Morgunblaðið - 29.11.1942, Blaðsíða 5

Sunnudagur 29. nóv. 1942.
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: SigfQs Jónsson.
RltstjOrar:
JOn Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgtJarm.).
Auglýsing’ar: Árni óla.
RitstJOrn, auglýsingar og afgreitJsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áakriftargjald: kr. 5,00 á mánutJi
innanlands, kr. 6,00 utanlands.
f lausasölu: 30 aura eintakitJ.
40 aura með Lesbók.
Reykjauíkurbrief
i.ötuöverkefíiið
* SAMBANDI við viðræður
* þær, sem nú fara fram
milli þingflokkanna um mynd-
un ríkisstjórnar, er allir flokk-
ar stæðu að, hefir Morgunblað
ið leyft sjer að benda á, að
frumskilyrði þess að slík sam-
vinna geti hafist sje vitanlegaj
það, að flokkarnir leggi sjer->
mál sín og ágreiningsmál á
hilluna, en beini öllum kröfÞi
um að höfuðverkefninu — þ. e.
lausn dýrtíðarmálanna og við-
reisn atvinnuveganna.
Þetta er svo augljóst mál,
að í raun og veru ætti ekki að
þurfa um það að ræða. Spurn-
ingin er aðeins sú, hvort þing-
flokkarnir telja dýrtíðarmálin
svo þýðingarmikil fyrir þjóð-
fjelagið, að þeirra vegna sje
rjett að taka höndum saman
og leggja öll ágreiningsmál til
hliðar. Engum blandast hug-
ur um það, að með sameigin-
legu átaki allra flokka og þar
með allrar þjóðarinnar, er hægt
að vinna bug á dýrtíðinni. ——
Hitt er jafnaugljóst, að veik
ríkisstjórn, með sterkri and-
stöðu innan þings og utan, get
ur litlu áorkað í þessu efni.
Þetta er öllum þingflokkum
ljóst. — Og einmitt þessvegna
tóku allir vel í málaleitan ríkis-i
stjra.
Þegar svo farið er að ræða
möguleikana til slíkrar stjórn-'
arsamvinnu, draga sumir flokk
ar fram sjermál sín og segja:
Það er skilyrði af okkar hálfu
fyrir þátttöku í stjórn, að geng-
ið verði inn á þessi flokksmál
■okkar. Allir sjá, að þetta er
ckki leiðin til samkomulags.
Auðvitað er hver flokkur
sjálfráður um, hvort hann geng
ur inn í samstarf eða ekki. En
ef flokkarnir telja æskilegt
eða jafnvel þjóðarnáuðsyn að
samstarf takist, verða þeir vitan
’lega að haga sjer í samræmi við
það og leggja ágreiningsmálin
á hilluna.
Málgagn Sósíalistaflokksins
tekur það stint upp, að Morg^
unblaðið skyldi koma með þess
ra.r bendingar. Satt að segja
hafði Morgunblaðið litið svo
á, að Sósíalistaflokkurinn vildi
taka ábyrga afstöðu til máÞ
anna og starfa í samræmi við
það. Ef þetta er misskilningur^
er gott að það komi fram strax.
En ráðamenn Sósíalistaflokks-
ins geta verið þess fullvissir,
að það er ekki vilji þeirra 11
þúsund kjósenda, sem greiddu
ílokknum atkvæði, að þing-
flokkurinn vinni að því að
skapa upplausnarástand í þing-
inu. En það er líka nauðsyn-i
legt, að kjósendurnir fái um
} þetta að vita.
Frjettir að heiman.l
Ung kenslukona, sem nýkom-1
in er heim frá Svíþjóð,
sagði frá því hjer í blaðinu, að
landar, sem dvelja þar ytra,
kynnu því ekki vel, hve lítið þeir
frjettu hjeðan að heiman. Og eins
mun það vera um alla Islendinga,
sem dvelja erlendis á þessum
styr j aldartímum.
Frjettir þær, sem útvarpið flyt-
ur, heyrast víst sjaldan til út-
landa, og' þá ekki nema til allra
]iæstu landa. En þegar getið er
viðburða hjer á landi í útvarps-^
fregnum þeim, er Þjóðverjar
senda frá sjer eða frá stöðvum
hernumdra þjóða, þá eru þær oft
mjög úr lagi færðar.
Það ætti ekki að vera ókleift
að koma því í kring, að sendar
yrðu þó ekki væri nema einu
sinni á viku frjettayfirlit lijeðan
að heiman, er stílað væri til Is-
lendinga erlendis.
Meðan Ferðaskrifstofan starf-
aði hjer og Ragnar heitinn Kvar-
an veitti henni forstöðu, voru
sendar frjettir hjeðan um stutt-
bylgjustöðina, bæði á íslensku og
ensku, er hejuðust, oft- a. m. k.j
til fjarlægustu landa. Slíkt frjetta
útvarp hefir nú legið altof leng'i
niðri. Fyrir íslendinga erlendis
yrði ]>að mikill fengur, ef þeir
gætu vikulega fengið að vita það
lielsta, sem hjer gerist í lífi þjóð-
arinnar.
Sjerstaða íslendinga.
W að vissu landar í Svíþjóð, að
*■ við lifðum þjóða áhyggjulaus
ustu lífi að því er snerti öfluxi
daglegrar fæðu. Hvergi í heimin-
uin væri matarforði jafn ríkulegur
og hjer.
Þó við þurfum að fá flutta alla
kornvöru og fleira matarkyns um
langar sjóleiðir, þá munu fáar
þjóðir hafa minni áhyggjur eu
við íslendingar í þessum efnum,
enda höfnm við loforð Bandaríkja-
stjórnar um aðflutninga nauð-
synja vorra.
En sambúðin við þær þjóðir,
sein hjer hafa hervöld til sjós og
lands, er með þeim sjerstaka
hættí, að óskir okkar beinast í þá
átt, að þær khupi af okkur sem
mest af matvöru. Hjer hafa t. d.
heyrst áhyggjufullar raddir um
það, að herstjórnin myndi ekki
vera fáanleg til að kaupa það
kjiit, sem afgangs er í landinu frá
neyshi landsmanna sjálfra. Sting- j
ur þetta mjög í stúf við matar- ^
viðskifti herstjórna á meginland-
inu, þar sem hernumdar þjóðir ^
verða að horfa upp á, að meiraj
er tekið af matföngum þeirra en
g'óðu liófi gegnir, svo landsfólkið
sjálft sveltur, eða býr við skorinn
skamt.
Innanlands-
vandræðin.
Vegna þess, hve miklu fjár-
magni hefir verið dembt inn
í landið, hefir kaupmáttur krón-!
unnar minkað í innanlandsvið-
skiftum. ITafa menn áhyggjur af
því lággengi krónunnar, sem veld-
ur því, að framleiðsla sú, sem
miðast við útflutning, verður of
dýr til þess að hún fái stáðist til
lengdar.
En þó svo sje, er hjer ekki um
að ræða beint lággengi ísl. krón-
unnar út á við, því gengi hennar
gagnvart erl. mynt hefir haldist
óbreytt síðan fyrir styrjöld. Oagn-
vart útlöndum stöndum við í dag
fjárhagslega sterkari en nokkru
sinni áður. Skuldirnar, sem ein-
stakir menn og fyrirtæki höfðu
safnað ytra á kreppuárunum, eru
nú greiddar og inneignir banka
komnar hátt á 3. hundrað miljóna.
Ríkissjóðui' skuldar enn nokkuð
ytra í samningsbundnum lánum,
en ekki nema lága upphæð, sam-
anborið við inneignir bankanna
])ar. Segja má að vísu, að krón-
an okkar verði fljótt lítilsvirði, ef
engin framleiðsla er rekin í land-
inu, sem hægt er að nota til út-
flutnings. Því altaf þurfum við
á miklum innflutníngi að halda.
Ef framleiðslan stöðvast, þá yrð-
um við ekki lengi að jeta upp
hinar erlendu inneignir. En það
er þetta, sem má ekki koma fýr-
ir. Og það er um þetta, sem hug-
ur stjórnmálamanna okkar verður
að snúast, þegar rætt er um
stjórnarmyndun og stjórnarfar.
Sameina þarf kraftana til þess að
sjá framleiðslunni boi'gið. og þar
með efnahag landsmanna og á-
framhaldandi framförum.
R
Fyrstu sólarmerkin.
ekstur hraðfrystihúsanna hef-
ir stöðvast, Framleiðsla
þeirra orðin of dýr, til þess að
hún geti staðist. Þar kreppir skór-
inn fyrst að.
Frá verstöðvum heyrast aðvar-
anir -til utanhjeráðsmanna, að
sæk.ja ekki þangað, því þar sje
ekki von á. arðvænlegri atvinnu
eins og stendur.
í Ilafnarfirði hafa komið til-
mæli frá verkalýðsf jelagi um
fjölgun í bæjarvinnu. Og verka-
mannafjelagið Dagsbrún hjer í
bæ hefir ,,að gefnu tilefni“, sent.
borgarstjóra. brjef, þar sem mint
er á, að fjelagsmenn Dagsbrúnar
hafi forgangsrjett að vinnu hjer
í bænum. Ekki er blaðinu kunn-
ugt um, hvað hið gefna tilefni er.
En brjefið er órækirr vottur þess,
að Dagsbrúnarstjórnin lítur svo á,
að fjelagsmenn þurfi á því að
lialda, að halda fram þessum for-!
gangsrjetti sínum. Alt ber að
sama brunni. Kippa þarf hjer í
taumana, til þess að atvinnuleys-
ið skelli ekki yfir að nýju.
Átökin í því máli miðast að
því, að hækka kaupmátt krón-
unnar á liinum innlenda mark-
aði, að því skapi, sem færri krón-
ur kynnu að fást fyrir fram-
leiðslustörfin.
En áður en gengið verður á
þær inneignir, sem við höfum er-
lendis, til þess að eyða þeim í
daglegar þarfir, þá verðum við
heldur, í fyrsta sinn í þessari
styrjöld, að muna eftir því, að
heimsþjóðir allar hafa orðið að
spara og leggja að sjer, og erum
við ekki of góðir tiljþess líka.
Hinar erlendu inneignir verða
að vera liandbærar til þess að
endurnýja framleiðslutækin, og
koma fótum undir aukinn iðnað
og aðrar framkvæmdir að stríð-
inu loknu.
Toulon.
Dá er loksins á enda kljáð það
vafamál, hvað yrði um
franska flotann, ,er legið hefir við
landfestar í flotahöfninni Toulon
síðan Frakkar biðu ósigur fyrir
nál. 21/2 ári síðan.
Þýska herstjórnin tilkynti á
föstudag, a,ð Hitler hefði fundið
sig til þess neyddan að ganga á
gefin grið og taka flotann. Það
er ekki í fyrsta sinn, sem „neyð-
in“ hefir rekið hann út í það að
ganga á gefin loforð. Sagan geym-
ir inarga vitnisburði um það.
Hann fjekk flotann á hafsbotni.
Er herskipin sprungu og sukku
í Toulonhöfn þ. 27. þ. m., sökk
um leið á hafsbotn síðasta von
Þjóðverja um að nokkur samvinna
tækist milli þeirra og' frönsku
þjóðarinnar.
Yfirstjórn og áhöfn herskip-
anna í Toulon hikaði ekki andar-
tak í svari sínu, er þýska her-
stjórnin heimtaði af þeim upp-
gjiif. I fullri vitund um hefni
girni Þjóðverja og aljar þær æð-
isgengnu hefndir, sem Nazistar
nota gagnvart andstæðingum sín-
uni, þó varnarlausir sjeu,. svöruðu
hinir frönsku sjóliðar með því að
eyðileggja flotann, svo hann fjelli
ekki í hendur Þjóðverja.
Þar kom í ljós á hinn eftir-
tektarverðasta hátt, hvaða hug
franska þjóðin ber til Nazistanna.
Samningar.
F'v rír stjórnmálaflokkar hafa ný-
* lega gefið út stefnuskrár-
atriði viðvíkjandi ýmsuin þjóð-
málum, Framsóknarflokkur, A1
þýðuflokkur og kommúnistar.
Hafa tveir þeir síðartöldu liaft
flokksfundi, þar sem stefnuskrár-
tillögur þessar hafa verið til um-
ræðu.
Blöð flokka þessara hafa látið
það í veðri vaka, að með yfirlýs-
ingum þessum hefðu flokkarnir
márkað afstöðu sína til sainstarfs
um stjórn landsins.
Iljer ræður það mestu, hvort
forráðamenn flokkanna. hafa vilja
til samstarfs eða eigi og hvort
þeim finst ástæða til að leggja
áherslu á að leysa vandamál þjóð-
arinnar.
Mest er það aðkallandi, að,
leysa dýrtíðarmálin, sem eigi j
verða leyst, nema með öruggu'
samstarfi flokka. En aulc þess
mega menn ekki gleyma því, að í
Iierteknu landi bera altaf miírg
vandamál að höndum, er leysa
þarf viðstöðulaust.
Það getur verið álitamál, hvort
leiðin til að greiða fyrir nauð-
synlegu samstarfi sje sú, að flokk-
arnir keppist við að binda sig yið
stefnur sínar í þjóðmálum. Því
trauðla leiðir það til samstarfs,
ef liver leggur mest kapp á að
sundra flokkunum *með róttækum
stefnuskrám.
Flokkarnir.
Skilyrði þau, sem kommúiiistar
hafa sett um samviunu við
aðra flokka bendir til þess, að þeir
ætli sjer ekki að takh þátt i sain
starfi, nema hinir flokkarnir fall-
ist á flokksstefnu þeirra, að miklu
leyti.
En um starfsskrár Framsóknar
og Alþýðuflokksins er það að
segja, að þar er víða tekið svo
til orða, að skilja má það á mis-
munandi hátt hvað við er átt.
Enda hefir það t. d. komið í Ijós,
að þingmenn Framsóknarflokksins
28. nóv.
■iiHiiimnmiinnininiiiininihiiiA
gefa mismunandi skýringar ú
sömu atriðunum.
Innan Framsóknarflokksins eru
skoðanir manna nokkuð skiftar í
þjóðmálum, sem kunnugt er. Rit-
stjóri blaðsins mjög nálægt því
að hafa sjónarmið kommúnista 'á
mörgum málum, eins og víðu
kemur fram í greinum hans. Oft
fær hann ekki að gefa þeirn rót-
tækustu og byltingakendustu
skoðunum sínum lausan taum. En
undanfarna mánuði hefir hann
fengið ráðrúm til þess að setja á
blað sitt þann haturs- og mein-
fýsisblæ, sem einkennir kommún-
ista.
Jarðhitinn.
Leiðrjetta þarf þann misskiln-
ing, sem komist liefir á
kreik um það, að hæg't kynni að
vera, að hita upp Reykjavík með
jarðhita, sem fengist hjer innan-
bæjar. Stafar umtal þetta ai því,
að inn við Raúðará hefir verið
horuð hola nálægt volgr.i sem
þar var og fengist 2x/z sekúndu-
lítrar af 90 gráðu heitti vat.ni. —
Vatnsuppspretta litil var ]ia,i 16°
heitt. Hefir aldrei áður verið bor-
að þar sem *vo lítill jarðhiti var
sýnilegur fyrir.
En vegna þess bve óvæntur
þessi vatns- og j-arðhitafúndur var
liefir því verið fleygt að Reyk-
víkingar kymiu að hafa leitað
langt yfir skamt, með því að
sækja heita vatnið upp að Reykj-
um í Mosfellssveit.
En þó svopa tækist ti! við
Rauðará, má búast við. samkvæmt
fyrri reyuslu að það hefðði orðið
seinn matarafli, ef menn hefðu
ætlað að ná hjer í næsta nágrenni
bæjarins öllu ]>ví heita vatni, sem
t.il upphitunarinuar þarf. Vat.nið
í Þvottalaugúnum óx ekki nema
um rúmlega 50% úr 9—'10 sek-
úndulítrum í 15—16 sekúndulítra,
eftir þriggja ára borun þar.
, En boranir á Reykjum, sem
nú hafa staðið yfir í 8—9
ár, hafa aukið vatnsmagnið þar
úr 100 lítrum á sekúmkt í 260
lítra, er næg.ja vel t i 1 að hita
bæinn. En kostnaðurinu við að
leiða vatnið til bæjarins er ekki
nema um þriðjungur af It itaveitu-
kostnaðinum og endurgreiðist sá
köstnaður að fullu á fáuin árum,
eftir að Hitaveitan tekur til
starfa.
Gnðsorð
áróður
Stockholms Tidningen frá
21. þ. m. skýrir frá því,
að biþlíufjelagið norska hafi
engan pappír fengið til prent-
unar helgra rita, en þó sje
hverju fermingarbarni norsku,
gefin áróðursbók frá Quisling
í fermingargj öf, og eru bækur
þessar áletraðar af Quisling.
Blaðið bætir því við, að ekki
fáist nú lengur band á sálma-
bækur, vegna þess að alt bók-
bandsefni sje notað til þess
að binda inn áróðursrit.
Magdalena Sæmundssen frá
Blönduósi hefir 3. þ. m. verið
skipuð skrifari í Stjórnarráðinu,
sjúkramálad eild og örkumla.