Morgunblaðið - 05.03.1944, Síða 7

Sunnudagur 5. mars 1944.
M 0 R G U N B L A Ð I Ð
7
Þingið.
FUNDUM Alþíngis verður
frestað eftir nokkra daga. Það
hlýtur að koma saman aftur
nokkru fyrir miðjan júní, þeg-
ar þjóðaratkvæði er lokið, til
þess að ganga frá skilnaðar-
málinu og gildistöku lýðveldis-
stjórnarskrárinnar 17. júní.
Nefnd sú, sem á að undir-
búa hátíðahöld þann dag, hlýt-
ur nú að taka til starfa. Hafa
ýmsar uppástungur komio fram
um það, með hvaða svip sú
hátíð ætti að vera. íburður
ætti þar ekki að eiga sjer stað,
eða neitt sem mint gæti á yf-
irlæti. En virðuleg stund og eft
irminnileg þarf það að vera,
þegar íslenskt lýðveldi er stofn
að að nýju.
Fjárhagsafkoman.
Fjármálaráðherra hefir á Al-
þingi gefið yfirlit yfir fjárhags-
afkomu ársins 1943 fyrir rík-
issjóðs og horfunum framund -
an.
Það er eitt og annað í skýrslu
ráðherrans, sem verðskuldar
frekari íhugun.
Tekjur ársins 1943 fóru 43.7
milj. kr fram úr áætlun fjár-
laganna. Á hinn bóginn fóru
gjöldin þá einnig, eftir skýrslu
ráðherrans, 31.9 milj. kr. fram
úr áætlun.
Jafnframt þessu lagði ráð-
herrann mikla 'áherslu á, að
ekki væri annað sýnna, en tekj -
ur yfirstandandi árs myndu
hins vegar hvergi nærri reyn-
ast jafn miklar og nú væri ráo-
gert í fjárlögum ársins 1944. En
hvernig verðum við staddir,
þegar tekjurnar bregðast, en
ekkert bendir til þess, að gjöld-
in minki? Þá verður ekki hægt
að horfa aðgerðalaust upp á
gjöldin fara þrjá tugi miljóna
fram úr áætlun. Þá er komið
að því, að því verður ekki frest
ao lengur að spyrna við fótum.
Fjármálaráðherra telur rekst
urshagnað ársins 1943 16.4 milj.
kr. Þá hefir hann viðhaft þá
reikningsaðferð að telja 16.7
milj. kr. verðuppbætur á út-
fluttar landbúnaðarvörur, er
komu til greiðslu á árinu 1943,
til reiknings á árinu 1942, af
því að uppbæturnar eru á fram
leiðslu þessa árs. Þessi reikn-
ingsaðferð er aðeins sjónhverf-
ing, því að þá ætti að koma
fram á uppgjöri ársins 1943
verðuppbætur vegna afurða
þess árs, sem enn er ekki vit-
að um, og því ekki færðar til
gjalda á yfirlitínu. í raun og
veru er þvi rekstrarafgangur
enginn á árinu 1943, ef þessar
16.7 milj. kr. væru þar taldar,
svo sem rjettast virðist vera.
Það er augljóst, að hafa verð
ur önnur handbrögð en verið
hefir undanfarin ár á meðferð
hinna opinberu fjármála, ef að
því kemur á þessu ári, að við
þurfum að mæta því nýja við-
horfi, að áætlaðar tekjur rík-
issjóðs bregðist. Kann þá einnig
svo að fara, að fleiri þurfi að
blaða betur í bókum sínum, en
þeir, sem fara með ríkisfjár-
málin.
Norrænafjclagið.
KOMIN er fram á Alþingi
tillaga frá stjórnarskrárnefnd-
inni um þátttöku íslands í nor-
rænni samvinnu. Fer vel á því,
að hún skuli einmitt köma fram
um sÁmji leyti og Norrænafje-
lagið heldur hátíðlegt 25 ára
REYKJAVÍKURBRJEF
afmæli sitt, í þeim Norður-
landanna, sem hátíðahöldum
verður við komið.
Norrænafjelagið var stofnao
rjett eftir heimsstyrjöldina
fyrri, sprottíð af þeirri sam-
vinnu, sem norrænu þjóðirnar
hjeldu uppi í þeirri styrjöld
um hlutleysi sítt. Markvíst var
að því unnið fyrir núverandi
heimsstyrjöld, að efla gagn-
kvæm kynni milli þjóðanna og
mun þessi fjelagsskapur oft
hafa orðið til þess, að minstu
þjóðinni var ekki gleymt við
ýms hátíðleg tækifæri.
Norðurlandaþjóðirnar hafa
ekki borið gæfu til þess, að
geta haldist í hendur í þessari
styrjöld. Viðburðanna rás hef-
ir á hinn gleggsta og hörmuleg
asta hátt leitt í ljós, að þegar
til styrjaldarátaka kom, fór
að heita má hver þjóð sína leið.
En allt fyrir það og engu síður,
hlýtur það að vera takmark
Norðurlandaþjóðanna, eftir
sem áður að viðhalda og efla
samhug og sambönnd sín á
milli á sviði menningarmál-
anna.
Af fregnum, sem hingað hafa
borist á síðustu árum um það,
hvernig ýms blöð á Norður-
löndum hafa skrifað um ís-
landsmál, virðist sú skoðun
hafa skotið upp kollinum þar,
að við Islendingar værum á
vesturleið og myndum fram-
vegis lítt hugsa tii þess, að vera
virkir þátttakendur í norrænni
menningarsamvinnu. En eins
og allir vita hjer, er þetta hinn
mesti misskilningur. — Þegar
samgöngur hefjast að nýju
milli íslands og annara Norð-
urlanda, mun það koma í ljós,
að hjer hefir aldrei verið meiri
vilji en nú til þess að Islend-
ingar megi bera gæfu til, að
efla menningarsamband sitt við
frændþjóðirnar á Norðurlönd-
um.
Er mjög vel til fallið, að Al-
þingi skuli með samþvkki
þeirrar tillögu sem fram cr
komin, marka þá stefnu þjóð-
arinnar skýrt og greinilega.
Danskir flóttamer.n.
í LESBÓK Morgunblaðsins
birtist nýlega kafli úr brjefi
frá sænskum manni er á heima
suður við ;Eyrarsund, þar sem
hann skýrir frá flóttamanna-
straumnum frá Danmörku til.
Svíþjóðar. í þúsundatali hafa
Danir flúið land á þessum vetri
og komið slyppir og snauðir til
Svíþjóðar. Nokkrir íslendingar
sem dvalið hafa í Danmörku,
hafa verið meðal þessara flótta
manna.
Það er mjög vel til fundið,
að hjer skuli hafin fjársöfnun
til hjálpar þessum flóttamönn-
um. Fjenu sem safnast verður
að sjálfsögðu komið til Sví-
þjóoar hið fyrsta. Skerfur okk-
ar hjeðan verður kannske ekki
mikill, samanborið við þann
fjölda hjálpai-þurfa manna,
sem þarna er um að ræða. En
allt kemur það að gagni. Og
verðugur vináttuvottur ætti
það að geta orðið frá okkar
hendi í garð hins bágstadda
fólks og dönsku þjóðarinnar,
sem vissulega á ,um sárt að
binda.
Tekið er á móti samskotafje
m. a. a
blaðsins.
4. mars.
afgreiðslu Morgun-
Njálu-lestur Einars.
Dr. Einar Ólafur Sveinsson
lauk í síðustu viku útvarps-
lestri sínum úr Njálu-sögu.
Þessi liður útvarpsdagskrárinn-
ar er tvimælalaust með því
besta og vinsælasta, sem út-
varpið hefir boðið upp á. Ráða
þar um ekki bara vinsældir
Njálu hjá almenningi, því að
það mun nú sannast, að ís-
lendingasögur eru minna lesn-
ar en áður, einkum meðal þeirra
yngri. Einmitt þess vegna er
hins vegar rjett og tímabært
að örfa athygli manna á þess-
um merku bókmentum okkar.
En það er ekki sama, með hverj
um hætti kynning sagnanna fer
fram. Dr. Einar Ólafur Sveins-
son náði meistaralegu taki á
upplestrinum úr Njálu og þvi
aukna gildi, sem hann gaf hin-
um ágæta lestri með skýring-
um sínum, er honum tókst með
afbrigðum vel að koma að við
lesturinn, án þess að trufla sam
hengið eða hinn skáldlega blæ
og ,,stemningu‘‘ frásagnanna.
Verðúi*' þess fastlega að vænta,
að áframhald verði á þessum
þætti útvarpsdagskrárinnar
með lestri annara sagna af
hálfu dr. Einars.
Rafmagnið.
Á SÍÐASTA bæjarstjórnar-
fundi á fimtudaginn var, urðu
talsverðar umræður um raf-
magnsmál bæjarins, sem eðli-
legt var, því þegar fundurinn
hófst var bærinn rafmagnslaus,
en komið undir rökkur. Það
stóðst á endum, að rjett um
það bil, sem ekki var lengur
lesbjart á fundarsalnum kvikn
aði á rafmagnsljósunum.
Þetta kom vel heim við það»
sem fór fram á fundinum, því
málshefjandi var Sigfús Sig-
urhjartarson, og varð villu-
gjarnt í myrkrinu í fundar-
byrjun. En málin upplýstust
mjög, er leið á fundinn, við
greinargerð borgarstjóra og
ræður annara Sjálfstæðis-
manna.
Málshefjandi hafði að vísu
rjett fyrir sjer í því meginat-
rioi, að Reykvíkingar og aðr-
ir, sem fá rafmagn frá Ljósa-
fossi, hafa á þessum vetri orð-
ið fyrir miklu tjóni, vegna
verktafa, vjelaslits og allskon-
ar truflana í atvinnurekstri og
við heimilisstörf. Og ályktun
hans út frá þvi var líka rjett,
að mikið er fyrir það gefandi,
að komið verði í veg fyrir það
tjón, truflanir og óþægindi í
framtiðinni. Um þetta eru all-
ir sammála. hver einasti einn.
Myrkrið.
ÞEGAR málsvari kommún-
ista á bæjarstjórnarfundum
leitar að orsökum þess, hve raf-
magnsframleiðslan er hjer orð-
in ófullnægjandi, þá veður hann
aftur á móti reyk. Hann vill
telja orsakirnar stafa frá van-
þekking, forsjárleysi og vitlaus
um útreikningum verkfræð-
inganna. Hann segir þetta ekki
af því, að hann vlti ekki bet-
ur. Hann heldur þessu fram, af
því að hann heldur að hann
geti með því móti vakið tor-
trygni almennings í garð pólit-
ískra andstæðinga. Fólk, sem
ekki hefir haft tækifæri til að
fylgjast eins vel með málinu,
eins og bæjarráðsmaðurinn Sig
fús Sigurhjartarson, getur tek-
ið undir þetta með honum, á
meðan því er ekki sagt greini-
lega hvernig þróun þessara
mála hefir verið hjer í bænum
og við hvaða erfiðleika hefir
verið að stríða.
Ásakanir Sigfúsar um
skakka útreikninga eru fólgni-
ar í þessu: Hann heimtar nú,
að rafmagnsstjóri og bæjar-
stjórn hafi fyrir 9—10 árum
sjeð fyrir fram og sagt fyrir
um alla helstu viðburði hjer-
lendis og erlendis. Að fólks-
straumurinn hjeldi áfram til
Reykjavíkur, að iðnaðurinn
margfaldaðist hjer á fáum ár-
um, svo nú eru hjer margfalt
fleiri sem stunda iðnað en sjó,
að heimsstyrjöld skylli yfir,
landið hernumið með öllum
landið hernumið, svo hjer
hefði átt að þrefalda rafstöðv-
ar á við umframþörfina, sem
þá var hjer í bænum. En hvorki
þessi málsvari kommúnista nje
nokkur annar maður, getur íal
ið nokkrum manni trú um að íil
hafi verið fyrir 10 árum rrjenn,
sem hefðu þá spádómsgáfu, að
sjá það fyrir, sem menn nú hafa
hjer fyrir augum. Það er auð-
velt að vera klókur eftir á.
Stutt saga.
ÞEGAR Reykjavíkurbær rjeð-
ist í að reisa rafstöðina við
Ljósafoss, þótti fyrirtæki það
vera svo dýrt, að andstæðingar
Sjálfstæðismanna töldu fjár-
hag landsins voða búinn, með
því að ríkið gengi í ábyrgð fyr-
ir virkjunarláninu. Þessi um-
talaoi yfirvofandi fjárhagsvoði
var t. d. notaður sem ein átylla
fyrir skyndi-þingrofinu 1931
Undir slíkum kringumstæð-
um braust bæjarstjórn Revkja
víkur í því, að reisa mannvirki
þetta. er hefði verið ófram-
kvæmanlegt með öllu, ef ekki
hefði áður verið hjer Elliðaár-
rafveitan.
Þrátt fyrir hinn þrönga fjár-
hag ríkis og bæjar á þeim ár-
um ákváðu forráðamenn bæjar
ins, að setja upp tvær vjela-
samstæður við Ljósafoss, þó
önnur þeirra gæti þá, með Ell-
iðaárstöðinni, fullnægt þörfum
bæjarbúa.
Með því móti var m. a. á hinn
öruggasta hátt sjeð fyrir því,
að stöðvun á rekstrinum, eins
og sú, sem varð í tvo daga í
síöastliðinni viku, gæti ekki
komið fyrir, eins og þá stóð á,
því þá gat önnur vjelsamstæð-
an gengið. meðan vcrið var að
hreinsa ískrystaila og krap úr
hinni vjelinni. Síðan ólagið á
rafmagnið varð svo mikið. að
báðar vjelasamstæður stöðvar-
innar þurfa alltaf að vera í
gangi, hefir krap í lóninu við
Ljósafoss tvisvar stöðvað rekst
urinn, í annað sinn í 8V2 klst.,
en nú í hið síöara sinn í 28 klst.
samtals.
Kröfur.
KRÖFUR kommúnista, sem
þeir láta uppi við fylgismenn
sína í rafmágnsmálunum, eru
þessar í stuttu máli: Fullkomið
öryggi í rekstrinum, þ. e. vara-
vjelar við Sogið, nýtt orkuver,
síðan Ljósafoss er fullvirkjaður
að kalla, jarðstreng yfir Mos-
fellsheiði, alla leið til Reykja-
víkur, sem aldrei kemst neinn
raki að. svo óveour geti engin
áhrif haft á leiðsluna o. s .frv.
En þegar að útgjaldahlið
málsins kemur, er þetta uppi á
teningnum — og hefir alltaf
verið.
Reykvíkingar þurfa að geta
haft ódýrt rafmagn til iðnaðar
og heimilisnotkunar. Alt á að
vera sem örugast og fullkomn-
ast. Sje það ekki svo, er það
vitlausum útreikningum að
kenna. — En aldrei hefir það
heyrst frá þeim, hvorki í ræðu
nje riti, að aukinn vjelakostur,
stærri stöðvar, fullkomnar jarð
leiðslur þurfi að kosta nokkuð
verulegt. eða hafa áhrif á raf-
magnsverðið i bænum. Slíkir
,,útreikningar“ eru þeim fjarri
skapi, í trausti þess,'' að fólk,
sem á þá hlustar, láti sjer aldrei
neitt slíkt til hugar koma.
Nú hefir bæjarstjórn brotist
í því, að stækka Ljósafossstöð-
ina. — Sú framkvæmd hefir
reynst tafsamari, en menn
höfðu gert sjer von um og verð
ur engum starfsmanni bæjarins
kent um, nema ef menn vilja
kenna bæjarstjórn Reykjavíkur
um heimsstyrjöldina. — Þessar
framkvæmdir kosta á annan
tug miljóna og fer Vz af þeim
kostnaði í endurbætur á raf-
taugakerfi bæjarins.
Samt hefir það tekist fram
á þenna vetur,' að hafa verð-
hækkun á rafmagni minni en á
nokkrum öðrum lífsnuaðsvnj-
um bæjarmanna.
Þrjár fyrrspurnir
á Alþingi
ÞRJÁR fyrirspurnir eru fram
komnar á Alþingi.
Flugferðir milli landa.
Bjarni Benediktsson og Gísli
Jónsson spyrja:
Hver árangur hefir orðið af
áskorun Alþingis 9. febrúar '42
til ríkisstjórnarinnar um, að
hún ljeti athuga, hvort tiltæki-
legt væri að kaupa þá þegar
hingað til lands millilandaflug-
vjel, eina eða fleiri, þannig að
unt yrði að koma á flugferð-
um fyrir landsmenn til Eng-
lands og Bandaríkja Norður-
Ameríku, og ef slík flugvjela-
kaup reyndust eigi gerleg, þá
yrði leitað samninga við full-
trúá fyrgreindra rikja um, að
meöan á ófriðnum stæði, yrði
af þeirra hálfu haldið uppi
föstum ferðum hingað til lands
frá þessum löndum, með þeim
hætti, að landsmenn hefðu not
af til ferðalaga og póstsend-
inga?
Bændaskóíi Suðurlands.
Eiríkur Einarsson spýr:
Hvað líður ákvörðun urn
bændaskólasetur á Suðurlands
undirlendinu, er landbúnaðar-
ráðuneytið skal velja sam-
kvæmt lögum nr. 39, frá 1942?
Rafveitumál.
Eiríkur Einarsson spyr:
Hvert er viðhorfið um kaup
og útflutningsleyfi fyrir efni til
hinnar fyrirhuguðu rafveitu
frá Sogsvirkjuninni til kaup-
túnanna í Árnessýslu?