Morgunblaðið - 29.09.1940, Blaðsíða 5

Reykjauíkurbrjef
Sunnudagur 29. sept. 1940.
Útgeí.: H.f. Arvakur, Reykjavlk.
Rltfltjðrar:
Jðn K1 artansson,
Valtýr Stefánsson (ábyryBarm.).
Auglýsingar: Árni Óla.
Rltstjðrn, auglýaingar og afgreltjsla:
Austurstræti 8. — Sisal 1600'.
Áakriftargjald': kr. 3,50 & uiánuBI
lnnanlands, kr. 4,00 utanlands.
1 lauaasölu: 20 aura eintakHJ,
25 aura meB Lesbðk.
Háskólinn
Peir, sem vantrúaðir eru á, að
svo fámenn þjóð sem íslend-
angar geti í framtíðinni átt blóm-
legt mentalíf, hafa litið nokkru
iornauga til hinnar nýju háskóla-
byggingar. Hafa þessir menn litið
svo á, að hjer myndi vera eitt-
hvað svipað á ferðinni eins og
jjegar jarðir eru „yfirbygðar‘‘,
þegar reist eru þar stórhýsi, sem
eru svo rúmgóð og dýr, að þau
•eru í fullu ósamræmi við jarðnæð-
'íð.
★
Stjórnendur Háskólans ætla auð
■sjáanlega að mæta þessari gagn-
rýni. Jafnframt því, sem hið nýja
stórhýsi er tekið í notkun, hefir
.Háskólaráðið á prjónunum ýmis-
konar nýmæli til þess að gera
háskólanámið bæði fjölþættara og
lagnýtara fyrir hina ungu kyn-
slóð. Jafnframt er gerð byrjun á
því, að gera Háskólann að menn-
ingarsetri, þar sem bæði verði
fluttir fræðandi fvrirlestrar fyrir
-almenning og fræðandi hljómleik-
ar. Vel mætti hugsa sjer það, að
jafnframt yrði sjeð fyrir því, að
- alþjóð manna út um bygðir lands-
ins vrðu aðnjótandi hinnar at-
mennu fræðslu sem fer fram inu-
an vjebanda Háskólans, með því
.að þaðan yrði ixtvarpað.
★
Að tengja íþróttir við háskóla-
’.námið er vafalaust til mikilla bóta.
Upp af því, ætti að spretta holl
líkamsþjálfún fyrir kyrsetumenn.
I>ví fjarri fer, að íþróttaiðkanir
háskólastúdenta verði miðaðar við
það, að iðkendur þeirra taki þátt
í einhæfri kepni eftir afreksmet-
nm. Háskólaíþróttir mega ekki
gera grannvitra menn að ,sports-
idiotum“. Þær verða að miðast við
það, að holt samræmi fáist milli
-andlegrar og líkamlegrar heil-
brigði manna.
★
Þá hafa forráðamenn Háskólans,
•og þá fyrst og fremst hinn áhuga-
-sami rektor, mikinn hug á því,
að fjölga námsgreinum við skól-
ann. Reynslan verður að skera úr
'því, hve mikil aðsókn verður að
hinum nýju námsgreinUm, og til
hverra eru nægilegir kenslukraft-
ar fáanlegir. Því kenslan við Há-
skólann má í engri grein vera
„fúsk“, sem stendur að baki þeirri
kenslu sem fram er boðin við
aðra háskóla. Annað mál er það,
þó leitast sje við af fremsta megm
að greiða úr því, að stúdenta-
fjöldinn, sem nú er teptur hjer
heima og kemst ekkert ixt fyrir
Pollinn, noti tímann sem best,
meðan svona stendur á. Og fvrir
alla muni sje spornað við því, að
stúdentar iiópist í haust, í lækna-
deild eða lagadeild, sem báðar eru
offullar fyrir.
Hugkvæmni og framtaki í stjórn
Háskólans tekur þjóðin með þökk-
Tum.
Styrjöldin.l
Isíðustu enskum blöðum, sem
hingað hafa komið, er lögð
megin áhersla á þetta:
Þjóðverjar virðast ætla að
brjóta á bak aftur hugrekki og
kjark bresku þjóðarinnar og þá
einkum Lundúnabúa. Með sífeld-
um loftárásum á að gera fólkið
þreytt og úrvinda. En þetta hefir
ekki tekist. Og sem undirbúning-
ur undir innrás eru hinar sífeldu
næturárásir á London út í loftið.
Því til þess að Þjóðverjar geti
gert sjer vonir um að ná fótfestu
í Englandi þarf loftfloti þeirra að
hafa yfirhöndina í loftbardögum
að degi til. En þegar þýsku flug-
vjelarnar koma inn yfir landið á
daginn, þá eru þær hraktar á
flótta, þær sem ekki eru skotnar
niður.
Einn daginn mistu Þjóðverjar
185 flugvjelar. Og í gær voru þær
taldar 130 þýskar, sem fjellu til
jarðar, að því er Lundúnaútvarp-
ið tilkynti.
Bretar spyrja hvað tefji inn-
rásina. Þeir eiga von á henni á
hverjum degi ,eða hverri nóttu.
Og þannig hefir málið staðið viku
eftir viku. .Flugmenn þeirra sjá
viðbúnaðinn í Ermarsundshöfnun-
um á norðurströnd Frakklands, í
Belgíu og Hollandi. Þar eru þjett-
ar raðir flutningaskipa. Einn dag-
inn sagði þýska útvarpið að her-
mennirnir væru fyrir löngu komn-
ir út í skipin. Þeir væru þar til
þess að venjast sjónum áður en
lagt væri í siglinguna yfir sundið.
í vikupni sagði breska útvarpið
frá því, og hafði eftir þýskum
heimildum, að innrásarherinn ætti
ekki einasta að fara í skipum, held
ur á vjelknúnum vatnaskíðum yf-
ir sundið. Bretinn henti hálfgerr,
gaman að þeim vamtanlegu farar-
tækjum. Hin vjelknúnu sjóskíði
áttu að fara með 10 km. hraða á
klukkustund. .
Miðjarðarhafið.
eðan innrásin dregst í Eng-
land, og enginn veit hvers
vegna, beinist athyglin meira en
áður að Miðjarðarhafi.
Italski herinn, sem rjeðst inn í
Egvptaland frá Libyu, hefir, að
því er virðist, fengið litla mót-
stöðu frá Bretum. Hann fer eftir
tveim aðalvegum austur með Mið-
jarðarhafi. Yfir vatnslausa eyði-
merk er að fara. Og enn á inn-
rásarher þessi alllanga leið eftir
til þeirra stöðva, þar sem aðal-
varnarlínur Breta eru. Svo enn er
ekki farið að reyna á það, hvernig
vörnin verður frá Breta hálfu.
Þeir hafa skotið á ítolsku her-
sveitirnar frá herskipum, sem siglt
hafa upp að ströndinni. Yirðist
svo, sem hin bresku herskip í
Miðjarðarhafi geti farið allra
sinna ferða, ítalir forðast að til
nokkurra átaka komi með þeim
og Bretum á sjónum.
Á meðan svo er, geta Bretar
að miklu leyti hindrað flutninga
frá Ítalíu til hersveitanna í Afríku
Talið er að það verði ítalska hern-
um þungbært, er til lengdar læt-
ur. Og eftir þvi sem ftalir sækja
lengra inn í hina egypsku eyði-
mörk, er búist við því að að-
flutningar til hersins verði erfið-
ari og dragi það úr árásarstyrk
hersins.
En meðan alt þetta er óráðið
gera flugvjelar hatramar árásir á
Gibraltar. Og talið að þeir, sem
þar sýna Bretum í tvo heimana,
sjeu Frakkar. Þeir sjeu þar að
þakka fyrir sig eftir heimsókn de
Gaulle til Dakar á dögunum. Sú
fýluför varð honum og Bretum
hvimleið.
Nýr sáttmáli.
amningur sá, sem utanríkisráð
herra Þjóðverja, von Ribben-
trop, liefir komið í kring milli
Þjóðverja, ítala og Japana, hefir
að vonum vakið mikla athygli. Er
sýnilegt að með honum er ætlast
til þess að Bandaríkjamenn hikl
við að veita Bretum hjálp í styrj-
öldinni. Er samningurinn aðvörun
til Bandaríkjamanna um að hafa
sig hæga. Því annars muni þessar
250 miljónir, Þjóðverjar, Japanar
og ítalir snúast af alefli gegu
Bandaríkjamönnum.
Það verður ekki sjeð, að samn-
ingur þessi geri mikla breytingu
Því Bandaríkjamenn hljóta að
hafa gengið að því vísu, að stuðn-
ingur þeirra við Breta eða bein
þátttaka þeirra í styrjöldinni espi
þessar þrjár þjóðir gegn Banda-
ríkjunum.
Samningurinn táknar, að segja
má, ákveðnari línur í heimspóli-
tíkinni þar sem einræðisríkin
standa saman gegn frjálslyndu
þjóðunum. Og um það er barist í
þessari styrjöld, hvort öll yfirráð
í heiminum eigi að vera í hönd-
um örfárra manna og miljónirnar
eða miljóna hundruðin viljalaus
verkfæri í höndum váldhafanna,
ellegar lýðfrjálsar þjóðir fái að
lifa lífi sínu áfram í heiminum.
Tvær stefnur.
msir menn liafa ekki enn átt-
að sig á því, hver er megin-
munurinn á þessum tveim stefn-
um. En fáar þjóðir ættu þó að
eiga eins auðvelt með þvð og við
íslendingar. Óvíða í heiminum
hefir viðurkenningin á persónu-
frelsi manna, rjettindum og mann-
jöfnuði átt sjer eins langan aldur
í meðvitund þjóðarinnar og hjer.
I fám orðum er hægt að skil-
greina muninn þannig. Þeir sem
aðhyllast einræðisstefnuna trúa á
ákveðið skipulag í stjórnmálum,
sem hið eina sanna og rjetta, Þeir
þykjast hafa höndlað lífsins vís-
dóm, og þar þurfi engu við að
bæta, Þjóðfjelagið alt og hvern
einstakling þess klæða þeir í höft
og stakk hins ímyndaða fullkom-
legleika. Sje þjóðin komin í þá
spennitreyju, á henni að vera
borgið í þúsund ár.
Hver einásti maður, sem virc
liefir fyrir sje eðlilega framþróun
lífsins, gerir sjer grein fyrir því,
að hversu vel sem einvaldsskipulag
inu er fyrir komið, og hve mörg-
um sem það veitir ánægju og
fullnægingu, þá er ófrelsið, höft-
in og kúgunin kyrstaðan blind í
sinni fullkomnustu mynd. Fáir
menn eiga að fá að hugsa. Ný
öfl mega ekki komast að. Nýjar
hugmyndir ekki þróast. Því alt,
sem ekki er innblásið af valdhöf-
unum sjálfum, skoðast sem upp-
reisn eða truflun í hinu stein-
gerfða ríki.
Framþróunin.
igurmáttur framþróunarinnar
í lífinu byggist á því, að all-
ir þróunarmöguleikar fái notið i
sín. Þessa hafa ýmsar lýðræðis-
þjóðir ekki gætt sem skyldi. Það
er vitað mál. Og til þess má að
vissu leyti rekja ófarir heims, sem
nú hafa dunið yfir. En lækning
á þeirri meinsemd verður hvern
þjóð skammgóð, að auka á órjett-
lætið, sem áður kann að hafa ver-
ið, með því að steypa yfir þjóð-
ina einræðisstakki, þar sem fyrir-
fram er ákveðið að fjöldinn getur
aldrei notið sín, fáir menn ráða
öllu, og þjóðfjelögin útilokast frá
þeim eðlilegu framförum, sem
vex upp af frelsi, framtaki og
sjálfsbjörg fjöldans.
Alvörumál.
au eru orðin æði mörg málin,
sem ríkisstjórnin hefir átt í
við fulltrúa Breta hjer og her-
stjórnina. Það verður fyrst og
fremst síðari tíma manna að dæma
um það hvernig haldið hefir verið
á okkar málum. Því opinberar
umræður um margt af því koma
ekki til greina eins" og sakir
standa.
Eitt alvarlegasta málið er það,
sem verið hefir á döfinni nú um
skeið, loftskeytamálið. Með tii-
tölulega litlum samningafyrirvara
voru loftskeytatæki tekin úr
nokkrum íslenskum fiskiskipum,
er þau vorU stödd í Englandi, og,
gripu skipstjórar þeirra til þeirra
örþrifaráða að sigla heim tækja-
lausir. Það er brot á íslenskum
siglingalögum. En þeir áttu ekki
annars kost.
Af öllum þeim afskiftum, sem
Bretar hafa talið sig' þurfa að
hafa af okkur íslendingum, myndi
því verða þyngst tekið, að svifta
fiskiskip þeim möguleikum að
nota loftskeytatadd þegar háska
eða vanda ber _ að höndum. Allir
voru því sammála um, að taka
með fullri varúð á þessu máli,
nema kommúnistar, sem aldrei
geta fylgt góðum málstað. Þeir
gripu tækifærið til þess að reyna
að spilla þessu máli með allskon-
ar ofstopafleipri, enda þótt þeir
þeir pissu að það gæti ekki haft
nema illar afleiðingar. Altaí
þekkjast kommúnistar betur og
betur af skemdaverkum . sínum.
Kartöflueklan.
il þess að tryggja kartöflu-
framleiðendum sæmilegt verð
fyrir uppskeru sína og örfa með
því framleiðsluna, á verðlagsnefnd
að ákveða lágmarksverð á kart-
öflum á hverju hausti.
Að þessu sinni var það ákveðið
17 krónur fyrir 50 kg. til smá-
sala.
En af ýmsum samverkandi or-
sökum fór það svo í þetta sinn
hjer í bænum, að kartöflur feng-
ust ekki í verslanir fyrir þetta
verð, og hefir verðlagið rokið upp
úr öllu valdi. Eftirspurnin hefir
verið svo mikil samanborið við
framboðið.
Hin gífurlega eftirspurn eftir
kartöflum stafar sumpart af því,
að margir hafa óttast, að þegar
hin innlenda uppskera væri þrotin,
yrði hjer hin mesta kartöfluekla.
Og því yrði hver að birgja sig
upp sem best hann mætti. Óttinn
við ekluna hefir magnast af sögu-
sögnum um það, að breska setu-
liðið keypti upp kartöflur í stór-
um stíl fyrir ofurverð. Og því
s
28. sept.
MntfimiiiiiiiiiiNiimnmiMNiHiHiHiiiiiiiMiiimi*
myndi hin rýra innlenda uppskera
brátt ganga til þurðar.
En mönnum til hughreystingar
er rjett að geta þess, að Græn-
metisverslunin mun í haust flytja
inn kartöflur, sem verða ódýrari
en kartöflur ganga nú víða kaup-
um og sölum. Og að kartöflukaup
Breta hjer hafa ekk verið meiri
en það, að þau valda engum vand-
ræðum, enda mun fljótlega fást
frá Englandi annað eins af kart-
öflum og þeir hafa keypt.
Of lítil hagsýni.
eir sem skrifa Tímann gera
áreiðanlega of lítið úr hag-
sýni bænda og annara lesenda
sinna. Þeir þrástagast á því, aS
það sje hið mesta óráð að birgja
sig upp af nauðsynjavörum þegar
verðlag er hækkandi. En það er
ekki nema allra ljelegustu bú-
menn, vsem aðhyllast þessar kenn-
ingar Tíimins,, og ættu þeir Tíma-
ritarar að láta minna bera á því,
en þeir hafa gert, hve litlir bú-
menn þeir eru.
Spaugilegt uppátæki.
Kommúnistablaðið kvartar sár-
an undan því, að verka-
menn, sem liafa haft sæmilega at-
vinnu undanfarna mánuði, skuli
þurfa að borga skatta og útsvar
af tekjum sínum. Þykir það ganga
ósvífni næst að fara fram á það.
En jafnframt ganga erindrekar
blaðsins, að því er Þjóðviljinn seg-
ir, sníkjandi og betlandi um með-
al verkamanna ,og biðja þá að
aura saman til styrktar blaðinu,
sem annars myndi lognast út af,
ef það fengi ekki þetta betlifje.
En það er vitað og víst, að
„Þjóðviljinn“ er gefinn út á kostn-
að Stalins. Skeytakostnaðurinn
einn, sem Rússa borga, nemur
stórfje mánaðarlega. Svo blaðið
kemur út alla tíð á meðan mið-
stöðin í Moskva borgar.
Manni sýnist að íslenskir verka-
menn gerðu annað þarfara með
aura sína, en að styrkja Stalin til
blaðaútgáfu hjer á landi. Því ekki
að lofa Stalin að borga Þjóðvilj-
ann úr eigin vasa?
SÍLDARVERÐIÐ
OG KOMMÚNISTAR.
að kommúnista gerir síld-
arverð Kron og verðið á
aeirri síld er Síldarútvegsnefnd
hefir til sölu að umtalsefni og
kemst að þeirri niðurstöðu að
um. helmings mun á verði sje
að ræða, sem Síldarútvegsnefnd
selji dýrar en Kron.
Hins lætur blaðið ógetið, að
verð Kron er miðað við að
menn taki heila tunnu í einu
og að þar er um venjulega salt-
síld að ræða, óafhausaða.
Sú síld, sem Síldarúttvegs-
nefnd hefir á boðstólum er hins
vegar hausskorin og magadreg-
in og frá henni gengið í sjer-
stakar umbúðir, sem smíðaðar
voru í þessu skyni og stærðin
miðuð við það, sem flest heimili
telja sjer hentugt. Auk þess eru
umbúðirnar keyptar aftur fyrir
hluta af frumverði þeirra.
Það er þessi venjulegi mál-
flutningur Moskvaliðsins, sem
hjer er á ferðinni.
Verðið á fimtung úr síldar-
tunnu, sem Síldarútvegsnefnd
hefir á boðstólum er kr. 20,00.