af magasári, botn-
langabólgu eða krabbameini, og
dóu flestir í hárri elli.
Hann hefir gert nákvæman vís-
indalegan samanburð á mataræði
þessara fjallabúa og borgarbúa í
Evrópu. Og það er greinilegt hvar
gæfumunurinn liggur.
Það einkennilega fyrir okkur
er, heldur Jónas áfram, að fæðið
í Tíbet er ekki fjarskylt því, eins
og það var hjer á landi fyr á tím-
um.
Hvað er nauð-
synlegra?
Um allan heim starfa vísinda-
menn að því að finna hvernig
mataræðið eigi að vera sem holl-
ast, hvernig meijn eiga að lifa líf-
inu til þess að forðast sem mest
sjúkdómana, hvernig menn eiga
að varðveita lífsfjör sitt og and-
lega og líkamlega krafta fram
eftir öllum aldri. Og mjer er
spurn; Hvað er nauðsynlegra fyr-
ir mannfólkið? Hvað er ömurlegra
en að sjá unga menn að árum
dragast áfram gegnum lífið ens
og gamalmenni? En ennþá verður
sú sjón ömurlegri við þá tilhugs-
un, að þessu hefði verið hægt að
afstýra, með því að neyta altaf
hollrar fæðu, lifandi, fjörefna-
ríkrar fæðu, og forðast að líkam-
inn verði hreinasta „forðabúr" af
allskonar óhollustu og eiturefn-
um.
Að slá í
þreyttan klár.
Þegar viðnámsþróttur líkamans
bilar, þá byrja menn fyrst að
reyna að rjetta hann við. Þá
hvolfá menn kannske í sig tilbún-
um „vitaminum“. En oft vill svo
verða, að árangurinn af þeim inn-
gjöfum er skammvinnur. Hann er
svipaður því og þegar menn gefa
þreyttum klár þung og stór svipu-
högg. Hann tekur viðbragð, en
þreytan segir brátt til sín aftur
og alt fer í sama farið.
— Hvaða „matseðil“ vilt þú
láta okkur íslendinga hafa?
— Jeg vil fyrst og fremst að
við sleppum alveg hvítu hveiti og
sykri að miklu leyti. Að við flytj-
um inn korntegundirnar heilar, ó-
malaðar, mölum jafnóðum í brauð
FRAMH. A SJÖTTU SfÐU.