Morgunblaðið - 07.05.1944, Qupperneq 7

Sunnudagur 7. maí 1944
MORGUNBLAÐIÐ
7
Konungsskeytið.
SKEYTI ÞAÐ, er forsætis-
ráðherra barst á föstudagsmorg
un síðastliðinn frá Kristjáni
konungi Tíunda, hefir verið al-
ment umræðuefni manna á
meðal síðan. Mönnum fellur
það yfirleitt illa, að þetta
skyldi hafa komið fyrir, ein-
mitt nú, þegar líður að því, að
hið aldagamla stjórnmálasam-
band milli þjóðanna er að líða
undir lok.
Fullyrða má, að allar þær
aldir, sem sambandið hefir
staðið, hefir samúðin með Dön-
um aldrei verið almennari hjer
á landi, en hún er nú. Ber
margt til þess. Islendingar hafa
átt meiri skilningi að mæta í
Danmörku en áður. Margir
Danir, mjer er nær að halda,
mikill hluti þjóðarinnar, hafa
skilið til fulls sjálfstæðismál
okkar, skilið, að best færi á
því, að við yrðum að fullu og
öllu sjálfstæð þjóð, í samfjelagi
annara Norðurlandaþjóða.
Síðan Danmörk var hernum-
in, hefir samúðin með dönsku
þjóðinni enn aukist hjer á landi.
Með mikilli hluttekning er hjer
fylgst með þeim margháttuðu
þrengingum, sem Danir hafa átt
við að búa. Og það er innileg
ósk Islendinga, að danska þjóð-
in endurheipiti sem fyrst fult
frelsi sitt, og fái notið sín sem
best í framtíðinni.
Samúð hefir ríkt hjer mikil,
með hinum virðulega danska
konungi, sem þrátt fyrir háan
aldur og marga raun, hefir
staðið í fylkingarbrjósti
danskra föðurlandsvina, sem
sönn hetja á þeim vígstöðvum.
Misskilningur.
ÞAÐ VAKTI því furðu og
snerti margan illa meðal íslend
inga, þegar boðskapur hans
birtist hjer, þar sem hann seg-
ir, að hann geti ekki viðurkent,
a. m. k. ekki á meðan herir fram
andi þjóða sjeu í Danmörku og
á íslandi, að breytt verði hjer
um stjórnarhætti. Af hvaða
toga, sem það kann að vera
spunnið, þá gætir þess mis-
skilnings í þeim boðskap, að
það sje á nokkurn hátt á valdi
Kristjáns konungs Tiunda.
hvort hjer sje stofnað lýðveldi
eða eigi. Það kann að þykja
óviðkunnanlegt að fetta fingur
út í aðgerðir hins óskeikula
konungs. En hjá því verður
ekki komist. Því eins og margt
viðurkent er, m. a. af forseta
Bandaríkjanna, þá er það frum
rjettur ■ fullvalda þjóða, að
ákveða sjálfar stjórnskipun
sína. Við veljum okkur lýðveld
ið. Þetta er aðalkjami málsins.
Honum verður ekki haggað
Boðskapur konungsins brevtir
því í engu, eins og ríkisstjórnin
og forystumenn stjómmála-
flokkanna hafa rjettilega og
skilmerkilega tekið fram.
Vinfengi viö Dani
KONUNGUR mintist á það í
orðsending sinni til ísleneku
þjóðarinnar, að ef stofnað verði
íslenskt lýðveldi, eins og ákveð
ið hefir verið, þá muni það
spilla vinfengi milli dönsku og
islensku þjóðarinnar.
Að svo komnu máli verðum
við að líta svo á, að hann hafi
rjett fyrir sjer. Eru það að
vissu leyti bæði sorgleg og
óvænt tíðindi. En við íslend-
ingar verðum að þola það. Því
REYKJAVÍKURBRJEF
heldur viljum við missa af því,
í hreinskilni sagt, en tína sjálf-
um okkur, með því að hverfa
frá þeirri stefnu í sjálfstæðis-
og framtíðarmáli þjóðarinrtar,
er við höfum tekið.
Orðsending konungs breytir
sem sje engu, eins og þegar hef-
ir verið yfir lýst. En hún getur
skapað leiðindi i framtíðinni.
Og gert erfiðara um þau vin-
samlegu viðskifti milli Islend-
inga. og Dana, sem við höfum
gert okkur vonir um. Þetta
kann að verða til þess að mönn-
um hætti til' að rifja upp fyrri
viðskifti þjóðanna, sem ann-
ars hefðu vel mátt liggja í
þagnargildi. Því af viðskiftum
íslendinga við forfeður núlif-
rndi Dana varð jafnan sein-
tekinn gróði, svo ekki sje dýpra
tekið í árinni. ,
Atkvæðagreiðslan.
EF konungs-orðsendingin hef
ir yfirleitt nokkur áhrif hjer'á
landi, verða þau í þá átt, að(
þoka mönnum fastar saman um
atkvæðagreiðsluna. Þar er að
nokkru ieyti vísað til þjóðar-
viljans. Menn finna betur en
áður, að best fari á því, að
hann komi fram sem eindregn-
astur.
Hugsanlegt var, að enn eimdi
eftir af þeim deyfingjahætti
Frónbúans, að segja sem svo.
að ekkert munaði um sitt eina
atkvæði. Og svo yrðu einstak-
lingarnir helst til margir, sem
hugsuðu þannig hver fyrir sig.
En hættan á að þessi forna ætt-
arfylgja okkar geri vart við
sig, hverfur skyndilega, þegar
það kepiur greinilega í ljós, að
þjóðin þarf á þessari sinni ör-
lagasíund að sýna einhuga, ein-
beittan viija sinn.
Hverjir vinna metið?
Á ÞESSARI kepninnar og
meta-öld er eðlilegt að menn
hafi hug á, að vinna metið í
atkvæðagreiðslunni 20.—23.
maí. Hvar verður þáttakan
mest, að tiltölu við kjósenda-
fjölda: I hve mörgum hreppum
á landinu, t. d., koma öll at-
kvæði fram, sem til eru? Hvar
6. maí 1944
frá konungi, frjettist um einn
Islending, er gekk hjer um göt-
ur borgarinnar með gleðibros
á vör, og spurði þá sem hann
hitti, hvort þeir gætu nú hugs-
að sjer að þjóðin hjeldi áfram
sjálfstæðismáli sinu. Þetta væri
uppreisn gegn konunginum! En
honum, þessum eina manni,
datt ekki í hug, hvað væri nið-
urlæging þjóðar sinnar.
Vegfarendur, sem heyrðu til
mannsins og sáu hann. aumkv-
uðu hanr,. Sumir reyndu lítils-
háttar að tala við hann. Aðrir
gengu þegjandi fram hjá hon-
um — eins og vofu, sem ekk-
ert samband hefði við raann-
lífið.
Fyrir hundrað árum gerðist
sá sorglegi atburður hjer á
landi, að fuglategund eirmi var
útrýmt úr heiminum. Geir-
fuglinn hvarf úr sögunni. Og
svo fer um þenna geirfugl.
Hgnn hverfur. Ekki fyrir til-
verkna'ð annara manna. Hann
lognast út af af sjálfu sjer.
100 ár.
..ÞAGNIÐ, dægurþras og ríg-
ur“, sagði Hannes Hafstein á
100 ára afmæli Jóns Sigurðs-
sonar. Þá mintist þjóðin frels-
ishetju sinnar, og eignaðist
þjóðhátíðardag sisn, 17. júní.
í ár, 40 árum eftir að við
fengum innlenda þingræðis-
stjórn, höldum við annað 100
ára afmæli forsetans, og það
með eftirminnilegri hætti. Þvi
nú, þegar íslenskt lýðveldi
verður stofnað, eru liðin 100 ár
síðan ísfirðingar kusu Jón Sig-
urðsson á þing.
Á þessum merkilegu tímamót
um er margföld ástæða til að
undirstrika orð skáldsins, stjórn
málamannsins og hugsjóna-
mannsins, Hannesar Hafstein,
að enn skuli þagna dægurþras
og rígur milli manna og flokka,
á meðan þjóðin gengúr óskiít
að lýðveldisstofnuninni.
Viðkunnanlegt væri það, ef
ekki blátt áfram nauðsyn, að
greiða allir kjósendur atkvæði? i dregið yrði svó úr þrasinu á
Jeg er viss um, að margir þessari stund þjóðaræfinnar,
hugsa sjer að láta sitt hrepps-
fjelag, sitt sýslufjelag, verða í
enn orðið fyrir sömu hörm-
ungum, sem aðrar þjóðir,
höfum ekki lært, sem aðrir, að
leggja líf og fjör í sölurnar fyr-
ir frelsi og framtíð.
Sú skoðun er til meðal lands-
manna. að við sjeum að ýmsu
leyíi ver búnir undir sjálfstætt
líf en við jafnvel vorum fyrir
styrjöldina. Er sundrung og
heimtufrekju m. a. kent um..
En þetta getur farið á annan
veg. Það gæti faríð svo, að ein-
mitt á næstu árum sæjum við
fram á þá alvöru utan að, að
okkur rynni örar blóðið til
skyldunnar en nokkru sinni áð-
ur, og þeir, sem telja sig kjörna
til pólitiskra áhrifa. hættu
meira og minna að leita uppi
það versta í fari andstæðing-
anna, snjeru við blaðinu og
leituðust við að sameina, í stað
þess að sundra, á þann hátt, að
finna þau málefni, sem öll þjóð-
in gæti safeinast uni og sækt-
ust eftir að taka fyrst og fremst
tillit til þess, sem best er og
nýtilegast í hugarfari andstæð-
inga sinna.
Máske er þetta ekki annað
en draumur, sem aldrei fær
staðist í raunveruleikanum.
En svo gæti farið, að öll fram-
tíð okkar ylti á því, hvort sá
draumur rætist eða eigi.
Landgræðsía.
FYRIR nokkrum dögum hjelt
Skógræktarfjelag íslands sam-
komu í Listamannaskálanum.
Þar flutti Hákon Bjarnason
skógræktarstjóri stutta ræðu.
Lýsti hann í fám orðum hvern-
ig miklar menningarþjóðir
hafa liðið undir lok, eða komist
á vonarvöl, vegna þess að gróð
urmold landanna hefir eyðst.
Benti hann á bæði ný og göm-
ul dæmi úr sögunni, máli.sínu
til sönnunar.
Hann hefir nokkur undanfar
in ár lagt stund á acj rannsaka
sögu hins íslenska gróðurlend-
is, frá þvi landið bygðist. Slíkar
rannsóknir eru mjög nytsamar.
Þar kemur æ betur í ljós, að
saga þjóðai'iimar er samtvinn-
uð sögu gróðurlendisins, og
verður ekki skilin til fulls,
tölu þeirra, sem mesta hafa
hlutdéild í atkvæðagreiðslunni.
Þetta er sögulegur atburður.
Sagan mun geyma það vel,
hvar atkvæðagreiðslán verður
best.
Tveir öanir.
NÝLEGA frjetti jeg úr einu
kjördæmi Norðanlands. Þar eru
búsettir einir tveir Danir, sera
hafa kosningarjett. Þeir -eru
báðir eindregnir lýðveldissinn-
ar. En þeir hafa sagt: Við erum
smeykir við að greiða atkvæði.
Því ef að fram koma við taln-
ingu atkvæðanna tveir nei-
kvæðir seðlar á öllu landinu,
þá er hugsanlegt að einhverjar
illar tungur kenni okkur um
þá.
Þar í sveit er það sem sje
talinn sem veikur möguleiki,
að mótatkvæði kunni að finn-
ast ein tvö, þegar atkvæði allr-
ar þjóðarinnar verða talin.
Einn Islendingur.
DAGINN sem skeytið kom
að mynduð yrði samstjórn í ,!j!
landinu, er hefði sem víðtæk
astan þingmeirihl. að baki sjey.
Meðan hjer er stjórn, án þing-
stuðnings, vegna þess, að þing-
flokkar geta ekki kornið sjer
saman, verður miður trúað á
þjóðareiningu út í frá um lýð-
veldismálið. Þörfin fyrir þing-
ræðisstjórn hefir aldrei verið
augljósai'i en nú, frá þessu sjón
armiði.
Auk þess er engum blöðum
um það að fletta, að ríkisstjórn
án þingstuðnings, hvernig sem
hún er skipuð, getur ekki Ieyst
aðkallandi vandamál á sviðum
fjármála og atvinnuvega. Al-
menningur í landinu myndi
taka þvi vel, ef nú yrði undinn
bráður bugur að því að efna
til nýi'rar stjórnarmyndunar.
Framtíðin.
VIÐ ÍSLENDINGAR óttumst
afleiðingar styrjaldarinnar. Og
við höfum ástæðu til þess. Við
erum að ýmsu leyti vanbúnir
undir þá erfiðleika, er þá þarf
að yfirstíga. Við höfum ekki
landgæði hafa gifurlega gengið
saman.
Fyrr á tímum var eldfjöllum
og öðrUm náttúrufyrirbrigðum
kent of mjög um landspjöllin,
er hjer hafa orðið. Öskugos eld-
fjallanna koma að vísu til
greina og hraunflóð að nokkru
leyti, þegar rætt er um, hve
bygðin hefir færst saman og
sveitir farið í auðn. En alt eru
það smámunir hjá því, sem
gerst hefir af mannavöldum
eða ágangi búfjár, þó náttúfu-
öflin reki jafnan smiðshöggið
á eyðilegginguna.
Hákon skógræktarstjóri held
ur því fram, að gróðurlendi ís-
landi hafi á landnámsöld verið
um 34 þúsund ferkílómetrar,
eða um % af flatarmáli lands-
ins, og helmingur þess, eða. 17
þúsund ferkílqmetrar, birki-
skógur. Hann áætlar, að gróð-
urlendið sje nú helmingi minna
eða um 17 þúsund ferkilómetr-
ar. eða álíka víðáttumikið alt,
eins og skóglendið var þá, og
þetta gróðurlendi, sem órækt-
að er, sje helmingi kostadrýgra
en það var upprunalega.
Skógræktarfjelag íslandS fieí
ir ákveðið að efna til sjóðsstofn
unar til styrktar landgræðslu.
Samtökin utan um sjóð þenna
eiga að vinna að því, að upp-
græðsla eyddra landa verð.i
aukin að miklum mun, og varn
ir ■ efldar gegn áframhaldancli
eyðing landsins.
Það þykir hlýða, að efnc. til
samtaka einmitt á þessu vori.
Og með tilliti til þessa hug-
sjónamáls alþjóðar, um iand-
græðslu og lanavernd, valdi
neínd lýðveidiskosninganna
merki sitt.
Óvíðfeldin blaðaskrif.
.RITSTJÓRI Tímans, • Þórarinn
Þórarinsson, eyðir allmiklu
rúmi í biaði sinu í langhund
um það, að lýSræði sje best
borgið með þvi, að aínema hlut
fallskosningar. Það hlýtur að
vera ákaflega þreytandi fyrir
hugsandi menn í Framsóknai -
flokknum, að horfa upp á slík-
an málflutning. Og mikil óvir'ð
ing er flokksmönnum gerð, neð
því að ritstjóri blaðs þeirra
skuli með þessu sýna, hve iítiLs
hann metur dómgréind flokks-
•manna sinna.
Síðan hlutfallskosningar voru
teknar upp, og á það bent, í eitt
skifti fyrir öll, að með því rnóti
væri besta tryggingin fer.gin
fyrir rjetti kjósenda til þátt-
töku i fjelags- og stjórnmálum,
hefir þetta kosningafyrirkomu-
lag fengið sífelt meiri og al-
mennari viðurkenningu. En
afturhald 1 ýmsra landa hefir
staðið gegn þessu, eins og við
er að búast.
En það er eindreginn vilji út-
Ef það er eindreginn vilji úí-
gefenda Tímans, að merkja
flokk sinn sem eindreginn mál-
svara afturhalds, þá er eðlilegt
að ritstjórinn haldi áfram a3
skrif a greinar um skaðsemi
hlutfallskosninganna. Hann ma
það fyrir mjer. En ekki verður
hjá því komist að benda á það
brennimark, sem hann óður og
uppvægur vill láta skarta a
flokki sínum.
Tvístirnið sloknaðþ
NÝLEGA hafa tvö vikublöo
horfið úr umferð, Þjóðólfur og
ísland. Fyrst var Þjóðólfur
endurvakinn. Síðan sprakk ís-
landið út úr bonum. Nú eru
báðar þessar stjörnur sloknað-
ar. Hvorug var skær. Sagt er
að Þjóðólfur hafi dáið úr leið-
indum. En upp af honum á að
rísa skemtilegra blað, að sagt
er. Jónas Guðmundsson, spá-
maður Alþýðublaðsins talinn
líklegástur ritstjóri.
Um sama leyti og Ijós þessi
hurfu af „festingunni", sagði
Árni Jónsson frá Múla sig úr
bæjarstjórn Reykjavíkur. Úr-
sögn hans var samþykt neð
samhljóða atkvæðum. Fyrsti
vara- b æjarfulitrúi Sj álfstæðis-
flokksins, Gísli Guðnason, tek-
ur hans sæti.
Peumg-agjöf. — Kvennatíeiid
Slysavarnafjelagsins í Hafnar-
firði hefur borist peningagjöf að
upphæð 1000 krónur frá frú
Vilborgu Þorvaldsdóttur og börn
um, Gunnarssundi 3, Hafnar-
firði, til minningar um 65 ára
afmæli manns hennar, Guð-
mundar Guðmundssonar, sem
fórst með vjelbátnum Erni. Fyr-
ir þessa veglegu gjöf færum við
gefendunum bestu : þakkir. —
Stjórnin.