Morgunblaðið - 15.12.1943, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIB
Miðvikudagur 15. des. 1943.
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Abyrgðarleysi
FRAMKOMA Ríkisútvarpsins í lýðveldismálinu hefir
verið með þeim hætti undanfarið, að gersamlega er óvið-
unandi.
Tveim dögum eftir að þrír stærstu flokkar þingsins
sendu út tilkynningu til alþjóðar um það, að þeir væru
sammála um að lýðveldi skyldi stofnað á íslandi eigi síð-
ar en 17. júní 1944, og að Alþingi myndi koma saman eigi
síðar en 10. janúar næstkomandi til þess að ganga frá
lýðveldisstjórnarskránni, ríkur útvarpið til og lætur lesa
brjef 14-menninganna, þar sem farið er meiðandi og
móðgandi orðum um þessa ákvörðun þings og stjórnar.
Dómsmálaráðherra, sem er yfirmaður útvarpsins fann
ástæðu til að gefa útvarpsstjóra áminningu fyrir þetta
tiltæki og hann lofaði bót og betrun.
__ ★
En um síðustu helgi heldur útvarpið uppteknum hætti.
Byrjað er með að lesa hátíðlega úrslit „vísindalegrar“
skoðanakönnunar meðal fólks út á landsbygðinni, varð-
andi lýðveldismálið. Niðurstaðan átti að vera sú, að þriðj-
ungur fólksins utan Reykjavíkur átti að vera á móti stofn-
un lýðveldis á íslandi á næsta ári! Engin skýring er gefin
á því, hvenær þessi skoðanakönnun • fór fram, hvaða
spurningar voru lagðar fyrir fólkið, eða til hverra var leit-
að. Ekkert var á þetta minst, sem þó vissulega skiftir
miklu máli.
Rjett um sama mund og útvarpið tilkynti úrslit skoð-
anakönnunarinnar, er lesin í frjettatímum útvarpsins á-
lyktun, er gerð hafði verið á leynifundi, sem 14-menn-
ingarnir boðuðu til, þar sem lýst var andstöðu gegn á-
kvörðun Alþ. í lýðveldismálinu.Ályktunin var þannig orð-
uð, að þeir sem á hana hlýddu og ókunnugir voru mála-
vöxtum, hlutu að líta svo á, sem hjer hefði verið um að
ræða almennan borgarafund. En þetta var leynifund-
ur, sem hvergi var auglýstur, en boðaður aðeins þeim
mönnum, sem vitað var um, að fylgdu 14-menningunum
að málum. En Ríkisútvarpið gat ekki um neitt af þessu —
gat einu sinni ekki heimildarmanns fregnarinnar, sem þó
alltaf er venja að gera, þegar um samskonar birtingar
hefir verið að ræða.
í blaðinu „íslandi“ hefir verið skýrt nokkuð nánar frá
þessu. Þar segir meðal annars: „Af ýmsum ástæðum var
ekki hægt að boða nema takmarkaðan fjölda manna á
þennan fund.“ Hverjar þær ástæður voru, getur blaðið
hinsvegar ekki, en þess þarf heldur ekki. Allir vita, að
ástæðan var sú, -— og sú ein, — að ekki var vitað um aðra
eða fleiri menn, er voru á móti lýðveldinu, en þá, sem
boðaðir voru á fundinn.
„ísland“ skýrir einnig frá því, að á þessum fundi hafi
verið kosin nefnd til að „hafa forgöngu um framkvæmdir
til þess að kynna íslensku þjóðinni málavöxtu í skilnað-
armálinu“. Þetta ber vafalaust að skilja þannig, að á
leynifundinum hafi verið tekin sú ákvörðun, að taka upp
baráttu gegn lýðveldisstofnuninni.
★
Ekki er vafi á því, að yfirmaður Ríkisútvarpsins hefir
vitað um alt, sem fram fór á þessum leynifundi. En samt
lætur hann útvarpið birta svo blekkjandi frásögn af þess-
um fundi, að um beina fölsun staðreynda er að ræða gagn-
vart ökunnugum hlustendum.
Hver er tilgangur ráðamanna Ríkisútvarpsins með
þessu framferði? Er tilgangurinn sá, að nota útvarpið eftir
því sem unt er í þágu þeirra manna, sem eru ráðnir í að
taka upp baráttu gegn stofnun lýðveldisins á næsta ári?
Forstjóri Ríkisútvarpsins verður að gera sjer ljóst, að
hjer er um að ræða mál, sem meir varðar framtíð þjóð-
arinnar en nokkurt annað, sem nú er uppi. Hann veit, að
barátta þessara fáu manna hefir engin áhrif á úrslit máls-
ins hjer heima. En hann veit einnig, að gagnvart erlend-
um ríkjum getur það haft varanleg áhrif og afleiðingar,
ef þjóðin verður tvístruð í þessu máli.
- Mótmæli sjó-
manna
Framh. af bls. 2.
mönnum um allar uppbætur úr
ríkissjóði, á sama tíma sem tug
um miljóna hefir verið ausið
úr ríkissjóði í aðra framleið-
endur. Enda hefir smáútvegur-
inn ekki verið þess megnugur
að safna nokkru í nýbygging-
arsjóði. Það er pg viðurkend
staðreynd, að þau nýju skip,
sem honum hafa bæst í styrj-
öldinni, hafa kostað útvegs-
menn slíkt stórfje, að ekki er
nein hemja á, enda ennþá ó-
leyst úrlausnarefni fyrir hátt-
virt Alþingi, að ráða fram úr
að koma þessum skipum í eðli-
legt verð, svo ekki kosti þjóð-
fjelagið stórkostlegan hnekkir.
Jafnframt sem vjer viljum
að nýju benda á ályktun þá,
sem 7. þing F. F. S. í., er hald-
ið var fyrir skömmu hjer í borg
inni, sendi háttvirtu Alþingi um
þessi efni, leyfum vjer oss að
vekja athygli á, að á nýafstað-
inni sjómannaráðstefnu Alþýðu
sambands íslands var einnig
samþykt skorinorð ályktun um
hið sama ástand íslenska skipa-
flotans og nauðsyn á aukinni.
baráttu til úrbóta í þessu efni.
Vjer leyfum oss að fullyrða Við
háttvirt Alþingi, að samþyktir
þessar eru ekkert orðagjálfur,
heldur alvöruþrunginn vilji
allrar sjómannastjettarinnar,
án tillits til allra pólitískra
flokkssj ónarmiða.
★
Vjer viljum endurtaka þá
eindregnu áskorun vora til hátt
virts Alþingis, að það felli burt
fyrgreint niðurlag 1. gr. frv. til
brt. á lögum um tekju- og
eignaskatt, en teldum hinsveg-
ar nauðsynlegt að frv. yrði
breytt í það horf, að útvegnum
yrði gert að skyldu að leggja
a. m. 50% af hreinum tekj-
um í nýbyggingarsjóð, áður en
skattur og útsvar er greitt hef-
ir verið á árinu, hefir verið dreg
ið frá tekjunum, þannig að sú
upphæð er lögð hefir verið í
nýbyggingarsjóð, komi til frá-
dráttar við ákvörðun skatt-
skyldra tekna, án nokkurar há
markstakmarkana, að minsta
kosti á meðan háttvirt Alþingi
finnur ekki betri eða hagkvæm
ari úrlausn til tryggingar end-
urnýjunar skipastólsins.
Vjer teljum ekki rjett að
eignaaukaskattur verði tekinn
af varasjóðum útgerðarinnar í
fyrsta lagi vegna þess, hve út-
gerð er áhættusamur atvinnu-
vegur, og þeim mun meiri sem
ásigkomulag atvinnutækjanna
er verra og varla verður lengra
komist í hrörnun, en á sjer stað
um atvinnutæki sjávarútvegs-
ins íslenska. í öðru lagi teljum
vjer eignaaukningu þessa at-
vinnuvegar síðustu ár ekki
rjettan mælikvarða á raunveru
legan grundvöll fyrir afkomu
hans.
Reykjavík, 13. des. 1943.
Virðingarfylst,
Stjórn Farmanna- og fiski-
mannasambands íslands.
ÁRÁSIR Á BORNEO.
London í gærkveldi. —- Flug-
vjelar bandamanna hafa gert
árásir á ýmsar stöðvar Japana,
m. a. olíustöðvar í Borneo.
— Reuter.
Ræktun grænmetis og
ávaxta á Islandi.
VIÐ OG VIÐ birtast greinar
í erlendum blöðum, sem ekki eru
skrifaðar til að níða allt niður,
sem íslenskt er. Ofast eru þessar
greinar skr'ifaðar eftir viðtal við
íslendinga, en þó kemur það fyr-
ir, að útlendingar sem hjer hafa
dvalið hafa lagt sig eftir að
kynna sjer sannleikann og bera
honum vitni í frásögnum sínum.
Nýlega hefir mjer borist úr-
klippa úr ameríska blaðinu,
„Journal", sem er gefið út í Mil-
waukee í Wisconsin. Þar er birt
viðtal við Halldór Jónsson, 24
ára garðyrkjumann, sem stundar
garðyrkjunám vestra og hefir
getið sjer gott orð. Halldór ræðir
um þá miklu möguleika, sem fyr
ir hendi eru hjer á landi til rækt
unar á grænmeti og ávöxtum með
hjálp hveravatnsins. Þessi ungi
maður er meira að segja svo
bjartsýnn, að hann talar um Is-
land, sem mikið gróðurhús til
framleiðslu á matvælum fyrir
nágrannanna. Þetta hafa fleiri
sagt, en því miður er ekki útlit
fyrir það eins og er, af þeirri ein-
földu ástæðu, að með núverandi
verðlagi á grænmeti, ávöxtum og
blómum, sem ræktað .er í islensk
um gróðurhúsum, getum við
aldrei keppt við aðrar þjóðir í
þessum efnum.
Halldór segir hinurri ameríska
blaðamanni rjettilega, að með
hinum ótakmörku möguleikum
til upphitunar gróðurhúsa með
hveravatninu höfum við Islend-
ingar ódýrasta hita til ræktun-
ar í öllum heiminum. En því mið
ur sjer það ekki á, þegar á að
fara að kaupa framleiðsluna í búð
um hjer í Reykjavík. Islensk
vínber eru t. d. lúxus, sem fáir
hafa efni á að veita sjer á því
verði, sem þau eru seld hjer í
verslunum.
En kannske hafa forráðamenn
þjóðarinnar einhverjar ráða-
gerðir í huganum um nýtingu
þeirra miklu möguleika, sem ó-
neitanlega eru hjer fyrir heodi
til margskonar ræktunar?
•
Loftvarna ráðstafanir.
REYKVÍKINGAR hafa átt því
láni að fagna, að aldrei hefir
komið til, að þurft hefir að nota
loftvarnabyrgi þau, er bygð voru
hjer í bænum fyrir ærið fje. Von-
andi kemur heldur aldrei til að
það þurfi að nota þau. Hinsvegar
verður því ekki mótmælt, að
nauðsynlegt var að koma þessum
loftvarnabyrgjum upp og yfir-
leitt gera þær ráðstafanir, sem
gerðar voru af öryggisástæðum
vegna möguleika á loftárásum á
bæinn.
Mjer er ekki kunnugt um
hvernig þeim málum er nú hátt-
að. Menn hafa mikla ástæðu til
að halda, að loftárásahættan hjer
á landi sje að mestu liðin hjá.
En hinsvegar er ekki hægt að
vera öruggur á meðan Þjóðverj-
ar eru ósigraðir og einkum á með
an þeir hafa bækistöðvar fyrir
flugvjelar sínar í Noregi, sem
vonandi verður þó ekki lengi úr
’þessu. Það er því ekki for-
svaranlegt annað, en að vera á
verði og hafa allan viðbúnað fyr-
ir hendi, ef illa skyldi fara.
Nýlega las jeg í amerísku blaði,
að Þjóðverjar væru aftur á ný
farnir að senda stórar langferða-
flugvjelar út á Atlantshaf. Að
vísu eru þetta aðeins njósnaferð-
ir, sagði blaðið, og Þjóðverjum
þætti ekki svara kostnaði, að
senda þessar flugvjelar til árása.
Einnig er það vitað, að Þjóðverjf
ar hafa orðið að draga úr smíði
stórra sprengjuflugvjela vegna
nauðsynjarinnar á orustuflug-
vjelasmíði vegna síaukinna loft-
árása bandamanna á þýskar borg
ir.
Fúl loftvarnabyrgi.
EN ÞÓ ÞÖRFIN fyrir loftvarna
öryggi hjer í bæ sje við-
urkend, þá er langt frá því, að
það leiðrjetti þann fádæma sóða-
skap, sem á sjer stað í og kring-
um loftvarnabyrgin, sem reist
hafa verið í bænum. Sumsstaðar
hafa sandpokabyrgin verið not-
uð sem opinber salerni. Þar að
auki eru pokarnir víða farnir að
rotna og fúna. Veldur þetta ó-
þef miklum sem leggur frá loft-
varnabyrgjunum, og er alls ekki
.sæmilegt nje þolandi fyrir bæjar
búa.
Það er ekki gott að segja hvað
hægt er að gera til að bæta úr
þessu. Vitanlega er það sjálfsagt,
að lögregluþjónar1 líti vel eftir
byrgjunum og taki hart á ef
menn verða uppvisir að sóðaskap
í þeim, Mun það vera gert
eftir föngum.. Eru ekki ein-
, hver ráð til að koma i veg fyr-
ir fúan, sem komið hefir í _pok-
ana? Eru ekki til einhver efni,
sem verja þá fúa og þeim leiða
óþef, sem af honum stafar? Þetta
er fyrirspurn, sem jeg vildi leyfa
mjer að beina til þeirra manna,
sem eiga að sjá um þessi byrgi.
Það myndu margir bæjarbúar
verða fegnir, ef hægt væri að
koma í veg fyrir fýluna, sem
leggur af sumum loftvarnabyrgj
unum.
„Ástand“ í margmenni
og fámenni.
ÞAÐ HAFA MARGIR tekið
eftir því síðan, að landið var her
numið, að töluverður munur er
á sambúðinni milli Islendinga í
stærri bæjum, einkum Reykja-
vík og í smærri bæjum eða þorp
um úti á landi. Jeg hefi tekið
eftir því, að hermenn, sem dval-
ið hafa úti á landi og koma síðan
hingað til Reykjavíkur hafa tal-
ið sjer það ilt hlutskifti. Þeinv
hafi liðið miklu betur á fámenn-
um stöðum heldur en í Reykja-
vík. Hafa sumir skýrt þetta út
á þann veg, að í Reykjavík væru
íbúarnir á móti setuliðinu, vildu
ekkert með það hafa. Sumir hafa
sagt, að Reykjavík væri „nasista
bæli“. Nú vita það allir, að svo-
kallaðir nasistar eru ekki lengur-
til hjer á landi. Ameríkumað-
ur, sem jeg hitti á dögunum gaf
mjer alveg nýja skýringu á þessu
sem fæstir munu hafa athugað.
Hann sagði eitthvað á þessa leið:
—■ í þorpum úti á landi, þar
sem hermenn eru, eru þeir venju'
lega fámennir. Það er aðeins um-
nokkra útverði að ræða. Það mun-
ar ekkert um þá í þorpinu. Þeir.
eru fljótir að kynnast fólkinu og
það kemst að raun um, að þeir
eru eins og hverjir aðrir menn.
Það er engin hætta á, að þessar
fáu hræður flæði yfir þorpsbúa
með yfirgangi. Þeir eru svo fáir,
að það er aðeins tilbreyting að fá
þá í þorpið. Enda hefir reynsl-
an verið sú, að hermönnum hef
ir allsstaðar verið mjög vel tek-
ið. Þorpsbúar fylgjast með, ef
Bill eða Jim fara í frí og bíða
jafnvel með eftirvæntingu eftir
að þeir komi aftur. Jeg hefi heyrt
þorpsbúa úti á landi tala um
„hermannaskálana okkar“ og
„piltana okkar". 1