Morgunblaðið - 09.11.1943, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 9. nóv. 1943.
MORGUNBLAÐIÐ
5
ÞRÓUNARSAGA MJÓLKURMÁLANNA
Fjórða tímabiSið — Samsalan tekur við stjórninni
Árið 1934 komu ný mjólk-
urlög. — Þau voru að vísu
nokkuð á annan veg heldur
en framleiðendur höfðu ósk
að.En með stjórn, sem skildi
tilgang slíkrar lagasetning-
ar, hefðu lögin getað náð til-
gangi sínum. Stjórn mjólk-
urmálanna var „fyrst um
sinn“ tekin úr höndum
mjóikurframleiðenda og
sett undir pólitíska stjórn.
Þetta fyrst um sinn hefir nú
staðið í næstum níu ár. Fram
sóknarmönnum og Alþýðu-
flokksmönnum var sameig-
inlega trygður öruggur
meiri hluti í stjórn samsöl-
unnar. Formaður mjólkur-
sölunefndar var skipaður
Sveinbjörn Högnason, svo
sem mönnum er kunnugt.
Hefir hann gegnt því starfi
fram á þennan dag.
Sem afleiðing þessa á-
stands hófust strax pólitísk-
ir verslunarsamningar milli
Framsóknarmanna og Jafn-
aðarmanna um það, á hvern
hátt hægt væri að nota sjer
fyrir báða þessa flokka, þá
miklu möguleika, sem lög
þessi fólu í sjer.
Egill Thorarensen verður að
rifta skriflega gerðum samn
ingum, vegna pólitísks
samningamakks Framsékn-
ar og Alþýðuflokksins.
Við Egill Thorarensen
komum báðir í stjórn
Mjólkursamsölunnar sem
fulltrúar framleiðendanna,
en þrátt fyrir ágætt sam-
starf undanfarin ár og §gm-
eiginlegar hugsjónir í þess-
um málum, skildu nú leið-
ir, þar sem hin pólitíska að-
staða krafðist þess af Agli
Thorarensen, að til ágrein-
ings yrði látið koma innan
mjólkursölunefndar við-
komandi verðlagi mjólkur
á hinum ýmsu stöðum inn-
an hins nýja verðjöfnunar-
svæðis, ágreipings, sem
Mjólkurbandalag Suður-
lands var búið að leysa með
undirskrifuðum samningum
allra aðila, sem fólu í s,|er
nokkurn verðmismun ó
mjólk framleiddri sunnan
fjalls og austan, en
sem átti að smáminka
á næstu árum, þar til
sama verð yrði greitt fvrir
alla mjólk sambærilega að
gæðum komna á Reykjavík-
urmarkaðinn. Var þessi
bráðabirgðaráðstöfun ákveð
in af Mjólkurbandalagi Suð
urlands til að forðast þá
byltingu, er mundi verða á
framleiðsluháttum bæði
sunnan fjalls og austan, ef
stökkið yrði tekið í einu.
Samvinnusamtökin rofna.
Vingsamleg samvinna fram
leiðenda og neytenda«fer út
um þúfur.
Þannig, enduðu þá hin
frjálsu samvihnusamtök
Ma Eyjólfs Jóhanassonar á Varðarfundi
— 3. grein
framleiðendanna, og hin
góða og vingjarnlega sam-
vinna sem átti sjer stað milli
framleiðenda og neytenda
átti nú fyrir sjer að líða
nokkurt skipsbrot í bili.
Hin nýja stjórn samsöl-
unnar, mjólkursölunefndin,
tók nú til starfa með miklu
brauki og bramli.Með miklu
yfirlæti átti að sýna, að öll
þessi mál höfðu verið í hinni
mestu niðurlægingu, en nú
skyldu þau tekin föstum tök
um og alþjóð sýnt, hver ár-
angurinn yrði, þegar Fram-
sókn og Alþýðuflokkurinn
tækju höndum saman urn
að leysi þessi *nál.
★
Ollu því eldra var vikið
til hliðar, nýjir starfsmenn
urðu að koma, fyrirmvndar
mjólkurbússtjóri var látinn
fara, og mjólkurbússtjóri
frá Mjólkurbúi Flóamanna
var settur yfir Mjólkurstöð-
ina. Ágæturp starfsmönnum
var vikið frá starfi, ef þeir
voru grunaðir um að hafa
of ákveðnar stjórnmálaskoð
anir í andstöðu við þessa
nýju stjórnendur. Nýr for-
stjóri var valinn, að vísu
góður og gegn maður, en
sem ekki hafði reynslu og
þekkingu á þessum málum.
Honum stóð til boða aðstoð
mín samkvæmt hans eig-
in ósk, en þegar til kom var
honum bannað að tala v'ð
mig um nokkurn hlut varð-
andi mjólkursöluna. Fingra-
gamla tímans máttu hvergi
sjást á framkvæmdum hins
nýja skipulags. Þessi fram-
kvæmdastjóri átti þar
skamma dvöl, en við starf-
inu tók núverandi fram-
kvæmdastjóri, Halldór Ei-
ríksson.
Af fullkomlega eðlilegum
ástæðum fór öll afgreiðsla
í handastkoluni fyrstu dag'
ana. Hið nýja kerfi, sem hin
nýja stjórn hafði seH upp,
var ekki bygt á neinni
reynslu, enda varð mjólkur-
salan í slíkum ólestri fvrstu
dagana, að til fullkominna
vandræða horfði.
Hin þektu svör sjera
Sveinbjarnar.
Neytendur urðu að von-
um mjög óánægðir. — Þeir
báru fram- kvartanir sínar'
við hina nýju yfirmenn sam
sölunnar, en í stað þess að
bera fram afsakanir og biðja
viðskiftavinifla að sýna þol-
inmæði fyrstu dagana, með-
an hið nýja kerfi væri að fá
| á sig fast forip, og hinir nýju
stafrmsnn-að kynnast öllum
staðháttum, fengu viðskifta
vinirnir annað hvort ekki
viðtal-eða þá skæting og ó-
svífin tilsvör. Árekstrarnir í
framkvæmdunum hjeldu
svo áfram, fleiri og fleiri, en
umkvartanirnar fengu altaf
sömu móttökurnar.
Það hvílir á baki hús-
mæðranna í bænum að sjá
heimilunum fyrir daglegri
fæðu og þá ekki síst mjólk
og mjólkurvörum. Það kom
því í hlut þeirra að gera hin-
ar daglegu umkvartanir við
stjórn Mjólkursarnsölunnar
og fá til baka hin þektu svör
sjera Sveinbjarnar Högna-
sonar, eða þeirra, er hann
ljet svara í sinn stað. Þegar
fram úr hófi kevrði með slæ
lega afgreiðslu mjólkurinn-
ar viku eftir viku og stöð-
uga ósvífni til einstaklinga
og kjörinna nefnda, sem
reyndu að fá, á kurteisan
hátt, málum þessum kipt i
lag, tóku konur þaðjráð, fyr-
ir forgöngu Húsmæðrafje-
lags Reykjavíkur, að hefja
hið svonefnda mjólkurverk-
fall, með það fyrir augum,
að reyna_ að þvinga frpm
lagfæringu.
Þó jeg persónulega væri á
móti mjólkurverkfallinu og
kröfur húsmæðra framsett-
ar nokkuð á annan veg,
heldur en jeg hefði óskað,
þá fer mjög f jarri því, að jeg
hafi ásakað húsmæðurnar
fyrir að hafa lagt út í mjólk-
urverkfallið. Þær höfðu
mætt fcvo ófyrirgefanlega
ókurteisri meðhöndlun af
hendi formanns mjólkur-
sqlunefndar, að það var ekki
undarlegt, þó skapmiklar
konur ljettu hart mæta
hörðu.
- Alla tíð, frá því að Mjólk-
ursamsalan tók til starfa,
hafa orðið margvíslegir á-
rekstrar, og því miður var
ekki alment lengur um að
ræða hina vingjarnlegu sam
vinnu, sem orðin var, nnli:
framleiðenda og neytenda.
Margir þessara árekstra
hafa verið á milli framleið-
enda og nejdenda, en þó
fleiri milli framleiðendanna
innbyrðis. Jeg ætla þó. að
leiða' hjá mjer nú, að ræða
um þá árekstra, sem. urðu
^nilli framleiðendanna inn-
byrðis, því það er mál, sem
þið tilheyrendur mínir, haf-
ið minna af að segja.
Viðkomandi þeim árekstr
um, sem orðið hafa milli
neytenda og stjórnenda
Mjólkursamsölunnar sKal
jeg reyna að vera sem fá
orðastur og aðeins stikla á
því stærsta.
Tvær höfuðkröfur frá
hendi neytenda.
Jeg sagði í upphafi þessa
máls, að það væru tvær höf-
uðkröfur, sem neytendur
gerðu til mjólkurframleíð-
enda.Að þeir fái næga mjólk
alt árið og .mjólkin sje góð
og heilnæm vara.
Yfirleitt verður ekki
hægt að ásaka Mjólkursam-
söluna um það, að mjólk
hafi vantað hjer á markað-
inn fyr en þá aðallega í
haust, en þau mistök eru
öllum kunn og stöfuðu af
því, að lengi vel var ekkert
dregið úr sölu þeirr-
aT mjólkur, sem setuliðið
keypti. Var það talið ógern-
ingur sökum umtals, er átt
hafði sjer stað milli tveggja
undirmanna, annarsvegar
frá setuliðinu í Kaldaðar-
nesi og hinsvegar frá Mjólk-
urbúi Flóamanna. — Gerði
stjórn samsölunnar engar
tilraunir, við hina raunveru
Iegu yfirmenn setuliðsins
um að draga nokkuð úr
mjólkurkaupum sínum með
an mjólkjurskorturinn var
sem tilfinnanlegastur í bæn
um. Var það fvrst nokkru
eftir að atvinnumálaráðh.
upplýsti, að gefnu tilefni, að
stjórn setuliðsins hefði
skýrt svo frá, að hún óskaði
ekki eftir að kaupa mjólk
umfram það, sem bæjarbú-
ar gætu með góðu móli án
verið.
Áhuginn fyrir óskum neyt-
endanna var ennþá svo tak-
markaður, að setuliðið varð
sjálft að afþakka mjólkina
á meðan mjólkurskortur
rikti í baenum, og tilkynti
jafnframt að það hefði ekki
áhrif á mjólkurkaup þeirra,
þegar næg mjólk yrði á boð-
stólum.
Það eru margar orsakir til
þess, að mjólkurgæðin hafa
farið versnandi.
En hitt er svo annað mál,
að þegar lagður verður dóm
ur á gæði mjólkurinrtar og
góða meðferð í höndum
Mjólkursamsölunnar, þó
verður annað uppi á tening-
unum. Ýmislegt í meðferð
mjólkurinnar hefir verið al-
gerlega óforsvaranlegt og
engin von til þess, að nevf-
andinn Kafi ætíð fengið
góða og óskemda vöru. Hof-
uð orsakirnar, sem liggja til
þess, að mjólkin hefir versn
að mikið í seinni tíð, eru
þær, að mjólkurframleiðsl1
an hefir farið minkandi í
nærsveitum Reykjavílrur,
eða í sveitum, sem hafa að-
stöðu til að koma mjólkinni
nýrri á markaðinn. Aftur
á móti hefir mjólkurfram-
leiðslan'farið stórkostlega í
vöxt í fjærsveitunum.
Verðjöfnunarsvæðið hef-
ir verið stækkað og er mjólk
in nú flutt svo langt að, að
óhugsandi er, nema stuttan
tíma árs, að koma henni ó-
skemdri á sölumarkað í
Reykjavík.
Þá hefir það viðgengist
undir stjórn hins nýja skipu
lags, að frá mörgum stöðum
er mjólkin flutt annan
hvorn dag og sumstaðar
ekki nema tvisvar í viku og
fer það venjulega svo, að
sumir draga saman mjólk-
ina og senda hana tveggja
eða fleiri daga gamla til
mjólkurbúanna, þau eiga
svo eftir að koma þessari
mjólk til Revkjavíkur. Þessi
mjólk er því orðin óforsvar-
anlega gömul, er hún kem-
ur í útsölur bæjarins.
★
Þess eru dæmi, að mjólk,
langt að komin, getur verið
eins góð við rannsókn, eins
og mjólk, sem framleidd er
í nærsveitunum. — En það
verður þá að stafa af því,
að nærsveitabóndinn sje
framúrskarandi sóði, en
hinn viðhafi fyrirmyndar
umhirðu. Það liggur í aug-
um uppi, að hjer sje um ein-
stakar undantekningar að
ræða, svo ekki má af þessu
álykta, að mjólk sje alltaf
jafn góð, hvort hún er flutt
að langt eða 'skamt.
Slakað til á mjólkureftir-
litinu.
Eins og jeg gat um áður
í þessu erindi var öll mjolk
rannsökuð hvað gæði snerti,
er hún kom til Mjólkurstöðv
arinnar í Reykjavík.
Brevting hefir þar á orð-
ið. Mjólk sú, er kemur til
Mjólkurstöðvarinnar hjeð-
an úr nærsveitunum er að
vísu rannsökuð, en mjólk,
sem kemur frá hinum fjar-
liggjandi mjólkurbúum, er
ekki flokkuð til verðfelling-
ar hjer í Reykjavík. Mjólk
sú er að vísu flokkuð, þegar
hún kemur til hinna fjar-
liggjandi stöðva, en það
liggur í augum uþpi, að
mjólkin hef-ir tekið breyt-
ingum til hins verra, þegar
hún er seld hjer á Revkja-
víkurmarkaði, einum, tveim
ur eða þremur sólarhring-
um'eftir að hún er móttekin
í mjólkurbúunum.
Að sjálfsögðu eiga fram-
leiðendur ekki að sæta flokk
un.á mjólk sinni á tveimur
mjólkurbúum, en búið,|sem
telcur á móti mjólkinni og
sendir hana til Reykjavíkur
verður að- bera ábvrgð á
henni þar til hún er komin
til Mjólkurstöðvarinnar
hjer í Reykjavík og þola
verðfall, sem stafar' af flokk
un þar.