Morgunblaðið - 29.04.1943, Page 5

Fiintudagur 29. apríl 1943.
r
JldtBimNaM
Útget.: H.f. Arvakur, Reykiavlk.
Framkv.stJ.: Sigffls Jönsson.
RttatJ&rar:
Jðn KJartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrg:8ar«a.).
Auglýsingar: Árni Óla.
Rltstjörn, auglýsingar og afgrelttsla:
Austurstræti 8. — Simi 1600.
Áskrif targjald: kr. 6.00 & mánutSl
lnnanlands, kr. 8.00 utanlands
f lausasölu: 40 aura etntakifl.
60 aura meÍS Lesbflk.
Bjargráöiö besta
■j'iiimur Jónsson er bara bráð-
•*- fyndinn náungi. 1 vetur,
Itegar hann kom fram fyrir
hönd Alþýðuflokksins við eld-
húsumræður frá Alþingi, birti
hann ræðu sína í Alþýðublað-
Jnu undir fyrirsögninni: Góð-
ærið, sem með óstjórn er búið
að snna upp í hálfgert hallæri“.
X>að var afkoma ríkissjóðs síð-
astliðið ár, sem að dómi þessa
fróma manns átti að vera svona
hallærMeg. Við umræður um
fjárlög næsta árs, sem nýverið
:fóru fram á Alþingi, kom fram
í ræðu og greinargerð Jakobs
Möllers, að ríkið hefir aldrei
^afnað öðrum eins sjóðum og
síðastliðið ár. Rekstrarútgjöldin
ekki hækkað nema sem svarar
liækkaðri dýrtíð, en raunveru-
'legur rekstrarafgangur numið
um 41,5 milj. króna, sem er
meira en tvöföld upphæð allra
útgjalda ríkissjóðs fyrir stríð!
Nú hefir Finnur aftur farið
á stúfana fyrir flokk sinn í út-
varpsumtæðum frá Alþingi, er
l)ingi vaT frestað. Þá ræðu sína
birtir hann í Alþýðublaðinu
undir f yrirsögninni: „Ekkert'
nema vinstri stjórn getur trygt
betra þjöðfjelag“. Það er sem
sje bjargráðið, þaðan er að
vænta samtakanna og festunn-
ar, að ,,kúpla“ saman gömlu
Framsökn, kommum og kröt-
um!
Það vill svo til, að einmitt
i sama tölublaði Alþýðublaðs-
ins og Finnur festir auga á
bjargráðin til þjóðfjelagsbóta
og blessunar, er forustugrein,
sem varpar nokkuð öðru ljósi
yfir þá blessun, þá samstillingu
■ og traustu tök, sem vænta
mætti af samstarfi vinstri flokk
anna.
Þar segir m. a.: „Hatur
kommúnista á Alþýðuflokknum,
flokkí íslensks verkalýðs og
launafólks, er svo glóandi og
• ófsafengið, að þeir geta ekki
einu sinni fengið sig til að
minnast á þau mál, sem hann
hefir hrundið fram, þótt þau
sjeu verkalýðnum til ómetan-
legs gagns. Þótt um velferðar-
mál verkalýðsins sje að ræða,
geta þessir hatursfullu ofstopa-
menn ekki litið þau mál rjettu
augu, ef Alþýðuflokkurinn
stendur að þeim“.
1 sömu grein segir einnig:
„Margir ginntust til að kasta
atkvæði sínu á kommúnista, sem
töluðu fagurt, en nú er margt
af því fólki farið að sjá í gegn-<
um blekkingarvef Moskvaklík-
annar".
Svo mlörg eru þau orð! Og
svo á ekkert að geta bjargað
þjóðinni nema að þessir „ást-
ríku'1 flokkar kæmust í eina
sæng mfeð „velferðarmálin“ á
r milli sin!
GóO afkoma rikissjóOs:
Tekjuafgangur 411 /2 miljón
króna síðastliðið ár
Ræða Jakobs Möllers við 1. umræðu fjárlaga
r eg ætla nú ekki að gera neinn
” „eldhúsdag“ að hæstvirtri
ríkisstjórn, en þarf þó að gera
nokkrar athngasemdir við skýrslu
hæstv. fjárnfálaráðherra um af-
komu ríkissjóðs á síðasta ári. 1
sjálfu sjer skifta þær athuga-
semdir ákaflega litlu, nema aðeins
í sambandi við samanburð á af-
komu síðustu tveggja ára.
Samkvæmt yfirliti því, sem
hæstv. fjármálaráðherra hefir nú
gefið yfir rekstursafkomu ríkis-
sjóðs á síðasta ári, hafa rekstrar-
xítgjöldin numið 57576 þiis. krón-
um og rekstrartekjurnar 86663
þús. kr.; og tekjuafgangur þannig
orðið 29087 þús.
Jeg vil nú vekja athygli á því,
að með rekstrarútgjöldum erú
taldar allverulegar fjárhæðir, sem
tæplega geta talist eiga þar
heima. Svo er t. d. um greiðslu
vegna flugvallargerðar, 723 þús.,
sem varið var til kaupa á landi
undir flugvöllinn í Reykjavík.
Flugvölhir,inn verður eign ríkis-
sjóðs og á því að teljast til eigna
ríkisins, enda mnn það ófrávíkj-
anleg regla að telja slíkar greiðsl-
ur til eignaaukningar.
Svipuðu máli gegnir um bygg-
ingrkostnað á Bessastöðum, 358
þús., framlag til prestseturs í
Reykjavík 70 þús. og tvær smá-
uþphæðir, samtals 65 þús., sem
varið hefir verið til eignaaukning-
ar.
Þess er þó rjett að geta, að til-
svarandi útgjökl ern talin með
rekstrarútgjöldum á ríkisreikn-
ingi 1941.
Stofnfjárframlag til vátrygg-
ingafjelags fyrir fiskiskip (Sam-
áhyrgð) átti að greiðast alt, sam-
tals 500 þús., á 10 árum, en var
greitt að fitllu á árunum 1941 (50
þús.) og 1942 (450 þús.), og ætti
'því upphæðin að rjettu lagi að-
eins að teljast að 1/9 hlutum til-
heyrandi 1942, en 400 þús. greitt
fyrirfram vegna komandi ára, ef
ekki má þá beinlínis telja fram-
lagið til eigna ríkissjóðs.
Enn gegnir svipuðu máli tim
stofnkostnað hjeraðsskólanna, 575
þús. og greiðslu vegna skiftingar
dómkirkjnsafnaðarins í Reykjavík
167 þús. 66.667 kr. voru færðar
á rekstrarreikning 1941.
Eru þannig taldar til rekstrar-
útgjalda 2408 þús. kr., sem ýmist
ætti að telja til eignaaukningar
eða þá til fyrirframgreiðslna að
langmestu leyti.
Þá eru nokkrar allstórar fjár-
hæðir, sem greiddar hafa verið
samkvæmt. lögum og öðrum fyrir-
mælum alþingis og í eðli sínu
koma ríkisrekstrinum ekkert við,
eins og greiðslur samkvæmt dýr-
tíðarlögunum frá 1941, 1534 þús.
aðallega vegna áburðarkanpa og
verðniðurfærslu á smjörlíki og
kolum og samkvæmt þingsálykt-
unnm til verðlækkunar á fóður-
mjöli og upphætur á görnum og
gærum 3660 þús.
Það eru þannig samtals kr.
7600 þús., sem jeg, eftir mjög
lauslega athugun hefi fundið og
tel að svo sje varið, að ekki sje
rjett að telja til venjulegra rekstr-
arútgjalda, og mætti þó vafalaust
fleira til tína, sem svipað er ástatt
um.
Þá skal einnig vakin athygli á
því, að þó að niðurstöðutalan í
skýrsln ráðherra um rekstrartekj-
urnar sje ekki nema 86.663 þús.,
þá er það að frádregnum 5428
þús., sem talið er að sje hækkun
eftirstöðva, óinnheimtar tekjur,
endurgreiðslur og innheimtulaun,
og er það nær 4.4 miljónum meira
en talið var þannig til frádrátt-
ár á skýrslu næsta árs á undan.
Mjer er nú kunnugt um, að mik-
ill hluti þessarar upphæðar er
þegar innheimtur á þessu ári og
alveg ástæðulaust er að gera ráð
fyrir meiri vanhöldum á tekjun-
um en sem svarar 1500 þús. krón-
um, en ef svo væri ekki gert„
hækkuðu rekstrartekjurnar um
3928 þús.
Þá hafa verið dregnar frá tekj-
um af bensínskatti 182 þús., sem
er hluti brúasjóðs af þeim skatti
og er að sjálfsögðu eignaaukn-
ing, og svo er í rauninni einnig.
um hluta fiskveiðasjóðs af út-
flutningsgjaldinu, 691 þús., sem
dreginn er frá iitfl.gjaldstekjum.
Þannig hækka rekstrartekjurnar
um samtals 4801 þús. Samkvæmt
þessu verða þá rekstrartekjurnar
86663 þús. plús 4801 þús., eða
91464 þús., en eiginleg rekstrar-
gjöld 57576 þúsund minus 7600
eða 49976 þúsund og raunveru-
legur rekstrarafgangur 41488 þús-
und.
Hitt er svo annað mál, að af
þessum tekjuafgangi hefir verið
ráðstafað ýmist til eignaaukninga
ríkisins, opinberra sjóða eða al-
manna stofnana þessum 2408 þús.
krónum, sem jeg gerði grein fyr-
ir, og varið til verðuppbóta á af-
urðir landbúnaðarins að mestn
5194 þús. krónum, en að þeim upp-
hæðum frádregnum verður þó eft-
ir af rekstrartekjunum 33.888
þúsund krónur.
UMFRAM-
GREIÐSLUR.
Samkvæmt rekstraryfirliti ráð-
herra hafa greiðslur umfram fjár-
lagaheimildir orðið 33527 þús. Þar
frá tel jeg að sjálfsögðu rjett að
draga þær upphæðir, sem greidd-
ar hafa verið samkvæmt öðrurn.
heimildum eða fyrirmælum Al-
þingis, aðallega verðuppbæturnar,
eða 7550 þús., sem ekki hafa ver-
ið áætlaðar í fjárlögum. Eigin
legar umframgreiðslur verða þá
25977 þús., og má þó að vísu enn
draga þar frá umframgreiðslur
vegna verðlags- og aukauppbóta
6500 þús., sem einnig var skylt að
greiða samkvæmt lögum og þings-
iilyktunum og verða þá eftir
19477 þús. En af þeirri upphæð
koma sem næst 5/6 hlutar á 7
útgjaldaliði: Alþingiskostnað, 1117
þúsund, en auk þess, sem þar er
um að ræða kostnað af þing-
haldi í um það bil 10 mánuði 4
árunum 1942 og 43 til loka auka-
þingsins, sem endaði í síðustu
viku, þá mun vera innifalinn í
þessari upphæð kostnaður við um-
fangsmiklar breytingar á Alþing-
ishúsinu og húsgagnakaup. Dóm-
gæsla og lögreglustjórn hefir kost-
að nær 2% miljón umfram áætl-
un, en af því hefir farið til land-
helgisgæslunnar um 1200 þúsund.
Vegamál hafa farið nálega 4(/>
miljón fram úr áætlun, eða um
það bil helmingi meira en á ár-
inu 1941. Samgöngur á sjó hafa
farið 2677 þúsund fram úr áætl-
un og þar af 2445 til strandferða
Skipaútgerðarinnar, auk þess sem
varðskipin hafa verið mikið not-
uð til þeirra ferða. En þessar um-
framgreiðslur vegna strandferð-
anna stafa að 'miklu leyti af því,
að farmgjöld hafa ekki veriS
hækkuð í samræmi við hækkun
rekstrarkostnað ar út gerð arinnar.
Kenslumál hafa farið 1158 þúsnnd
kr. fram úr áætlun. Atvinnumál,
eða útgjöld samkvæmt 16. grein
fjárlaga, um 2047 þúsund, en af
því kemur í hlut sauðfjársjúk-
dóma um 1750 þúsund. Styrktar-
starfsemi um 905 þúsund, en af
því 875 þúsund til alþýðutrygg-
inga, berklavarna og sjúkra-
styrkja og loks eru óviss útgjöld
1405 þúsund, en þar af eru 723
þúsund til kaupa á landinu undir
flugvöllinn.
Um meginhluta þessara um-
framgreiðslna frá og með umfram
greiðslunni vegna verðlagsuppbót-
arinnar, er það að segja, að höf-
uðorsök þeirra er dýrtíðin eða
vqrðbólgan, þ. e. a. s. síhækkandi
kaupgjald og verðlag eða verðlag
og kaupgjald, hvernig sem menn
vilja raða því. Það er hin gífur-
lega aukning framleiðslu og fram-
færslukostnaðarins í landinu, sem
veldur því, að allur starfrækslu-
kostnaður ríkisins hefir einnig
vaxið svo gífurlega.
HÆKKUN ÚTGJALDA
AÐEINS VEGNA
DÝRTlÐAR.
• Rekstrarútgjöld ríkisins á ár-
inu 1941 urðu samkvæmt ríkis-
reikningi 32.253.488.78. Fyrir stríð
vorn útgjöldin komin upp í 20
miljónir og er hækkunin á árinu
1941 því orðin um 60%, eða svo
að segja nákvæmlega sem svarar
til verðlagsvísitölunnar á því ári.
Ef gert er ráð fyrir því, að út
gjöld ríkissjóðs hljóti að hækka
sem svaraði hækkun vísitölnnnar,
þá hefðu rekstrarútgjöld ríkis-
sjóðs því einnig átt að hækka á
árinu 1942 sem svaraði hækkun.
meðal-vísitölu þess árs frá því,
sem hún var 1941 og gjöldin að
verða um 57 miijónir króna, eða
sem næst því, stem talið er á
rekstraryfirliti ríkisbókhaldsins,
en um 7 miljónum meira en jeg
teldi rjett vera að telja eiginleg
rekstrarútgjöld. Þannig er aug-
ljóst, að útgjaldahækkunin á ár-
inu 1942 er ekkert umfram það,
sem beinlínis má telja að leiði af
aukningu dýrtíðarinnar í landinu,
og þó í rauninni nokkuru eða 7
milj. krónum minni, eftir mínnm
reikningi. Þannig er það þá t. d.
um vegamálin, að hækkun gjald-
anna til þeirra stafar vafalaust að
mestu eða einvörðungu af hækk-
uðu kaupgjaldi, en ekki af því,
að framkvæmdir hafi orðið svo
miklu meiri en árið áður. Sama
máli er að gegna um strandferð-
irnar og landhelgisgæsluna. Út-
gjöldin til styrktarstarfseminnar
hækka að sjálfsögðu í hlutfalli við
verðlagið alveg eins og verðlags-
uppbótin sjálf.
FORSAGA DÝR-
TÍÐARINNAR.
Það þýðir nú lítið að vera að
metast urn það, hverjum það sje
að kenna, að dýrtíðin liefir auk-
ist svo gífurlega. Sannleikurinn er
sá, að miltið af því, sem nm það
hefir verið sagt, er vafasöm speki
eða stafar af misskilningi. Dýr-
tíðin er ekkert sjerstakt íslenskt
fyrirbrigði. 1 öllum löndum hefir
verið reynt af alefli að halda
henni niðri og allsstaðar með því
að leggja hörnlur á kaupgjald og
afurðaverð. En árangurinn hefir
víðast hvar orðið miklum mun
minni en vænta mátti. Þetta hefir
einnig verið reynt Kjer, en það
hefir algerlega mistekist. En ef
til vill og þó öllu heldur alveg
vafalaust, hefir aðstaðan til þess
að koma við slíkum ráðstöfunum
hvergi verið eins ei*fið.
Það er sakast um það, að verð
landbúnaðarafurðanna hafi verið
hækkað á nndan öllu öðru. Kaup-
gjaldið var lögbnndið til áramóta
1940—’41, en aíurðaverðið var
látið laust áður og tók að hækka
síðustu mánuði ársins 1940. En
hins er þá að vísu ekki gætt, að
þó að kauptaxti hækkaði ekki á
því ári, og þó að ekki væri greidd
full verðlagsuppbót á kaup fyrr
en frá áramótunnm,’þá hafði vinna
aukist við sjávarsíðuna og heild-
artekjur verkamanna og þó eink-
um sjómanna hækkað verulega af
þeim ástæðum, en sú tekjuaukn-
ing rnanna við sjávarsíðuna hlaut
þá strax að fara að gei*a vart við
sig í hærri kaupkröfum við sveita-
vinnu eða fyrirsjáanlegt, að að
því ræki. En eftir að hið erlenda
setulið kom til landsins, tók þeg-
ar að vaxa eftirspurnin eftir
vinnnaflinu fyrir aðgerðir þess og
erfiðleikarnir á því að afla land-
búnaðinum nægilegs vinnnafls að
FRAMH. 1 SJÖTTU SÍÐC.