Morgunblaðið - 15.12.1943, Blaðsíða 7

I
Miðvikudagur 15. des. 1943.
MORíiUNBLAÐIÐ
VERÐUR BYLTING í ÞÝSKALANDI?
Verður bylting í Þýskalandi?
Ef svo verður, hvenær brýst sú
bylting út og hvernig? Veitir
leynistarfsemin henni forystu?
Rísa þýskir verkamenn gegn
Hitler?
Allir kannast við þessar
spurningar, sem heyrast sífelt
oftar, eftir því sem striðið nálg-
-ast hámarkið. En þegar menn
krefjast skjóts svars sjest mörg
um yfir þá staðreynd, að nú a
dögum er ekki auðíð að steypa
ríkisstjórninni af stóli, nema
herinn snúist gegn henni. Þeir
tímar eru liðnir, þegar bylt-
ingamenn og hermenn borðust
í götuvirkjum og stóðu næstum
jafnt að vígi um vopnabúnað.
En nú hafa ríkisstjórnirnar til
umráða margvísleg hertæki,
sem engin byltingarstarfsemi
hefir bolmagn gegn. Hvorki
allsherjarverkföll nje hin ó-
virka andstaða fylgismanna
Gandhis hafa telft í nokkra
verulega hættu völdum hlutað-
eigandi ríkisstjóma. Þær bylt-
ingar, er á síðari tímum hafa
hepnast, hafa ailar orðið til
vegna hernaðarsigra og upp-
lausnar í hemum. Stofnun
franska lýðveldisins 1870 var
yfirlýst eftir ófarir Napoleons,
keisara, og herja hans. Keis-
aradæminu rússneska var ekki
steypt fyr en rússnesku her-
imir höfðu beðið feikilega ó-
sigra í fjölmörgum orustum.
Sama er að segja um þýska og
austurríska keisarann árið
1918. Byltingarnar í Mið-
Evrópu um sama ieyti vcni
bein afleiðing af sigri Banda-
manna yfir herjum Þýskalands
og Austurríkis-Ungverjalands.
Söm hygg jeg að reyndin ve 'ð .
nú.
Er líklegt að atburðirnir frá
1918 endurtaki sig?
Nú er „1918“ það einkunnar-
orð andnasista í Þýskalandi,
sem að næturþeli er málað á
húsveggi og gangstígi. Það er
augljóst, hvað undir býr —
hernaðarlegur ósigur er fram-
undan, og sem afleiðing hans
dauðadómur nasismans og upp-
reisn þýsku þjóðarinnar til þess
að endurheimta frelsi sitt;
Fyrir tuttugu og fimm árum
var jeg svo heppinn að hafa
tækifæri til þess að fylgjast ná-
kvæmlega með gangi byltingar
innar, því að jeg var í hópi
forystumannanna í baráttunni
gegn keisaranum og fyrir stefn
un þýska lýðveldisins. í heims-
styrjöldinni fyrri gaf jeg út
blað, sem var víðfrægt fyrir
gagnrýni á gerðum stjórnar-
valdanna — Rheinisehe Zeitung
í Köln. Saga þessa blaðs er tákn
rænt dæmi um hinn ódauðlega
anda lýðræðisbaráttunnar inn-
an Þýskalands. Blað þetta var
stofnað árið 1842 af Karli Marx
og nokkrum auðugum iðnjöfr-
um, vinum hans, sem stóðu á
öndverðum meiði við hina aft-
urhaldssömu keisarastjórn í
Berlín. Útkoma blaðsins var
stöðvuð nokkrum sínnum, og
útkoma þess hefir verið bönn-
uð síðan morgunirtn eftir þing-
hússbrunann, því að þá rjeðist
það á hina nýju ríkisstjórn Hit-
lers fyrir glæpi hennar. Auð-
vitað er blaðið enn í dag bann-
að, og nasistar hafa hús þess til
sinna nota.
Eftlr Wdliam
Fyrri grein
F. Soltmann
Grein þessi er eftir þýskan blaðamann, sem gaf út
blaðið Rheinische Zeitung í Köln árin 1911—1933. Eftir
stríð var hann þingmaður Weimarlýðveldistímabilið og
innanríkisráðherra, þegar Gustav Stresemann var kansl-
ari. Er Hitler komst í valdastól árið 1933, fór Sollmann
úr landi, en hjelt áfram andróðri gegn nasistum utan
Þýskalands. Síðan árið 1937 hefir hann dvalist í Banda-
ríkjunum. I grein þessari lýsir hann því, sem gerðist í
Þýskalandi 1918.
Þegar alt var að hrynja.
A stríðsárunum var útkoma
blaðs míns tólf sinnum stöðvuð.
En dag nokkurn í ágústmánuði
1918 kvaddi hjeraðsstjórinn,
sem hafði fullkomið einræðis-
vald, mig á sinn fund og beidd-
ist aðstoðar minnar. Herfor-
ingjar hans sögðu við mig: —
„Bandaríkin beita nú öllum
styrk sínum gegn oss. Yfirburð-
ir þeirra í framleiðslunni reyna
mjög á siðfreðisþrek hermanra
vorra. Á nokkrum stöðum heí-
ir komist upp um samsæn.
Sumar árásir vorar hafa með
öllu farið út um þúfur, af þvi
að hinir soltnu hermenn blátt
áfram neituðu að hlýða herag-
anum, er þeir fundu eitthvað
matarkyns í herteknum skot-
gröfum óvinanna. Þeir neituöu
að halda lengra, fyrr en þeir
hefðu satt hungur sitt. Lið-
hlaupum fer sífjölgandi”.
Jeg minti hina niðurbeigðu
herramenn á það, að fyrir ein-
ungis ári síðan hefði einn ráð-
herranna í prússneska ráðu-
neytinu gert gys að Bandaríkja
hvorki flogið nje synt, og því
mönnum. „Ameríkumenn geta
munu þeir ekki koma”. Hers-
höfðinginn svaraði: „Það var
’hin skakka ályktun hins ó-
breytta borgara. Ameríku-
menn koma nú í stríðum
straumum”.
Foringjarnir spurðu mig um
álit mitt sem stjórnmálaleið-
toga á því, hvernig ætti að efla
siðferðisþrek fólksins heima.
Jeg svaraði: „Fyrst er hjer
um að ræða feiti og kartöflur,
en í öðru lagi koma til greina
stjórnmálarjettindi og sannleik
ur. Alt frá Marneorustunni
1914 hefir herstaðan verið al-
varleg. Herleiðtogarnir hafa
ekki þorað að segja þýsku þjóð
inni sannleikann. Nú verða þeir
að standa andspænis þjóð, sem
andlega er ekki undir ósigur
búin. Almenningsálitið er að
snúast gegn yður. Jafnvel leik-
menn sjá nú straumhvörfin í
stríðinu. Sú skoðun breiðist nú
hratt út, að vjer höfum verið
blektir og sviknir. Þjer hafið
komið fram sem einvaldar, og
einvaldur er ekki lengur sterk-
ur, þegar hann verður að viður-
kenna ófarir í stað sigra”.
Foringjarnir voru óánægðir
með afstöðu mína. Af dagiegri
umgengni ihð fólk úr öllum
stjettum og víðtækum brjefa-
skiftum við hermenn á vígstöðv
unum, komst jeg að raun um
það, hversu skjótt þjóð — að
minsta kosti þýska þjóðin -
glatar baráttukjarkinum, eftir
að hún hefir mist trúna á sig-
urinn.
I hernum tók sú skoðun að
ryðja sjer til rúms, að það væri
barnaskapur að hætta lífi sínu
fyrir glataðan málstað, einkum
þar sem stríðinu væri nú næst-
um lokið. Stundum var ráðist
á foringjana í myrkri. hermenn
í leyfi reyndu að komast undan
því að fara aftur til vígstöðv-
anna, særðir menn reyndu að
koma í veg fyrir að sár þeirra
grjeru oð ýmsir brutu eitthvað
af sjer, svo að þeim yrði varp-
að í fangelsi.
Jeg sje ke>sarann
í síðasta sinn.
Seint í október 1918 sá jeg
keisarann í síðasta sinn. Hann
kom frá Berlín og heimsótti
herinn á vígstöðvunum. Grun-
ur hafði þegar vaknað um það,
að hann væri ekki lengur ör-
uggur í Berlín, þar sem íbú-
arnir höfðu verið lýðræðissinn-
ar árum saman. Hann baðst fyr
ir í dómkirkjunni, og hjelt síð-
an til járnbrautarstöðvarinnar
hinum megin götunnar. Áhorf-
endurnir sintu honum ekkert.
Enginn hrópaði fyrir honum.
Hermenn í mannþyrpingunni
kölluðu með keskni í röddinni:
„Þarna fer Lehmann”. (Þetta
var alment viðurnefni prúss-
nesku konunganna frá því í
byltingunni 1848, er Vilhjálm-
ur, prins af Prússlandi, síðar
Vilhjálmur I, hafði flúið frá
Berlín undir dulnefninu „Herr
Lehmann”.) Tveimur vikum
síðár var Vilhjálmur II. land-
flótta í Hollandi.
Á sama hátt og nú, væntu
margir, bæði innan og utan
Þýskalands, þess árið 1918, að
byltingin myndi hefjast í verk-
smiðjunum. Strax árið 1916,
skýrðu margir landvarnaverka
menn mjer frá árangurslaus-
um tilraunum kommúnista og
fylgismanna þeirra til þess að
skipuleggja allsherjarverkföll
sem upphaf vopnaðrar uppreisn
ar. Þetta var vonlaust fyrir-
tæki. Það var þá jafn fjarstætt
og nú að vænta þess, að bylt-
ing verkamanna gegn þjálfuð-
um her gæti hepnast. Einu al-
varlegu verkföllin á stríðstím-
anum voru verkföll i Berlín,
Leipzig og fáeinum öðrum iðn-
aðarmiðstöðvum snemma á ár-
inu 1918. Ef til vill hafa nokk-
ur þúsund verkamanna tekið
þátt í verkföllum þessum, en
verkföllin komu einungis þeim
■í koll, sem stjórnuðu þeim( en
hvorki stjórninni nje hernum.
Þau voru frá upphafi dauða-
dæmd, enda stóðu þau ekki yf-
ir nema nokkra daga. Kröfum
verkamannanna — lýðræðisleg
ar kosningar í Prússlandi, frið-
ur án sigurvinninga og rjettlát
fæðuúthlutun — var mjög í hóf
stilt. Alt fyrir það var ekki
minsti möguleiki til þess að
knýja ríkisstjórnina til þess að
verða við þessum kröfum, því
að snemma á árinu 1918 hafði
ríkisstjórnin enn ósigraðan her
að styðjast við, og mikill hluti
þjóðarinnar stóð að baki henni.
Hernaðarósigurinn var
undirrót byltingarinnar.
Byltingin í Þýskalandi árið
1918 átti rætúr sínar að rekja
til ósigursins á vígvöllunum, en
ekki samtaka hinna stjettvísu
öreiga.
Þetta kom skýrt í ljós í Köln,
þar sem úði og grúði af her-
mönnum, og nokkur hundruð
þúsund landvarnarverkamanna
manna bjó í útborgunum. —
Hvernig snjerust hermenn þess
ir og verkamenn gegn hinum
komandi. átökum? Á hverjum
degi bárust frjettir af ósigrum
herjanna. Keisarinn neyddist
til þess að setja á laggirnar þing
ræðisstjórn með jafnaðarmanna
leiðtogum sem ráðherrum. Wil-
son, Bandaríkjaforseti, hvatti í
sífellu þýsku þjóðina til þess
að varpa keisaranum fyrir borð
og taka upp lýðræðisstjórn.Stöð
ugt var á kreiki orðrómur um
það, að Ludendorff og Hinden-
burg hefðu heimtað vopnahlje
þegar í stað. Ludendorff var þá
sviftur stöðu sinni og augljóst
var, að ríkið rambaði á barmi
glötunarinnar. Alt þetta vakti
mikinn óróa, en hvergi i land-
inu kom þó til verkfalla eða
kröfugangna.
Upphaf bjdtingarinnar.
Sjómenn úr flotánum hófu
uppreisnina í Kiel, hinni miklu
herskipahöfn, en • það var alls
ekki ætlun þeirra að stofna til
allherjar byltingar. Þeir neit-
uðu einungis að fórna lífi sínu
í árangurslausri flotaárás á
England. Frá Kiel fóru svo upp
reisnarmennirnir víðsvegar um
landið til þess að leita stuðn-
ings við þetta óundirbúna æf-
intýri. Hernaðarbyltingin náði
til Köln þann 7. nóvember. Ber
lín fylgdi í fótsporin 9. nóvem-
ber. Hin mikla iðnaðarmiðstöð,
sterkasta virki verkamanna-
hreyfingarinnar í Þýskalandi,
var einna siðust stórborganna
til þess að taka þátt í upp-
reisninni. Hvorki forystumenn
jafnaðarmanna nje miðstjórn
verkamannasambandanna
höfðu undirbúið nokkra bylt-
ingu. Hvað kommúnista og
fylgismenn þeirra snerti, þá
kom hernaðarbylting þessi
þeim alveg á óvart. Hina öflaga
ríku nótt í Köln, urðum við að
vekja suma þeirra, annars
hefðu þeir -sofið meðan bylt-
ingin hófst.
Þessir nóvemberdagar árið
1918 sýna það, að hollusta við
konung og keisara, þpgpholl-
ustu- og heragaeiðar, gufa -
skjótt upp, eftir að hermenn og
foringjar hafa mist trúna á
varanleik ríkjandi stjórniar.
Morguninn 7. nóvember ræddu
hjeraðsstjórinn í Köln og her-
foringjar hans við mig með
valdsmannsrödd, en nokkrum
klukkustundum síðar játuðu
þeir, að þeir befðu ekki nægi-
legt bolmagn til þess að hand-
taka 2—300 uppreisnargjarna
sjómenn, sem æddu um göt-
urnar, enda þótt þeir hefðu á
að skipa 60.000 hermanna. —
Margir uppreisnarmanna þess-
ara voru ekki einu sinni sæmi-
lega vopnaðir. Er jeg ræddi við
sjómennina, komst jeg að raun
um, að þeir vissu ekki, hvað
þeir ættu helst að gera. Þeir
höfðu engar áætlanir til við-
bótar lönguninni til þess að
frelsa fjelaga sína úr fangels-
um í Köln. Auðvitað vildu þeir
þó allir tafarlaust vapnahlje
og frið.
Við jafnaðarmennirnir sáum,
að hvorki sjómenn þessir, með
kommúnista að baki sjer, nje
herforingjarnir, gátu haft tök
á rás viðburðanna. Ekki var
auðið að ná sambandi við Ber-
lín, því að hernaðaryfirvöldin
ein höfð uaðgang að símanum.
Vjer ákváðum þ'ví, án nokkurs
stuðnings utan virkisborgar-
innar, að freista þess að ein-
angra herforingjana og ríkis-
lögregluna. Jafnhliða tókst oss
að stofna verkamanna- og her-
mannaráð undir forystu jafn-
aðarmanna, og bægja þannig
burtu áhrifum kommúnista.
Ráð þetta forðaðist alt ofstæki.
Á almennum fundi hepnaðist
mjer síðan að fá samþykta á-
lyktun, þar sem þess var kraf-
ist, að Hohenzollernættin færi
frá völdum og kallað yrði sam
an stjórnlagaþing til þess að
stófna hið þýska lýðveldi. Þetta
var fyrsta lýðveldisyfirlýsing-
in, sem út var gefin í Þýska-
landi.
íiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiimiimimimmmimiiiiiiiniiiim
í jóla- |
[baksturinnl
E =i
Hveiti, 1. fl.
| Flórsykur
Púðursykur
Strásykur
| Dropar
Gerduft
Eggjarauður
| Súkkat
Vanillesykur
1 Hjartasalt
Ávaxtalitur
| Möndlur
Smjörlíki
Sýrop, dökt og Ijóst |§
1 Rúsínur =
Hindberjasulta
= Jarðaberjasulta
| Versl. |
IHalla Þórarins)
miiimimiimmmmmmmmmmmimiiiimimiiiim