Alþýðublaðið - 26.06.1958, Blaðsíða 4

/
4-
AlþýðublaðiS
Fimmtudagur 26. júní 1953.
Ræða Guðmundar Gíslasonar Hagalíns -
Dýrmætasla landhelgin
ÍSLENDiNGAR hafa tekið þá
ákvörðun, að færa í haust út
fiskveið/alandheígi við (strend
ur landsins úr fjórum mílum og
a,nt upp í túllf — og þessa
ákvörðun hafa þeir tekið þvert
ofan í andmæli margra stórra
Og tiltölulega voldngra ríkja,
Sem hafa yfir að ráða allmikl
um herjum í lofti og á lagi.
Hvort mundi þetta vera gert í
krafti (þess, að vér treystum
,oss til að verja þessa landheigi
jneð tundurspillum, freigátum,
kafbátum og sprengju og orr
ustuflugvélum? Ekki spyr ég
svo af því, að ég viti ekki eða
þer vitið ekki, hvernig vörnum
vo'rum er varið, að vér eigum
engin vopn önnur en nokkrar
fallbyssur, sem líkjast mest
foarnaleikföngum1, og þeir
'menn meðhöndla, sem mundu
telja >sig mjanna armasta, ef
þeim yrði á að meiða með kúlu
érlenda menn, jafnvei þótt
veiðiþjófar væru.
í krafti hvers er það svo, að
vér dirfumst að stíga hið ör
lögþrungna spor til aukinnar
, hágsældar og lífsöryggis öldn
um og óbornum? Einungis
gerum vér það í þeirrí björtu
trú, að þær þjóðir, sem önd j
verðar oss standa, séu svo
gagnteknar af réttlætis- frelsis
og mannhelgihugsjónum, að
þær geti ekki fengið sig ti!
þess, þegar á hólminn er kom
ið, að traðka á rétti vorum til
Kfsins og frelsisins, j af nvel
ekki þær þeirra, sem hafa haft
í hálfgildings hótunum.
Hvað sem svo annars er um
þetta mikla réttlætis frelsis og
hagsældarmál vort —' og hvort
sem frændur vorir og banda
menn vestrænir reynast oss
betur en sumir þeirra hafa látið
í veðri vaka, þá má einmitt af
þessu öllum íslendingum vera
’hugljóst, að frelsi, réttur, menn
ing og framtíð öll hvers emstak
•lings og þjóðarinnar allrar, er
undir því komið, að hugsjónir
réttlætis og mannhelgl ráði i
■samskiptum einstaklinga, þjóða
og ríkja í heiminum, að heit og
eiðar séu haldnir en ekki svikn
ir, að hin fögru orð um frið og
bræðralag á jörðu séu ekki
svikamjöl — eins og Salómon
segir — heldur gullin mynt
manndóms og drengskapar.
Vér girnumst ekki einn
þtimlung af landi annarra bióða
yaí’ uss tjáð. fvrir eina tíð að
R.‘áðstjórnarríkin segðu. Frelsi,
jöfnuður. bræðralag. betri lífs
kþör-, meiri og glæsilegri menn
ing en áður hefur þekkzt hér
á svnduerí iörðu hrónuðu kall
arar ráðstiórnarskipulagsins.
sem gengu hér út á torsin undir
fána stríðandi alþýðu allra
landa, merktum hamri og sigð.
þóttust kiörnir forsvarsmenn
íslenzks máls og menntngar og
'arftakar Fjölnismanna os .Tóns
Sigurðssonar. Síðar — alHöngu
síðar — var það svo, að hér
og vítt um heim sáust á lofti
gerzkar friðardúfur, sem kurr
uðu af slíkri viðkvæmni. að
hiörtu margra frónskra félags
kvenna hrærðust: Friður á1
jörðu, eih'fur friður undir hin
um rauða friðarfána hamars
og sigðar!
Svo barf bá vart að lýsa því,
hver undrun og skelfing greip
í bili Suma þá, sem sælmnman
hafði á': runnið, sem móttekið
böfðu áróðurinn auðmjúkastir
RÆÐU ÞESSA flutti Guðmundur Gíslason
Hagalín á útifundinum á Lækjartorgi síð-
ast liðinn föstudag, en til hans var stofnað
í mótmæ'laskyni við aftökurnar í Ungverja
landi.
í andanum, þrátt fyrir marr i um endurheimt úr blóðugum
fangelsishurða og undirokun
margra tugmilljóna, þá er hinn
sællegi Krústjof lyfti jám
tjaldi þess allra helgasta, goða
stúkunnar frtá árum hins guðum
líka Stalíns — og þar heyrðist
hringla í hlekkjum, -þar heyrð
ust kveinstafir pyndaðra, þar
kváðu við raddir keyptra ljúg
vitna, þar heyrðist marr í snör
um og glymja í byssum böðla,
þar heyrðust angistarstunur
hrjáðra, harmakvein syrgjenda
og þrautamæði kúgaðra og f jötr
aðrar alþýðu — gegnum glasa
glaum og gjálífishlátra hinna
Sumarið í Kringlumýrinni
Guðmundur Gíslason Hagalín
útvöldu. En — huggunin var
á næsta leiti: Siðbótin mikla,
sem koma skyldi — hin glæsta
gullöld ráðstjórnarskipulagsins.
Svo rann þá upp haustið 1956,
þegar hin ungverska þjóð, bænd
ur og verkamenn, menntamenn
og þá ekki sízt stúdentarnir,
blómi hinnar verðandi forystu
ungversku þjóðarinnar — ekki
undir merkjum svokallaðra sós
íalfasista, ekki undir fánum
kapitalistísks illþýðis, heldur
undir þjóðlegri og hug-
sjónalegri forystu þrautreyndra
kommúista, reis gegn böðlum
og blóðveldi. Hver minnist ekki
hins vonglaða vængjaþyts frels
is og fagnaðar í fréttum fyrstu
dagana frá Búdapest, —- síðan
neyðarópanna, skriðdrekadyns
ins, fallbyssudynkjanna, —
sprengjuhvellanna, flugvéla
gnýsins og -sárra kveina
særðra, deyjandi, syrgjandi og
fangelsaðra, þegar hersveitir
Attila og Djengis Kahns nútím
ans undir hinu rauða merki og
með friðardúfurnar svífandi
blóði roðnar yfir sprengjuregn
inu æddu yfir Ungverjaland,
brenndu, sprengdu, skutu, mis
þyrmdu, fangelsuðu, píndu og
fluttu æskublóma hinnar ung
versku þjóðar í erlenda ánauð.
Síðan dómar og aftökur — og
nú — nú pyndingar og dóms
morð, þeir myrtir, sem tóku
trúanlega þá eiða, sem jafnvel
hinir verstu og illræm.dustu
níðingar sögunnar hafa sjaldan
gerzt til að brjóta, þeir myrtir,
sem fremstir stóðu í ræðu og
járngreipum rússneskra herja
og ungverskra Rússaleppa —
endurbeimt hvers? Landhelgi
heimilanna, hugsananna orða og
■athafna, viljans til að !ifa eins
og frjálsir . og sjálfstæðir .synir
Ungverjalands og ungverskrar
sögu og menningarerfða, myrtir
ti) svölunar hefnigirni og villi.
mannlegri blóðhefð, en þó fyrst
og fremst til ógnunar öllum
þeim, sem kynnu að hafa í
huga að endurheimta og verja
slíka landhelgi í framtíðinni.
Og góðir íslendingar, rainn
umst þess, gleymum þvi ekki,
hvað sem á bjátar og hvað sem
í boði er, að án þess að vér
verndum og verjum landhelgi
heimila vorra og einkalífs. hugs
ana viorra, orða og athafna,
viljans til þess að lifa eins og
frjálsir og sjálfstæðir synir og
dætur íslands og íslenzkrar
sögu og menningarerfða, er oss
öll fiskveiðalandhelgi einskis
virði. En er hér nokkuð að ótt
ast? Eru hér nokkrir með hug
arfari Kadars hins ungverska og
sveina hans? Margir munu vera
þeir íslendingar, sem ekki geta
fengið sig til að trúa slíku. Það
er svo langt |kíðían ‘ijslenzkir
menn myrtu að erlendu vald
boði snillinginn Snorra Sturlu
son, syo langt síðan íslenzkir
menn studdu að því, að Jón
Arason og synir hans voru
leiddir út að deyja á Skálholts
stað, langt síðan íslenzkir menn
héldu um þá hnútasvipu erlends
valds, sem dundi á baki arð
rændrar og stritandi íslenzkrar
alþýðu, svo langt síðan íslenzk
ur þegn benti erlendum land
helgisbrjót á sýslumann Isfirð
inga og orsakaði morðtilraun.
Og er ekki óralangt síðan erlent
blóðveldi var hér varið í ræðu
og riti, orðið óra langt síðan
hér á landi risu hús af grunni
fvrir mútufé erlendra valdhafa.
Eða er hað ekki? Hvað um það,
— en athugið, góðir íslendingar,)
hvort þér sjáið hvexgi gleði
glampa í augum. þegar fréttast
dómsmorð og kúgunarafrek er
lendra valdhafa, fovort hvergi
bregðl fyrir í íslenzkum blöð
Um' kuldalegu og varfærnisiegu
hlutleysi, þegar frá slíku er
sagt — og hvort hvergi glæðist
fljótlega, þegar frá Mður, veg
sömun veglvndis, réttlætis, frið
ar og frelsi'sástar hinna verstu
böðla, sem veraldarsagan kann
frá að greina.
Vottum hinni ungversku þjóo
samúð vora, vottum minningu
hinna látnu frelsishetja dýpstu
virðingu vora og hjartan þökk
og vottum handhöfum blóðveld
isins réttláta reiði vora og djúpa
vanþóknun. En minnumst allra
fallinna frelsishetja fyrst og
fremst með því að standa vörð
um alla vora landhelgi og dæma
til dýpstu fyrirlitningar hvers
konar íslenzka Kadara — og þó
einkum þá, sem hreykja sér
hæst og hafa mest á orði vernd
un íslenzks frelsis og sjálfstæð
is — með Kadarmerki svikar
ans og þrælsins í sínu eigin
FYRIR nokkru birtist grein í
þegsu blaði um „vorið í kringlu
mýrinni“, eftir ,,Garðakarl“.
Þar var drepið á nytsemi garð
yrkjunnar fyrir Reykvíkinga,
og óskað eftir, að garðarnir í
Kringlumýrinni fengju að
standa sem lengst. Það er líka
fátt um meira rætt nú en aukna
framleiðslu, hún sé aðalibjarg
ráðið úr fjárhagslegum ógöng
um íslenzku þjóðarinnar. Þetta
virðast allir vera sammála um,
og er þá vel farið. Vikið er og
að því í umræðum almennings
og stjórnmálamannanna, að at
vinnulífið, eins og það er orð-
að, þurfi að verá sem fjöl-
breyttast.. Ég er þessu alveg
sammála, og meðal annars á
þvf að stuðla að aukinni garð
rækt. Ekki einungis úti um
sveitir, heldur og í nágrenni
bæjanna, þar sem staðhættir
leyfa. Þar leggia margar hend
ur ’fram lið sitt .sér til gagns
og ánægju, í frítímum sínum.
Börn, unglingar og eldra fólk
tekur þar höndum saman.
Nú hafa aHir garðleigjendur
hér lokið við sáningu fyrir
nokkru, og ég efast ekki um, að
mörg hundruð tunnur af úrvals
kartöflum ve-rða teknar þar upp
í haust. ef sæmilegt sumar verð
ur.
Hér má benda á eitt stórmál
líðándi stundar, það eru „upp
bæturnar“ svonefndu. Það
múndu víst aliir fagna því,
að þær hyrfu, eða að minnsta
kosti minnkuðu. Við, sem rækt
um kartöflur hér í Reykjavík
seljum fæstir til hins opinbera
uppskeru okkar.
Við erum ekki svo miklir
,,spekúlantar“, að leggia kart-
öflur okkar inn í Grænmetis
verzlunina fyrir hærra verð og
xitiiisem fullfcr.úar'þjQðai* sinnar : hugskoti ,@g- fojartav
kaupa þær svo aftur fyrir lægra
verð. Nei vér neytum okkar
uppskeru yfirleit.t sjálfir án'
allra „ulpphóta“, og ég býst
við, að við spörum ríkinu þar
laglegan skilding.
Voru ekki upphætur á kart-
öflur 12—13 milljónir króna s.
1. ár? Þarf ekki eitthvað að at
huga þetta? Liggur ekki í aug
um uppi. að hagkvæmast væri
að sem flestir ræktuðu kartöfl
ur handa sér sjálfir. því að
þeirri framleiðslu er víða hægt
að koma við í bæjum og þorp
um, held,uf en t. d. kvikfjár
rækt, ef góður hugur stjórn-
enda staðanna er fyrir hendi,
Það er enginn efi á því að
betur þarf að atfouga garðrækt
ina á íslandi en gert er, kartafl
an þarf að fá meira gildi í bú-
skap þióðarinnar en nú er.
Það er engin skömm eða
óprýdi fyrir fbæina að hafa
garðlönd innan. sinna tak-
marka slíkt á sér stað allvlða
í næstu löndum og þykir sjálf
sagt.
En þá kem ég að þeim þætti
þessa máls, sem viðkemur
skyldum garðleigjenda hér í
Reykjavík. Þeim her skilyrðis
laust að hirða garða sína vel.
Ekkert illgresi má þrífast í
þeim, slá verður grasbletti og
grasrendur meðfram gö^un-
um. Hreinsa skal bréfarusl,
spýtur og kassadót úr garð-
löndunum, sem sagt, ganga þar
um með fyllstu snyrtimennsku.
Þá verða garðlöndin dýrmæt-
ustu ,og beztu opin svæði £
Reykjavík, því að það er eitt
af höfuðskilyrðum til þess að
fá góða uplpskeru, meira gagn
og ánægju af ræktunarstarf-
inu.
Garðakarl.
í BYGGÐASAFNINU að Skóg-
um undir Eyjafjöllum er varð-
veitt elzta íslenzka áraskipið,
sem til er nú til dags, „Péturs-
ey“ að stofni frá árinu 1855.
Saga ,,Péturseyjar“ er vand-
lega skráð í riti Eyjólfs Guð-
mundssonar á Hvoli, „Pabbi og
mamma“. Um margra ára skeið
hvolfdi ,,Pétursey“ í Víkur-
sandi í Mýrdal, hart leikinn af
veðrum og elli. Síðasti eigandi
„Péturseyjar“ Jón Halldórsson
bóndi og kaupmaður í Suður-
Vík gaf byggðarsafninu „Péturs
ey“. Um þriggja ára skeið hefur
hún notið skjóls í nýreistu húsi
þess, en mjög skort á, að sæmi-
lega væri að henni búið á annan
foátt. Úr því hefur nú verið
bætt. Þrír hagleiksmenn, þeir
Árni Gíslasön og Bjarni Boga-
son í Vík, ásamt Sigurjóni
Magnússyni bónda í Hvammi
unnu að því í vor, fulla viku,
að nema alla fúastaði burt úr
Pétursey og endurbæta í henai
allt, er áflaga hafði farið á síð-
ari árum, m. a. settu þeir á
hana keipa með því lagi, er
tíðkaðist á sunnlenzkum ára-
skipum til loka 19. aldar.
Nú blasir „Pétursey“ við aug
um gesta eins og hún leit út
á bezta skeiði sínu, búin árum
og stýri.
Af hinni gömlu bitafjöl þessa
merka skips er nú aðeins til
tæpur helmingur. Honum hefur
verið komið fyrir að nýju á
réttum stað. Þar vottar hann
með máðum stöfum ,fæðingar-
dag“ og ártal skipsins (24.okt.
1855), og sýnir upfoafið á bitá-
vísu sr. Gísla Thorarensen á
Felli: „Pétursey" marar
meyja“, o. s. frv.
Fyrstu eigendur „Péturseyj-
ar“ eiga nú heima í Mýrdal og
undir Eyjafjöllum1. Því fer vel
á því, að Skaftfellingar og Rang
æingar hafa nú sameinazt um
að forða henni frá tortímingu.
Skylt er að geta þess með
þakklæti, að frá Alþingi hefur
verið veittur nokkur styrkur til
þessa brýna verks.
Hluta af myndaeign Byggða-
safnsins hefur nú verið komið
fyrir í ‘húsi þess. Þar munu
vekja mesta athygli tvó veg-
leg minningarspjöld um Rang-
æinga, er drukknað hafa við
Vestmannaeyjar o. v. á tímabii-
inu 1901—1954, gjöf Rangæ-
ingafélagsins í Vestmannaeyj-
um til safnsins. Á öðru spjald-
inu eru skrautletruð nöfn 42
manna er drukknuðu 1901—
1906 auk mokkurra annaría.
Á hinu eru myndir 55 manna,
er drukknuðu 1907—1952 ásamt
skrautletraðri greinarger'ð um
hvern og einn.
Rangæingafélagið hefur unn-
ið hér gott verk, sem rík á-
stæða er til að halda á lofti.
Hefur það kostað mikla elju
og fyrirhöfn þá menn, er að því
unnu. Þeir HörðUr Sigurgeirs-
son ljósmyndari og Karl Jóns-
son skrautritari önnuðust gerð
spjaldanna, en söfnun mynda
og mannfræði ætla ég, að hafi
mætt ekki hvað sízt á þeim
Rangæingunum Jóni Sigurðs-
syni frá Sauðhúsvelli, Vígfúsi
Cramhald á 2. síðu. y