Morgunblaðið - 03.12.1943, Page 7

Föstudagur 3. desember 1943.
MORGUNBLAÐIÐ
7
THOR JENSEN ÁTTRÆÐUR -
THOR JENSEN á áttræðis-
afmæli í dag, mesti útgerðar-
maður og stærsti bóndi sem
starfað hefir hjer á landi, enn
sem komið er.
Ævisögu hans hefir að ýmsu
leyti verið líkt við æfintýri.
En hún er ekki aðeins æfin-
týri einstaks manns, því hún
er samfljettuð þjóðaræfintýri
íslendinga, er fjelaus ófrjáls,
úrræðalítil þjóð varpaði af sjer
mókinu, reif sig fram úr kyrr-
stöðunni, braut sjer leiðir, sem
áður voru óþekktar, til þess
að hagnýta sjer auðæfi lands
og sjávar.
Aðalatriðin í starfsemi hans
eru almenningi kunn. En fáir
hafa haft tækifæri til þess að
gera sjer glögga grein fyrir því,
hvaða rök liggja tíl þess, að
honum tókst framar öðrum
mönnum, sem tóku hjer upp
atvinnurekstur fyrir 50—60
árum að afla lífsbjarga úr sjt>,
og gera sjer arðsaman gróður-
mátt íslenskrar jarðar.
Thor Jensen.
Enginn hefir veríð jafn mik-
ilvirkur þátttakandi í umbót-
um atvinnillífsins, eins og hann,
enginn glöggskygnari á fram-
faramöguleikana en hann. En
eftir því sem menn kynnast hon
um betur, baráttu hans og erfið
leikum, velgengni hans og sigr
um, eftir því kemur það greini-
legar í ljós, að gifta hans í at-
vinnrekstri og athafnalífi, er
hvorki sprottin af tilviljun nje
töfrum, hún er runnin frá skap
gerð hans, stórhug, framsýni
og óbilandi dugnaði.
~fc
Thor Jensen er fæddur í
Kaupmannahöfn 3. des. 1863.
Foreldrar hans voru Jens Chr.
Jensen múrarameistari og kona
hans Andrea Louise Jensen. —
Hann var næstyngstur 12 syst-
kina.
Um það leyti er hann fædd-
ist braust út styrjöldin milli
Þjóðverja og Dana, er endaði
með ósigri dönsku þjóðarinnar,
missi Suður-Jótlands og margs
konar erfiðleika þar í landi. J.
Chr. Jensen múrarameistari
hafði allmörg hús í smíðum
fyrir ýmsa menn, þegar styrj-
öldin skall á. Sumir þessara
viðskiptamanna hans fjellu á
vígvöllum. Aðrir lentu í fjár-
hagsvandræðum. Bygginga-
meistarinn stóð uppi með hin
hálfgerðu hús, tapaði stórfje
og rjetti aldrei fjárhagslega við
eftir þetta. Hann andaðist er
Thor var 8 ára.
Þó foreldrar Thor Jensen
hefðu framan af æfinni verið
allvel efnum búín, ólst hann
upþ við kröpp kjör, er urðu enn
þá krappari eftir fráfall
föður hans, er var sívinnandi
meðan heilsan entist.Er hann dó
vorið 1872, stóð ekkjan ein uppi
með barnahópinn, en börnin
urðu að leita sjer atvinnu eins
fljótt og unnt var, og þau höfðu
aldur til.
Haustið 1874, er Thor var 10
ára, sókti móðir hans, fyrir á-
eggjan kennara hans um upp-
töku fyrir hann í heimavistar-
skólann „Det kgl. Opfostrings-
hus“. Á hverju ári fengu 20
drengir inngöngu í þennan 4
ára skóla.
Ríkisskóli þessi er á margan
hátt einstakur í sinni röð. Hann
er stofnaður 1753. Þangað kom-
ast engir, nema þeir hafi ann-
að hvort misst föður sinn eða
móður, og hafi lokið inntöku-
prófi. En umsóknirnar um
þessa skólavist skiftu hundruð-
um, þegar Thor Jensén fjekk
þar inngöngu. Skólinn eða
stjórn hans tekur drengina að
miklu leyti i fóstur til ferming-
araldurs, og sjer þeim, að skóla-
vist og fermingu lokinni, fyrir
námsvist, og eru þeir í umsjá
skólastjórnarinnar, uns þeir
hafa lokið námi í einhverri at-
vinnugrein.
'Ár
Af tilviljun atvikaðist það
svo, að Thor Jensen rjeðst til
Valdimars Bryde kaupmanns,
að loknu námi í skólanum.
Hafði Bryde haft fasta versl-
un á Skagaströnd undanfarin
ár, en ,,spekúlantskip“ á Borð-
eyri. Sumarið 1878 færði hann
út kvíarnar, og reisti verslunar
hús á Borðeyrartanga.
Þangað rjeðist Thor, og vann
þar kauplaust, fyrir fæði og
húsnæði í 5 ár, til vorsins 1883,
en framlengdi dvöl sína þar,
sem bókari verslunarinnar til
1. ágúst 1884.
Það er saga fyrir sig, hvernig
hann á fyrstu árum Islands-
veru sinnar varð gagnkunnug-
ur íslenskum verslunarháttum,
búskap og lífskjörum íslenskra
bænda, og öllum hugsunarhætti
þjóðarinnar, hvernig hann
festi hjer yndi, við erfið
kjþr, og fann sjer útvegi til
sjálfsbjargar, þótt í smáum stíl
væri.
Er hana skildi við Borðeyri í
ágúst 1884, var hann óráðinn og
atvinnulaus. Það kom til mála
að hann settist að á Akranesi.
Þar var þá unnusta hans, Mar-
grjet Þorbjörg Kristjánsdóttir,
með móður sinni, Steinunni
Jónsdóttur frá Hraunhöfn. En
það reyndist erfitt fyrir fje-
lausan mann, að koma fyrir sig
fótum. Af hendingu rjeðst hann
í haustkauptíðinni að verslun
Jóns Johnsen í Borgarnesi, en
sigldi síðan með vöruskipi það-
an til Bergen. Þá ætlaði hann
að ufla sjer fjár til frekari
verslunarnáms á Handelsaka-
demíinu í Höfn. En er til Nor-
egs kom brást honum lánsfje
til þeirrar námsdvalar. Ef sú
von hans hefði ræst er óvíst,
hvort hann hefði nokkurntíma
sest að hjér á landi upp frá
því.
Islandsverslun var orðin sjer
grein hans. Þvi tók hann til-
boði Johans Lange, um næstu
áramót að gerast bókhaldari
við Borgarnesverslun, en Johan
Lange var umboðsmaður J.
Johnsen í Bongarnesi. Út af
misskilningi, senr reis milli
Lange og Johnsens varð ekki
af þessu, en Lange byrjaði sjálf
ur að reka verslun í Borgarnesi
og keypti verslun Johnsens
næsta ár. En Thor Jensen rjeðst
til Lange.
Vorið 1886 settist Thor að í
Borgarnesi sem verslunarstjóri
við Langesverslunina, gifti sig
og reisti þar bú. Þar bjuggu
þau hjón sín fyrstu 8 búskapar-
ár. Þar rak Thor Jensen bú-
skap ásamt verslunarstjóra-
starfinu, sem varð svo mikill,
að hann varð fjárflesti bóndi
landsins. Starfsár hans í Borg-
arriesi voru hin ánægjulegustu.
Hann átti þar miklum vinsæld
um að fagna, sem síðar í lífinu.
Hann varð hollvinur og ráð-
gjafi margra hjeraðsbúa, en
heimilið fyrirmynd að gestrisni
og myndarskap í hvívetna. —
Haustið 1894 seldi hann bústofn
og jarðir, Einarsnes og
Ánabrekku og keypti verslun-
arhús Snæbjarnar Þorvaldsson
ar á Akranesi, flutti þangað og
byrjaði verslun þar.
Nú hefst eitt erfiðasta tima-
bil ævi hans. Frá búskap sínum
í Borgarnesi hafðl hann, eftir
þeirra tíma mælikvarða, dá-
góð efni. Hann var á ljettasta
skeiði. Starfsorka hans ótæm-
andi. En skilyrði til verslunar
takmörkuð á Akranesi og út-
gerð rýr.
Thor hafði mörg járn í eld-
inum í þá daga. Hann rak þil-
skipaútgerð, verslun ’við nær-
sveitamenn, keypti fje til út-
flutnings í stórum stíl. Iiann
gerði út „spekúlantskip" til
þess að auka verslunarveltu
sína, í Hvalfjörð, Kollafjörð,
Borgárfjörð, Straumfjörð, á
Snæfellsneshafnir, og fór í
langar verslunarferðir til Vest-
fjarða. Hann var nútíðar- eða
framtíðarmaður að stórhug og
yerslunarháttum í landi, sem
á margan hátt var á miðalda-
stigi.
Rekstursfje hafði hann of lít-
ið, fyrir allt það, er hann“hafði
með höndum. Erfiðleikar steðj-
uðu að, sumpart af náttúr-
unnar hendi, sumpart af manna
völdum. Hann missti hvert þil-
skip af öðru, þó eigi yrði sem
betur fór, manntjón af. Umboðs
menn hann erlendis reyndust
Jionum þungir í skauti.Þó kast-
aði fyrst tólíunum er hann,
haust eitt sat með 3000 mark-
aðsfjár, en var svikin um fjár-
flutningaskip, uns komið var
langt fram á vetur.
Á þessum árum er hann á sí-
feldum ferðalögum, ýmist er-
lendis eða hjer innan lands.
Þá fær hann tækifæri til þess að
sinna málefnum kauptúnsins,
svo eftirminnilegt varð Akur-
nesingum.
Hann var þar fulltrúi nýja
tímans, framtaks og umbóta.
Vorið 1899 fær hann skyndi-
lega tilkynningu um það, frá
aðalviðskiftamanni sínum í
Englandi,. að hann segi upp við-
skiftum við hann, og heimti að
Thor framselji bú sitt til skifti-
meðferðar. Nýlega hafði Thor
Jensen* verið ytra og þá var
ekkert slíkt nefnt.
Hann varð að hlýða og loka
verslun sinni sem gjaldþrota
maður. Við reikningsskil kom
það í ljós, að fyrirtæki hans
hefði vel getað ’ staðist, þrátt
fyrir margskonar óhöpp og
tjón, ef hann hefði fengið hæfi-
legt rekstursfje. Þá var í upp-
siglingu togaraútgerðarfjelag,
er með ensku fje átti að reka
hjer mikla útgerð. Viðskifta-
menn Thor Jensen vorú aðal
frumkvöðlar þess fjnúrtækis.
Þeir buðu honum stöðu við hið
nýja ijelag. Hann tók því. Þetta
var fiskveiðafjelagið „ísafold“,
er eignaðist 6 togara og fór út
um þúfur á næsta ári. Thor
Jensen fekk aldrei komið fram
ráðleggingum þeim, er hann
vildi, um þann rekstur. Aðrir
þóttust vita betur. Sem starfs-
maður þess fjelags flutti hann
til Hafnarfjarðar haustið 1899.
Þetta urðu mikil viðbrigði,
þáttaskifti í lífi hans. í 14 ár
hafði hann unnið baki brotnu,
brotist í mörgu, lært af marg-
háttaðri reynslu. Tekið hafði
verði fram fyrir hendur hon-
um í miðju kafi. Og nú var
hann starfsmaður hjá andvana
fæddu fjelagi, við litil laun og
misti þau brátt.
Hann hugsaði til Ameríku-
ferðar, en ekkert varð úr því.
Kona hans vildi ekki yfirgefa
landið. Hann ekki heldur, er
til átti að taka.
Útgerðarfjelagið „ísafold“ var
úr sögunni í ársbyrjun 1900 og
Thor Jensen þar með atvinnu-
laus, með fjölment heimili í
Hafnarfirði.
Hann lagði leið sína sunnan
yfir hálsana til Reykjavíkur,
leigði sjer herbergi í Kirkju-
stræti, og safnaði pöntunum á
útgerðar- og bvggingarvöru,
sigldi -með pantanirnar til út-
landa og stofnaði upp'úr því
verslunina . „Godthaab’. Oft
hafði hann unnið nótt með degi,
en aldrei eins og nú. Viðskiftin
urðu brátt mikil.
Árið eftii' keypti hann hús-
eignina á gatnamótum Austur-
strætis og Pósthússtrætis.
Næsta ár gamla pósthúsið við
Pósthússtræti til íbúðar. Sam-
blástur var gerður gegn hinni
nýju verslun. Selstöðu kaúp-
mönnunum fanst verðið of lágt
í Godthaab. Vildu verslun þá
feiga. Þetta bar gagnstæðan
árangur. Godhaabverslunin
rann upp í hjarta Reykjavíkur,
sem fífill í túni. Og það reynd-
ist vonum fyrr auðvelt fyrir
Thor að greiða allar skuldirnar
frá Akranesárunum.
Samhliða versluninni rak
Thor Jensen á næstu árum
mikla þilskipaútgerð. Og bú-
skapnum gat hann ekki gleymt.
Hann keypti Bráðræði, ræktaði
þar stórt tún með ærnum kostn
aði, og var þar vestur frá öll-
um stundum, er hann gat við
komið. Hann keypti Gerðaversl
un og útgerðarstöð norður á
Ströndum. Hann bygði íshús,
setti upp lýsisstöð. Og hann
bygði glæsilegasta íbúðarhús, er
bygt hefir verið.hjer á landi
fram til þess tíma, og flutti
þangað 5. júní 1908, er hann
hafði verið rjett 30 ár á íslandi.
Hann gekk í fjelag við sex
skipstjóra, og-' stofnaði með
þeim útgerðarfjelagið Alliance,
með 20 þús. krónum í stofnfje.
Hann rjeði smíði fyrsta togar-
ans, Jóns forseta, er smíðaður
var handa íslendingum, og kost
aði 153 þús. krónur hingað kom
inn í höfn. En fjárútvegun til
þess fyrirtækis varð honum
erfið í ofanálag á alt það fje,'
sem húnn þurfti til annara fram
kvæm&a og viðskifta sinna.
í ársbyrjun 1907 ljet hann
til leiðast, fyrir eindregna á-
eggjan erlendra viðskifta-
manna sinna, að ganga með
þeim í verslunar og útgerðar-
fjelagið P. I. Thorsteinsson &
Co„ og sameinaði verslun sína
og flest önnur fyrirtæki sín því
fjelagi, er átti að fá meira fjár-
hagslegt bolmagn en áður hafði
verið hjer, til útgerðar og
verslunar, og hleypa nýju lífi
í atvinnuvegi landsins. Thor
Jensen var einn af fram-
kvæmdastjórum þessa fjelags
í 6-»7 ár, en hvarf úr stjórn þess
1913. Starfsemi þess, þótt mikil
væri, var aldrei reist á það
fjárhagslega tryggum grund-
velli, sem til var ætlast í upp-
hafi, stjórn þess dreifð á helst
til margar hendur, og fjekk
Thor Jensen aldrei notið þar
hæfileika sinna sem skyldi.
Eignir þær, er hann lagði fram
sem hlutafje í fjelag þetta, og
var m. a. blómleg verslun hans
í miðri Reykjavík og húseignir
þar, misti hann alveg, að heita
má, er fjelagið leystist upp á
næsta ári 1914. •— Næstu
ár fjekkst Thor Jensen
eingöngu við útgerð. Hann
hafði nýlega stofnað h.f. Kveld
úlf, reist útgerðarstöð á Hjalt-
evri o. {'1. Vann hann nú ásámt
sonum sínum að viðgangi þess
fjelags, er víkkaði verkahring
sinn og efldist með ári hverju,
veiðiskipum fjelagsins fjölgaði
Framhald á bls. 8