Morgunblaðið - 08.12.1943, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 8.
d'eS.
1941
MORGl/NBLABIÐ
GLEFSUR UM SJÁLFSTÆÐISMÁLIÐ
HINN norski prófessor og ís-
landsvinur, Nikolaus Gjelsvik,
ritaði í byrjun heimsstyrjaldar-
innar kenslubók í þjóðrjettar-
fræði. Hún var í tveim bindum
og kom fyrra bindið út 1915. —
Þar segir hann í formálsorðum:
„Daa Europakrigen tok til siste
sumaren, tenkte eg fyrst det var
best aa vente med utgjevingje
so lengje, for mange nye spurs-
maal og tilfelle kjem no upp. .
.. So fær det siste heftet vente
til seinare. Det er serlig i det
siste heftet, som m. a. skal inne
halda læra um det millom folke
lige tvistemaali og noytralitet,
at dei nye spursmaali vil faa
mesl aa segja”.
Skilnaður vor við Dani mun
vera eitt af þessum „nye til-
felle”, sem koma upp á styrj-
aldartímum. Þó að rjettur vor
sje ótvíræður, mun ekki verða
farið eftir nákvæmri forskrift
kenslubóka, en hún gæti kom-
ið í næstu útgáfu af bók Gjels-
viks. Ekki verður heldur unt
að fara eftir öllum atriðum í
18. gr. sambandslaganna af ó-
viðráðanlegum orsökum. Danir
gátu ekki framkvæmt það, sem
þeir áttu að gera af sömu or-
sökum; vjer ámælum þeim ekki
fyrir það og þurfum ekki að
nota oss það, því að jafnámæl-
islausir erum vjer, þótt vjer
enn af sömu orsökum, gætum
ekki á áætluðum tíma borið
frgm formlega kröfp um end-
urskoðun. Hún hefir þó verið
borin svo fram, að Dönum er
ekki ókunnugt um ásetning
vorn. Og eftir stendur óhagg-
aður sá aðalkjarni greinarinn-
ar, sem óviðráðanlegar orsakir
ekki hindra og trúlega verður
ekki gleymt í nýrri útgáfu af
þjóðrjettarfræði, að ef nýr
samningur hefir ekki verið
gerður (ótiltekið af hvaða á-
stæðum) innan ákveðins tíma,
þá gætum vjer með fullu og
bróðurlegu samþykki Dana ver
ið lausir allra mála. Þetta er
eðlilegt, því að hvorirtveggja
vissu undir niðri frá upphafi,
að aldrei yrði gerður nýr samn-
ingur og það fljótt látið upp-
skátt.
Sambúðarvenjur.
Þær koma í úrslitum þessa
máls ekki til greina, heldur
sambandsslitavenjur, en það er
sitt hvað og ekki hvað öðru
háð. Sambandsslit eða -stofn-
un, hafa jafnan orðið að und-
angengnum vopnaviðskiftum,
valdboði á svo kölluðu friðar-
þingi, öðrum ófrjálsum ráðstöf-
unum eða þá blátt áfram ein-
hliða uppsögn og sjálfstæðisyf-
írlýsing í óþökk hins aðilans.
Hjer á ekkert af þessu sjer stað,
heldur frjálst og vinsamlegt
samkomulag beggja þjóða mörg
um árum fyrir fram um ákveð-
ið árabil, og mun það vera eins
dærrli. Reynslan er sú oftast,
ef ekki ávalt, að sambúðar-
venjur verða betri eftir en fyrir
slitin, hjer verður það áreiðan-
lega af íslendinga hálfu og get-
sök ein, að það verði ekki einn-
ig af Dana hálfu. Þeir hafa ef
til vill stundum tafið oss í fram
sókn vorri —* það skal vera
gleymt — en þeir munu ekki
óska, að sú endurminning fylgi
Eftir síra Kristinn Daníelsson
út á ystu nöf með formsatriða
töfum. Danir vita, að vjer er-
um staðráðnir í að endurnýja
ekki sáttmálann, um það er
ekki ágreiningur meðal íslend-
inga. Og vjer vitum, að Danir
hafa ekki í hyggju að leggja
neina hindrun á leið vora. Að-
gerðir vorar i þessu efni verða
sjálfsagt kunngerðar þeim svo
fljótt, sem unt er, á virðuleg-
an hátt, með orðfæri og í anda,
sem hæfir drengilegustu og vin
samlegustu sambúðarvenjum.
Vjer „förum þá ekki án þess að
kveðja”. Áherslan liggur ekki
á að segja upp, heldur að vjer
höfum kalalaust komið á h]á
oss stjórnarfari, sem vjer höf-
um kosið oss, að fyrir fram
legustu orðum og svar Dana
vitum vjer, að þeir ætla ekki
að vera oss þröskuldur í vegi.
Fyrir þetta, sem getur verið
oss nauðsyn og er oss fagnaðar
og tilhlökkunarei'ni er óhugs-
andi, að aðrar Norðurlantía-
þjóðir ætli sjer að typta oss.
Hafi einhver blöð þeirra tjáð
sig svo af ókunnugleika, munu
þeir, er þeir skilja allan mál-
stað vorn, brátt hverfa af þvi
sjónasviði með hönd á húfu og
„afsakið” á vörum. Vjer mun-
um halda áfram að lesa bók-
mentir þeirra og auðgast á þv:,
og þeir munu halda áfram að
lesa vorar bækur gamlar og
nýjar og segjast sjálfir hafa
grætt á því og mega þá enn
Ágreiningur og málstaður.
Þegar ágreimngur hefir orðið
fengnu samþykki þeirra og sam I gera. Sjerstaklega er það frá-
kvæmt tilgangi sáttmálans, en
'það hefir þær afleiðingar, sem
málaefni standa til, en ekki
þær, að vinsamleg viðskifti
bræðraþjóðanna haldist ekki.
Viðskila við Norðurlönd.
Jeg veit ekki hvernig það er
hugsað, að vjer eigum að verða
viðskila við Norðurlönd og
Norðurlandamenning. Menning
vor — og vjer teljum hana
sjálfir ekki vera svo litla •—
er Norðurlandamenning. Vjer
getum ekki losað oss við það,
þótt vjer vildum, en svo vilj-
um vjer það ekki og enginn
hefir stungið upp á því. En þótt
vjer hagnýtum oss éitthvað úr
vestrænni menning, þá er það
í viðbót, en ekki í staðinn fyrir.
Það munu allar þjóðir gera, að
nota ýmislegt úr menning ann-
ara þjóða, en verða ekki fyrir
það viðskila við sína eigin
menning. En svo er jeg undr-
andi að lesa langar og skáld-
lega útmálaðar lýsingar frá
Hafn%rstúdentum og hjer
heimagerðar á því, hvernig
Norðurlandaþjóðir muni fá á
oss ýmigust og sýna oss á ó-
komnum öldum ónot og andúð
og jafnvel meinfýsi. Og fyrir
hvað? Fyrir það, að vjer gerð-
um samning við Dani árið 1918
um að vera enn í sambandi við
þá 25 ár og göngum nú að unir
sömdum rjetti vprum til þess
að vera það ekki lengur. Þetta
er umbúðalaust kjarni málsins,
sem ekki á að kosta oss mir.na
en virðing og vináttu bræðia-
þjóða vorra. En löngu lýsing-
arnar segja, að það sje ekk;
þessi kjarni sem veldur, held-
ur hýðið, að vjer höfum ekki
átt viðtal við Dani, þó að það
viðtal væri, eins og alt iá fyrir,
yita þýýðingarlaust. Þvi að
þótt slíkt viðtal hafi ekki vegna
ríkjandi ófrelsis, getað faiið
fram á þeim tíma eða á þann
hátt, sem 18. grein sáttmálans
gerir ráð fyrir, þá hafa þó
stjómarleið borist orðsending-
ar á milli, svp að vjer vitum
fyrir víst, að innihald viðtalsins
mundi eða muni í stystu rnáli
verða það, að vjer tjáum Dön-
urn ásetning vom og athafnir
og konungi vorum þakkir fyrir
konunglega vináttu í vorn garð
fyr og síðar, og Dönum fyrir
bróðurlega sambúð þessi 25 ár,
leitt, að „danska þjóðin snúi við
okkur. bakinu og vilji engjn
samskifti eiga við okkur fram-
ar”. Við hefðumst þá ólíkt að.
Við staðráðnir í að erfa ekkert
frá liðnum öldum, en þeir
leggja á oss f?eð um ókomnar
aldir. Vjer erum íslendingar
ekki það betri menn en Danir,
að orðum þurfi að þessu að
eyða. Orðið „griðrof” sýnir að
eins hve ólíklega djúpt er lagst
og langt gengið í þessum áróðri.
Önnur mál.
Vjer fáum stundum að heyra
að önnur mál sjeu meira áríð-
andi en sjálfstæðismálið, t. d.
sjálfstæður fjárhagur, örugg-
ar atvinnugreinir o. fl, Það
sjeu hin eiginlegu sjálfstæðis-
mál og sjálfstæðið án þeirra lít-
ilseðaeinskis virði.Vjer megum
bíða lengi ef það á að vera þang
áð til þau eru í besta lagi. En
sjálfstæðismálið er ekki nema
eitt með ákveðnum ákveðna
greini, eitt sem ber að gera, þó
að sjálfsagt sje ekki annað ó-
gert látið. Jeg hugsa mjer að
það sje fremst í lest allra hinna
málanna og hafi þau öll í taumi
eða meira og minna taumhald
á þeim. En þá er oss sagt, að
vjer ráðum nú þegar yfir öll-
um málum vorum og það skifti
því ekki máli hvort gengið er
formlega fiá málinu einu eða
tVeim árum fyr eða seinna, ’Sem
enginn gefur þó enn tiltekið,
en allir sammála um encjanlega
niðurstöðu. En hver getur sann
að, að störf Alþingis nú, sem
hafa. ekki þótt vegna sundrung-
ar takast sepi best í stórmál-
um, hefðu ekki orðið önnur, ef
gengið hefði verið frá sjálf-
stæðismálinu í fyrra? Því að
sjálfstæðinu fylgir ekki ein-
ungis sælutilfinningin, að mega
ráða öllu sjálfur, heldur fylg-
ir því einhig sú ábyrgð og á-
byrgðartilfinning, að eiga ekki
aðeins að ráða, heldur ráða
fram úr öllum vandamálum. —
Ekki síst vegna þessarar hliðar
væri rangt að tefja málið.
Vjer ætlumst til, að þing-
menn vorir sitji með ríkari á-
birgðartilfinningu næsta þing
c^jir sambandsslitin en næsta
þing á undan. Eigum vjer að
gera ráð fyrir, að sú franiför
sje óhugsgndi og er þá áhættu-
laust að slá henni á frest? Veit
nokkur alt, sem {yrir getur
um viðskifti vor við sambands
þjóð vora, hefir jafnaðarlega
verið greint á milli, hvað væri
íslenski málstaðurinn. Og nú
er ekki um að villast, hvað er
íslenski málstaðurinn. Enginn
var viltur 10. apríl 1940, eða
17. maí 1941, eða meðan stjórn-
arskrárneíndin starfaði 1942
og var öll sammála, og engum
virtist koma á óvart niðurstað-
an, nema ef vera skyldi, að
nefndin ákvað 17. júní 1944,
en ekki fyr á árinu, en þó mun
flestum hafa þótt dagurinn vel
valinn. Enginn áróður var hafð
ur nje þurfti að vera og enginn
flokkur nje foringi gat eignað
sjer frumkvæði nje framgang;
það var víst að eins íslensk
þjóðarsál að verki, því að „Is-
lendingar viljum vjer allir
vera”. Hjer á eftir — jeg hef
ekki skjalfest hve löngu — kom
syo upp frumkvæðið að ágrein-
ingnum pg varð til hinn mál-
staðurinn, ágreiningsmálstaður
við það, sem allir höfðu áður,
svo vitað væri, verið samdóma
um. Og hann verður ekki ís-
lenskur við það, að hafa þann
svip gð vilja forða íslending-
um frá manmiðarieysi og sam-
búðarávirðingum, sem hvorugu
er til að dreifa. Enginn sá ís-
lendingur mun vera til, sem
ekki ber í brjósti innilega sam-
úð og hrygð yfir hörmungum
bróðurþjóðarinnar. Hefði þeim
orðið sveipað burt við frgm-
lengda sambúð eða sjerstaka að
ferð vora í skilnaðurmálinu, þá
var síst fjarri að tala um fórn
af vorri hálfu, en nú er þar vit-
anlega ekkert samband á milli
eða um mýkjandi áhrif að ræða.
Á sambúðaratriðið hefi jeg áð-
ur minst Jeg held því, að ekki
væri fjarri að nefna hinn mál-
staðinn gervimálstað og mann-
úðarhliðin, þótt fögur sje,
hrökkvi honum ekki til þess
að vera glæsilegur.
slitunum, að þeir hafi elt oss alt með virðulegvistu og vinsam komið?
örara, og hver getur ábyrgst,
hvenær örlagarikustít ártölin
koma. Þ.að má leiða getum að
því, en hin veltandi rás við-
burðanna ein getur gefið raun-
ina. „Allur er varinn góður”,
hefir alment og þýðingarmikið
gildi og epgin sjerstök undan-
tekning óhættulaus.
í sambandi við sjálfstæðis-
sókn vora er skylt og ljúft að
geta þess, að sambandsþjóð vor
Danir hafa, er fram liðu stund-
ir, orðið æ viðskiftisbetri og þá
sjerstaklega á sambandstíma-
bilinu síðan 1918 er segja mætti
að þeir unnu með oss a,ð þvi,
að vjer fengum viðurkendan
fullveldisrjett vorn, þótt ekki
væri annmarkalaust. Nú hygg
jeg, að hin síðasta ganga þeirra
muni verða best og þeir gleðj-
ast með oss, er annmárkarnir
eiga að hverfa og lagður mæn-
isteinninn í sigurbogann, sem
þeir hafa með sanngirni sinni
átt sinn þátt í að reisa. Jeg trúi
ekki, að þeir varpi skugga á þá
gleði með því, af nokkurs kon-
ar fordild, að bera fyrir forms-
atriði, sem ill örlög fyrirmun-
uðu bæði þeim og oss að fylgja
en væntanleg niðurstaða ein og
ákveðin á þeím tíma, er í sátt-
málanum felst.
Því nú er horfið frá að nota
vanefnda- eða ekkiuppfylling-
arregluna, þó að það væri gert
10. apríl 1940. Þá var konung-
urinn settur af um stundarsak-
ir með þvj að flytja vald hans
til ríkisstjórnarinnar, aðeins
vegna væntanlegra vanefnda,
því að aðfaranótt þess dags
hafði hann enn ekkert til unniS
og ekkert var í sáttmálanum
um það, að fyrir gæti komið,
að það yrði heimilt. Hann hefði
getað tekið það óstint upP, þótt
hann brygðist drengilega við,
sem oftar í vorum málum. Hið
sama mun þjóð hans gera að
fyrirmynd hans.
í bæklingnum „Ástandið í
sjálfstæðismálinu” stendur, að
þetta hafi verið hyggilega og
viturlega og virðulega gert. Það
var sjálfsagt hýggilegt og nauð-
synlegt, en neitt sjerstaklega
virðulegt sýnist það ekki vera,
að setja konunginp af, þótt
tvent hið fyrnefnda yrði að af-
saka það, sem á skorti virðu-
leikann.
Jeg lýk þá þessu máli, þótt
margt fleira sje til andsvara.
Jeg sje, að enn er allhvast alið
á frestuninni, svo jeg læt þetta
fara. Dixi et liberavi animam,
meam, hef talað og ljett á sam-
visku minni.
Kristinn Baníelsson..
KöpuryrSin.
Talsvert hefir verið af þeim
og jafnvel ókvæðisorðum í
þessum umræðum, en þau rjett
læta engan málstað. Jeg man
þau ekki öll nje ætla að rifja
upp, en mjer eru þó í huga
orðin hraðskilnaður og skyndi-
skilnaður (niðrandi merking),
og óðagat, af því að þau koma
svo hjákátlega við. íslendingav
hafa frá upphafi með einhverj-
um tilburðum verið að reyna
að losa um og hagræða höft-
upum, sem þeir lögðu á sig
og niðja sína fyrir nærri sjö
öldum, til þess þau særðu
minna. Og síðan endurreisn-
arnienn vorir á öndyerðri 19.
öld hófu baráttuna til fulls
sjálfstæðis eru rúmlega 100 ár.
Þessir tilburðir og barátta væru
þá 7 alda óðagot eða 100 ára
hraðskilnaður.
En það á ekki að muna jum
1 eða 2 ár. Flestir örlagarík-
ustu atburðir þjóðanna gerast! bætt við með bláum blýanti:
Hann elskaði
rifskoðandann
New York í gærkveldi.
KONA ein í New York fjekk
brjef frá manni sínum, sem
var í hernum eiphversstaðar
fyrir handan höfin. Kvað hann
sjer líða vel og endaði brjefifS
með þessum orðum: „Jeg elska
þig, barnið okkar og ritskoð-
andann". Ritskoðandinn hafði
á einhverju einu ártali og nú
eru þeir tímar, að sjaldan
munu óvæntir og örlagaríkir at
burðir hafa rekið hver annan
„Fyrst hann eiskar mig líka,
þá skal jég segja yður, hvar
hann er. Hann er í Indlandi".
■— Reuter.