Morgunblaðið - 21.01.1943, Blaðsíða 5

lElmtudagur 21. janúar 1943.
Hafnarstúdentar oþ þjóðmál
'.stj.: Sigfös Jðnsson. JH 9
in kringum síðustu aldamót
Ertii di. Björn K. Þórölfsson
Útget.: H.f. Árvakur. Reykjavlk.
Pramkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar:
Jón Kjartansson.
Valtýr Stefánsson (ábyrgCarm.).
Auglýsingar: Arni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreibsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áakrif targjald:
innanlands,
í lausasölu: 40
50
kr. 6.00 á mánutSl
kr. 8.00 utanlands
aura eintakiö.
aura meö Lesbók.
Ljótur flór
'L'' NN er Tíminn að staglast
* á marghröktum firrum
og blekkingum um „óheilla-
stefnuna í innf lutningsmálun-
um á liðna árinu“. Blaðið hagar
sjer eins og götustrákurinn. —
Jafnharðan og staðleysur blaðs
ins eru reknar ofan í það, tekur
það bara munninn fullan á ný,
og hreytir úr sjer nýjum stað-
hæfingum, ehn öfgakendari en
áður.
Nú hefir Tíminn komist að
4>eii-i niðurstöðu, að „á árinu
1942 befir a. m. k. 50—60 milj.
kr. af erlendum gjaldeyri ver-
ið eytt til kaupa á glingri og
úþarfa vörum“. Og þetta segir
blaðið'að sje „ein afleiðingin af
upplausnarstjórn Ólafs Thors“.
Munur væri nú á þessum ósóma
og þegar þjóðin naut „hinnar
traustu forustu Eysteins Jóns-
sonar'!
Nú er.rjett að gefa Timan-
um tóm til þess að glíma svo-
lítið við éinfaldan útreikning á
■sannleiksgildi þessa vísdóms.
SL'’ jelag íslenskra stúdenta í
Kupmannahöfn var stofn-
að 21. janúar 1893. Tók það
þegar að sinna ýmsum málum,
sem vörðuðu þjóðerni vort og
sjálfstæði, svo sem útgáfu
skól.abóka á móðurmálinu og
stofnun lagaskóla.
Á þeim árum stóðu sem hæst
deilurnar við Dani um endur-
skoðun stjórnarskrárinnar frá
1874. Samkvæmt þeirri stjórn-
arskrá var ráðgjafi Islands bú-
settur í Kaupmannahöfn og átti
ekki sæti á Alþingi, heldur
mætti þar fyrir hans! hönd
landshöfðinginn, sem var æðst-
ur embættismaður innan lands.
laginu 3. okt. 1896, og var dr.
Valtýr málshefjandi. Hann
hafði þá ekki borið tillögur sín-
ar fram á Alþingi, en fengið
vitneskju frá stjórninni um það,
sem börðust gegn stefnu dr.
Valtýs og hin, sem fylgdu
henni. Dagskrá, blað Einars
skáMs Benediktssonar, var allra
blaða harðsnúnast á móti Val-
að fáanlegar mundu þær breyt- týskunni. Hún flutti 4. nóvbr.
ingar á stjórnarskránni, sem í fremst í blaðinu tveggja dálka
þeim var farið fram á. Afstaða ' frjettabrjef frá » Höfn, um
fundarmanna sjest á því, að til- stúdentafundinn
stofuríkinu, ábyrgðarlausa em-
bættisvaldinu“.
Á fundum stúdentafjelagsins
urðu nokkrar umræður um r’tl-
inginn, en allir ræðumenn nema
Guðmundur Finnbogason voru
honum sammála í aðalatriðum.
Guðmundur talaði jafnan eina
laga frá málshefjanda fjekkst
ekki borin undir atkvæði.
Að ári liðnu, 9. okt. 1897, var
dr. Valtýr aftur málshefjandi
í fjelaginu um stjórnmálastefnu
Ráðgjafinn var danskur maður, sína, en fylgi það, sem hún fjekk
og var það föst venja, að dóms
málaráðherra Dana væri jafn-.
framt ráðgjafi fyrir ísland. —
Hjer á landi var megn óánægja
með þetta skipulag, einkum
vegna þess, að lögum frá Al-
þingi var oft synjað staðfest-
ingar af konungi eftir tillögum
ráðgjafans. Sá, sem hóf barátt-
una fyrir frekara sjálfstæði, var
Benedikt Sveinsson. Hann
krafðist innlendrar sjermála-
stjórnar, og skyMi æðsti valds-
maður innan lands vera land-
stjóri, er færi með vaM konungs
í sjermálunum, og hefði við
á alþingi þá um sumarið, hafði
ekki dregið úr mótstöðu stúd-
enta gegn henni. Umræðurnar
voru mjög heitar, og fór fund-
þykir brjefritaranum mjög vænt
um viðtökur þær, er dr. Valtýr
fjekk á þeim fundi, einkum
„hnýfilorð og kuMagaman“ dr.
Jóns Þorkelssonar í garð Val-
týs. Telur brjefritarinn þenna
fund hinn heitasta og ákafa-
mesta, er hann minnist, að í
Höfn hafi verið haMinn um
pólitík og segir, að dr. Valtýr
9. okt., og j meg valtýskunni, og eru fund-
urinn ekki með öllu spaklega | hafi notað sjer ókyrð í fundar-*
’fram. Dr. Valtýr gekk af fundi' salnum til að komast út. Þjóð-
og kom ekki síðan á fund í f je-1 ólfur stóð sama megin að mál-1
Núverandi viðskiftamálaráð-i hlið sjer ráðuneyti með ábyrgð
herra upplýsti á Alþingi fyrir fyrir Alþingi. Frumvörp um

skömmu, að þá lægju í Ameríku
vörur, sem þegar væru keyptar
samkvæmt leyfum og greMdar,
er næmu samtals 40.500 tonn-
um. „Nær alt væru brýnar nauð-
< synjavörur“. — Til þess að
fylla ársforða okkar af korn-, y^ltýSKAN
vöru, sykri og kaffi, bætti ráð-
herrann vrð, þyrfti 17.500 tonn
I viðbót.
í byrjun þessa mánaðar er
þá búið að binda 58 þús. tonn
af innflutningsmagni ársins.
þannig lagaða breytingu á stjórn
arskránni voru samþykt á Al-
laginu fyrr en í ársbyrjun 1901
eins og brátt mun getið. Stjórn-)
arskrármálið varð ekki útrætt
á fundinum 9. okt., en á næsta
fundi, 6. nóv., var samþykt í
því svohljóðandi ályktun með
28 atkv. gegn tveimur (letur-i
breytingar teknar eftir fundar-
bók fjelagsins) : )
„1 65 ár hafa íslendingar
starfað að því, með meira eða
minna fylgi, að flytja yfirráð
hinna sérstöku mála sinna inn
en hjá stjórninni var ekki við
það komandi, að þau næðu
fram að ganga.
þingi 1885, 1886, 1893 og 1894, { Iandið. Frá stefnu þessarri
víkja breytingartillögur þær á
stjórnarskrá vorri, sem þing-
maður Vestmannaeyja, dr. Val
týr Guðmundsson, flutti á Al->
þingi í sumar og allmargir þing
menn hafa fallist á. Aðalatriðið
í þeim er að flytja æðsta inn-
1896—99
Upp úr þessu öngþveiti kom
hin svonefnda valtýska til sög-
unnar. Það voru tillög'ur til
breytinga á stjórnarskránni, sem
dr. Valtýr
Ef á þessu tímabili hefði ver-
ið flutt inn „glingur og óþárfi“
fyrir 50—60 milj. kr. þá hefir
við Kaupmannahafnarháskóla
og þingmaður ' Vestmannaey-
inga, flutti á Alþingi 1897 og
víst var, að stjórnin mundi fall-
ast á, ef Alþingi samþykti. —
Samkvæmt þeim skyldi ráð-
Ef heildar innflutningsmagn-. sent 1 íslenskri menningarsogu
ið væri áætlað um 100 þús. tonn
sem láta mun nærri, þýðir það,
að samkvæmt því sem þegar er
gefið út af innflutningsleyfum
*>g keypt af vörum, sem enn
liggja í erlendum höfnum, er
ínnflutningi til landsins fyrir-
fram ráðstafað um 7 mánaða
límabil.
Ef skifta ætti um stefnu í
innflutningsmálum, yrði hennar
því lítt vart fyrst í stað.
Stjórn Ólafs Thors sat að
völdum um 7 mánaða tímabil
. á síðastliðnu ári.
lenda valdið út úr landinu og
fá það í hendur ráðgjafa, er
Guðmundsson, dó- \ Kaupmannahöfn og bund
inn sje yfirráðum dönsku stjórn
arinnar. (Með þessum orðum
mun við það átt, að í tillögum
dr. Valtýs var ekki farið fram
á það, að taka ráðgjafa íslands
út úr ríkisráðinu, en þar átti
hann sæti, síðan embætti hans
unum sem Dagskrá og mintist
á fundinn með velþóknun, en
vísaði til hinnar „ítarlegu
skýrslu“ um hann í Dagskrá.
ísafold, aðalblað valtýinga, leit
alt öðrum augum á fundinn og
flutti 20. nóv. stutta grein und-j0g Jóns Jenssonar, sem „jafnvel
arbækur ekki með öllu hlutlaus-
ar, þegar hann kemur við sögu
þeirra mála.
Næsta skref stúdentafjelags-
ins var að senda alþingi 1899
ávarp, þar sem svo er að orði
komist, að „stjórnartilboðið frá
1897 miði að engu leyti í þá átt
að efla innlenda stjóm á íslandi
sjálfu“. Isafold Ijet ávarp þetta
ekki afskiftalaust, heldur flutti
hún um það 10. júní 1899 grein-
ina „Landsins æðstu leiðtogar1*.
Það ,eru auðvitað stúdentarnir,
sem blaðið titlar þannig og seg-
ir, að ,nú sje fenginn frá þeim
hæstarjettardómur. Að vísu ríði
hann í bága við skilning yfir-
dómaranna Kristjáns Jónssonar
ir fyrirsögninni: Stúdentaólæti.
Telur blaðið fundinn óspektar-
seggjunum til óvirðingar, en enn
broslegasta þó þá hugmynd, að
það muni hafa áhrif á stjórnina,
„að þessir gersamlega leiðtoga
lausu ungu námsmenn lýsi á ó-
kurteislegan og fíflslegan hátt
vanþóknun sinni á tilboði henn-
ar“. Rækilega notaði ísafold
höggstaði þá, er finna mátti á
pjesanum önnur uppgjöf ís-
lendinga eða hvað?, sem Bogi
Th. Melsteð, sagnfræðingur,
reit gegn valtýskunni og gef-
inn var út á vegum Stúdenta-
fjelagsins 1898. Þar er stungið
upp á þeirri bráðabirgðalausn
í sjálfstæðismálinu að auka
örgustu róghurðarskriðkvikindl
Iandsins hafi ekki treyst sjer
til að væna um óeinlægni
eða óheilleik“. En þá bagi þekk-
ingar eða skynsemisskortur.
Hitt sje bót í máli, og stök
„mildi og líkn þjóðinni til
handa“, að forsjónin hafi sjeð
henni fyrir æðra dómstól, „Hafn
arstúdentunum, þeim, sem I
fyrra sátu á skólabekk, en ná
eru orðnir landsins æðstu leið-
tögar, spámenn, kennifeður og
dómarar í ísrael“.
gjafi íslands eiga sæti á Alþingi var stetnað með stjórnarskránni
og bera fulla ábyrgð fyrir því, j 1874.)
en sitja í Kaupmannahöfn eftirj Þetta teljum vjer, fjelag ís-
sem áður. Svo var til ætlast, að lenskra stúdenta í Kaupmanna-
hann væri Islendingur. Þegar er
þetta frumvarp kom fram, urðu
um það miklar deilur. Sextán
alþingismenn töldu svo mikla
stjórnarbót í því, að henni
mætti ekki hafna. En aðrir
töldu frumvarp dr. Valtýs jafn-
vel spor í öfuga átt, þareð mik-
ið af valdi því, er landshöfð-
farið með, mundi
verið Ijótur flórinn eftir Eystein ingi hafði farið með-
dragast út úr landinu til ráð-/
gjafans í Kaupmannahöfn, þeg
ar hann hefði ekki öðru ráð-
Jónsson!
Því að stjórn Ólafs Thors
tók við eftir „hina traustu for-
ustu“ Eysteins Jónssonar í við-
, skiftamálunum, en eins og sýnt
hefir verið fram á, geta ekki
áhrif hennar horfið sama dag
og Eysteinn er leystur af básn-
um.
Þá er eftir að moka flórinn!
gjafaembætti að gegna, væri
íslendingar og því kunn-
ugri öllum hnútum hjer en
danski íslandsráðgjafinn hefði
verið. Þannig virðist Fjelag Is-
lenskra stúdenta í Káupmanna
höfn hafa litlð á Valtýskuna.
höfn, skaðlegt fyrir fósturjörð
vora, og þess vegna mótmælum
v j er stj órnarskrárbreytingum
þeim, sem hjer ræðir um, og
öllum þeim breytingum, sem að
því miða að rýra innlenda
valdið — þann vísi til heima-
stjórnar, sem vjer höfum feng-
ið með stjórnarskránni 1874 —
heldur skorum vjer á alla, að
halda fast við heimastjórnar-
stefnuna og styrkja því og
tryggja innlenda valdið sem
mest að unt er, meðal annars
gagnvart áhrifum þeim og af-
skiftum af stjórn sjermála Is-
lands, sem koma utan að“.
Með þessari fundarsamþykt
var stefna fjelagsins mörkuð,
og blöðin hjer heima ljetu sig
vald landshöfðingjans, m. a. á
þann hátt, að leggja niður emj.
bætti amtmannanna og fá lánds
höfðingja það vald, sem
höfðu. Það mundi hafa verið
hæpinn ávinningur að draga
vald úr hendi ráðgjafans í
Kappmannahöfn, ef í staðinn
skyldi stofnað til slíks einveldis
innan lands, enda vantaði Björn
Jónsson ekki orð til að útlista
þetta. Isafold 23. mars 1898
flytur fremst í blaðinu langa
grein undir fyrirsögninni Aft-
urhaldspr jedikunin síðasta Og
segir, að slík sending frá heil-
um flokki ungra mentamanna
sje sjálfsagt með öllu dæmalaus
ALDAMÓTA-
FUNDURINN
Dr. Valtýr kom ekki á fun»l
í stúdentafjelaginu frá 9. okt.
1897 til 5. jan. 1901. Þá hjelt
f jelagið fyrsta fund sinn á hinní
nýbyrjuðu öld. Var Valtýr máls
þejr hefjandi og talaði um bankaroál
ið, sem þá var efst á dagskrá
þjóðarinnar næst á eftir stjórn-
arskrármálinu. Á þeim fundl
var honum vel tekið, enda gaf
hann púns til að drekka minni
Islands. Þá flutti Halldór Gurm
laugsson, síðar læknir í Vest-
mannaeyjum, aldamótaljóð sin,
„gamankvæði um ást og kvinn-
ur svo skemtilegt, að allir vclt-
ust um af hlátri nema sjálfur
hann“, segir í fundarbókinni.
VALTÝSKAN 1901
Þrátt fyrir miklar deilur um
Hun var fyrst til umræðu í fje^. hana allmiklu skifta, bæði þau,
um allan heim. Einkum fyrir stjórnarskrármá 1 ið á þingunum
það að þungamiðja hugsana 1897 0g 1899 samþyktu þau
þeirra, sem komi fram í þessum hvorki frumvörp nje þingsálykt
ritlingi, sje „lotningin fyrir því anir í því máli. Kosningar til al-
valdi, sem einna óglæsilegast er, þingis fóru fram haustið • 1900,
daufast, rykugast, myglaðast 0g á þinginu 1901 höfðu valtý-
— fyrir valdinu, sem þeir Dick- ingar meirihluta, þó að tæpt
ens og Kielland hafa hlaðið stæði. Frumvarp það, er dr. Val
um þá háðungarköstu, er lengi týr flutti nú og samið var af
munu standa óbrotgjarnir í bók Páli Briem eftir að á ný hafSS
mentatúni hins mentaða heims verið leitað hófanna við stjórn-
•— fyrir skriffinnskunni, skrif- FRAMH. Á SJÖTTU SÍDU.