Morgunblaðið - 09.07.1944, Qupperneq 2

2
MORGUN BLÁÐIÖ
Sunnudaginn 9. júlí 1944
Verndun fiskstofna við
Ameríkustrendur
Attræður
Sr. Einar Thorlacius
ARNI FRIÐRIKSSON mag-
istar er nýkominn heim úr sex
mánaða ferð til Vesturheims. —
Var hann 4 mánuði í Banda-
ríkjunum. Erindi hang vestur
var m. a. að kynna sjer fiski-
rannsóknir, ráðstafanir sem.
gerðar eru, til að friða fiski-
stofna nytjafiska og ýmislegt
fleira.
— Það er gott að vera kom-
inn hingað heim aftur í sval-
ann, sagði Arni er hann kom
að máli við tíðindamann bláðs-
ins. Mjer þótti vera orðið æði
he-itt í New York, er jeg fór
þaðan.
Síðan hóf hann máls á fiski-
rannsiknum og friðunarráðstöf
unura Bandaríkjamanna á nvtja
fiskum. Hann sagði m. a.:
Sú mynd, sem maður fær af
þessurn málum, er ólík þeirri,
sem maður á að venjast í Ev-
rópu. Ameríkumenn eru ekki
fyrr farnir að hagnýta fiskteg-
undir, en þeir fara að hugsa
fyrir því, að framtið stofnsins
verði trygð.
Þeir byrjuðu t. d. fyrir 10 ár-
Uffi að veiða karfa á Boston-
svæðinu fyrir Nýja-Englandi.
Áður köstuðu þeir karfanum
útbyrðis, eins og við gerðum
hjer. Nú er karfinn orðinn ann
ar í röðinni af nytjafiskum á
þecsu veiðisvæði. Aðeins ýs-
an. er meiri í aflanum
þar — 70 þús. tonn á ári. En
þar eru veidd um 45 þúsund
tonn af karfa. Með því að fyr-
irskipa ákveðna möskvastærð,
]e»’ það fyrirbygt. að gengið
verið of nálægt karfastofninum.
Lúðan í Kyrrahafi.
LÚÐAN í Kyrrahafi hefir
kent Amerikumönnum mest og
best að gæta þarf varúðar, ef
stofninn á ekki að eyðast, og
veiðar að fara út um þúfur.
Lúðan þar er sömu tegundar og
hjer. Lúðuveiðar byrjuðu þar
fyrir alvöru á næstsíðasta tug
19. aldar, eftir að járnbrautir
náðu. yfir þvert meginlandið.* Á
þeim árum var lúðan veidd
meðfram 900 kílómetra strand-
leugju, við norðanverð Banda-
yíkin. Eftir 1906, er vjelbátarn-
ir komu þar til sögunnar, færð-
ist veiði þessi í aukana og var
brátt stunduð með fram 3600
Frá ferðalagi Arna
Friðrikssonar
j stunduð nema stuttan iíma árs-
I ins, en hún var meðan verst
gekk, með fullri sjósókn allt
árið.
Tvent er í þessu sambandi,
sem vert er að athuga, bætir
Árni við. Meiri þörf er á ráð-
stöfunum til verndar fiskstofn-
um við strendur Ameríku en
við strendur Atlantshafs, vegna
þess, hve landgrunnið er þar
mikið minna.
Hinsvegar eru friðunarráð-
stafanir þar mikið auðveldari i
.framkvæmd m. a. vegna þess,
að þar eru það ekki nema tvær
þjóðir, sem þurfa að taka upp
samstarf. En til þess.t. d. að
koma á friðunarráðstöfunum
hjer við land, þarf að gera sam
þyktir, sem ná til 10 eða 11
þjóða, eða sækja um leyfi til
allra þeirra, sem hjer geta
stundað fiskveiðar. Auk þess
má alltaf búast við því, að erf-
itt sje fyrir okkur að fá slík-
ar samþyktir eða leyfi til ráð-
stafana, vegna þess að fyrir
okkur eru fiskveiðarnar aðal-
atriði, en öðrum þjóðum, sem
hjer stunda veiðiskap eru þær
frekar aukaatriði.
Ameríkumenn gera ráðstaf-
anir til verndar fleiri fiskistofn
um í Kyrrakafi, en lúðunnar.
T. d. 'hafa þeir strangar gætur
á, að sardínur, makríll og tún-
fiskur gangi ekki til þurðar.
Fiskveiðar
stríðsáranna.
— HAFA fiskveiðar Ameriku
manna ekki minkað á stríðsár-
unum?
— Nei. Mikil áhersla er lögð
á að fiskveiðar minki ekki, því
þörfin fyrir fisk er mikil, m.
a. vegna þess. hve Ameríku-
menn þurfa mikið af niður-
soðnum fiski í láns- og leigu-
lögin og til hersins. Þeir hafa
ekkert hámarksverð á fiski og
telja sjer hagkvæmast að þeir,
sem sjóinn sækja. beri mikið
úr býtum, svo heildaraflinn
minki ekki, þó þeir hafi þurft
að taka bæði skip og sjómenn
km. strandlengju og eins langt í herinn.
til hafs og auðið var. Þá feng- Við sunnanverða Kaliforníu
nst að meðaltali 300 pund af . er veiddur túnfiskur í stórum
lúðu úr hverri haukalóðarlögn. ’ stíl. Sú tegund, sem þar er,
er álíka stór og stærsti lax hjer.
Er hann veiddur í herpinætur,
líkt og við veiðum hjer síld, og
harín háfaður upp í niðursuðu-
verksmíðj urnar.
Er jeg var í Los Angeles. sá
jeg menn vera að .„Ianda“ slíkri
veiði í stórum stíl. En hvergi
fekkst túnfiskur keyptur til
matar þar í borg. Fer allt í her-
inn og út úr landi.
Við strendur Kaliforníu eru
veidd 700 þúsund tonn af sar-
dínum á ári. Er það mikið, þeg-
ar þess er gætt m. a. að allur
fiskafli Breta fyrir stríð, var
SOO þús. smálestir. Á norðan-
verðri Kyrrahafsströnd Banda-
ríkja eru það mest Skandinavar
sem sjó stunda. En er sunnar
dregur, eru það mest ítalir. —
Um 1930 var meðalveiði úr
hverri lögn komin niður í 35
p und.
Árið 1924 gerðu Kanadamenn
og Bandaríkin samning með
sjer um það, að setja á stofn
rannsóknastofu til að athuga
lúðuveiðarnar. Var hún sett á
fót í Seattie. Þar dvaldi jeg í
mánuð, til þess að kynnast
starfs3ðferðum og starfsfólk-
inu. Stofnun þessi starfar í sam
bandi við Washingtonháskól-
ann. Er hún hafði unníð í nokk
ur ár, var ákveðið, að til þess
að menn mættu stunda veið-
arnar, þyrftu þeir að hafa veiði
leyfi frá stofnun þessari. — Nú
hefir starfið og eftirlitið borið
þaun arangur, að nu er veiðin
mun meiri, þó hún sje ekki
1000 íslendingar.
í SEATTLE eru l. d. 1000 ís-
lensku mælandi menn. Þar er
öflugt Islendingafjelag, sem
stofnað var upp úr lestrarfje-
laginu „Vestra“. Fjelag þetta á
stórt samkomuhús. Er efri hæð
þess kirkja, en samkomusalur
á neðri hæð. Jeg flutti þar tvo
fyrirlestra, annan um framfarir
íslands síðan um aldamót, en
hinn flutti jeg á sumardaginn
fyrsta. Var samkoma þar þá í
tilefni dagsins.
Guðsþjónustur fara þar fram
á ensku vegna unga fólksins,
sem margt skilur ekki íslensku.
Vertíðin hjer heima.
— HVAÐA verkefni bíða þín
hjer heima?
Fyrst er að athuga það rann-
sóknarefni, sem mjer hefir bor
ist frá síðustu vetrarvertíð. Jeg
veit, að það er tíu ára þorskur-
inn, sem mest kveður að í afl-
anum í ár. Og hann hefir kom-
ið meiri á hin venjulegu hrygn
ingarsvæði en undanfarin ár.
Jeg þakka það kuldanum í sjón
um, sem var í vetur
— Ekki að fækkun erlendra
skipa, hafi gert það að verkum
að meira aflaðist.
■— Nei. Ef sjávarhitinn verð-
ur eins og liann var áður, þá
kemur þorskurinn á miðin. Það
er jeg viss um. Merkingar sýna
að svo lítið veiðist af þorskin-
um, í samanburði við stofninn,
að engin hætta sje, að hann
þoli ekki veiðina.
— En hvað um merkingu á
síld, til þess að fá úr því skor-
ið hvernig síldin hagar göngum
sínum.
— Nú hafa Ameríkumenn
fyrir nokkru fundið ráð til þess
að merkja síld. Þeir stinga
málmplötum inn í kvið hennar.
Er ekki hægt að sjá, að plöt-
ur þessar geri síldinni neitt til.
Jeg trygði mjer 10 þúsund slík
síldarmerki. Var svo bjartsýnn.
Þegar stríðinu lýkur, þurfum
við að fá samvinnu við Norð-
menn, fá þá til að merkja síld
hjá sjer, og svo merkjum við
hjer. Þá ætti að fást fljótlega
sönnun fyrir því, hvort síldar-
samgöngur eigi sjer stað milli
Noregs og íslands. Jeg er fyrir
mitt leyti alveg sannfærður um
það, eins og jeg oft hef áður
sagt, og rökstyð í sildarbók
minni. sem út kemur í haust.
Bretar berjast af hörku.
London: Fyrir skömmu birti
þýska frjettastofan viðtal við
Hergerth, frægasta orustuflug-
mann Þjóðverja, og lýsti hann
viðureign við fjögra hreyfla
sprengjuflugvjel. „Bresku flug
mennirnir eru hraustir og berj
ast vaskiega“, sagði hann. —
„Jeg gerði fimm árásir á flug-
vjelina og stöðugt hjeldu þeir
áfram að berjast. Hefir mjer
aldrei síðan jég fór að berjast,
veitt svo erfitt að skjóta niður
nokkra flugvjel".
HINN 10. júlí 1864 er fædd-
ur sjera Einar Thorlacius f.
prestur og prófastur í Saurbæ
á Hvalfjarðarströnd. Foreldrar
hans voru Þorsteinn bóndi og
hreppstjóri í Öxnafelli í Eyja-
firði, Einarsson Thorlaciusar
prests í Saurbæ í Eyjafirði, og
kona Þorsteins, Rósa Jónsdótt-
ir, bónda í Leyningi, og hafði
hún numið ljósmóðurfræði er-
lendis, en þá var enginn skóli
hjer í þeirri grein. Sjera Ein-
ar í Saurbæ var lærður mað-
ur og latínuskáld, kendi mörg-
um undir skóla, þar á meðal
Pjetri biskupi. Annar sonur
hans var sjera Jón Thorlacius
í Saurbæ, faðir Ólafs læknis,
nú í Reykjavík. Þriðji sonur
hans var Sigfús bóndi í Núpu-
felli, faðir Jóhannesar yfirkenn
ara. Jóhannes notaði ekki
Thorlaciusarnafnið. Bróðir
sjera Einars í Saurbæ var sjera
Hallgrímur Thorlacius, d.
1859, prestur og prófastur á
Hrafnagili næst á undan föður
mínum, sjera Daníeli Halldórs-
syni, sem síðan var þar prest-
ur 21 ár. Sjera Hallgrímur var
faðir sjera Magnúsar Thor-
laciusar að Fagranesi, en börn
hans voru sjera Hallgrímur
Thorlacius, prestur í Glaum-
bæ, og Guðrún, kona sjera
Friðriks Bergmanns.
Sjera Einar ólst upp hjá for-
eldrum sínum í Öxnafglli, en
eftir fermingaraldur byrjaði
hann á bóknámi og settist í
fyrsta bekk latínuskólans árið
1881. Þar lauk hann námi á
venjulegum tíma árið 1887, og
guðfræðinámi á prestaskólan-
um 1889. Sama ár 29. sept. tók
hann prestsvígslu og var vigð-
ur að Skarði á Landi, og
skömmu síðar 8. okt. kvæntist
hann heitmey sinni Jóhönnu
Aðalbjörgu Benjamínsdóttur
frá Stekkjarflötum í Eyjafirði,
systur hins þjóðkunna hugvits
og hagleiksmanns Magnúsar
Benjaminssonar, úrsmiðs. Var
hún, sem ætt lá til, afbragðs-
kona að atgerfi og hjartagöfgi.
Þau hjón reistu bú að Fells-
múla og bjuggu þar meðan
hann var prestur í Landpresta-
kalli.
Árið 1900 sótti sjera Einar
um og var kjörinn prestur í
Saurbæjarprestakalli á Hval-
fjarðarströnd og var þar síðan
allan prestsskap sinn uns hann
Ijet af embætti 1932. Bjuggu
þau hjón síðan í Reykjavík, en
konu sína misti hann 1937 og
hefir síðan búið með börnum
sínum.
Þau hjón eignuðust 8 börn,
sem 6 þeirra eru á lífi, öll hin
mætustu að mannkostum og
atgerfi. Þau eru: 1 Rósa, gift
Magnúsi Guðmundssyni, presti
í Ólafsvík, 2 Guðbrandur bóndi
í Kalastaðakoti í Hvalfirði, 3
Þóra, heima, 4 Guðlaug, í
Kaupm.höfn, 5 Anna, gjaldkeri
í Sjóvátr.fjel. og 6 Magnús
Thorlacius, hæstarjettarlög-
maður. — Eftir að Jón prófast-
ur Sveinsson á Akranesi and-
aðist árið 1921 varð sjera Ein-
ar prófastur í Borgarfjarðar-
prófastsdæmi.
Þessir eru hinir ytri drættir
í æfi sjera Einars. En hins er
þá eftir að geta, hver afkasta
og athafnamaður hann hefir
verið og hvert dagsverk þau
hjónin unnu, og mun þar að
vísu frá meiru að segja, en
mjer væri það alt kunnugt á
öðru landshorni. En það hef
jeg frá vel kunnugum fyrir
satt, að hann var mjög skyldu-
rækinn í allri embættisfærslu
sinni, og kennimensku og
prestsverk öll og prófastsstörf
hafa farið honum prýðilega úr
hendi, enda mun hann jafnan
hafa verið vel og mikils metinn
af sóknarmönnum og yfirboð-
urum. Prestssetur sín hefir
hann setið vel og staðinn í
Saurbæ, þar sem Hallgrímur
Pjetursson hafði dvalið og ort
sín ódauðlegu ljóð, hefir honum
verið og er ant um, að vegur
hans megi sem mestur vera.
Sjálfur hefir hann verið ráð-
deildarsamur búsumhyggju-
maður og einnig notið þar sinn
ar ágætu konu, sem ekki var
síðri að atorku og umsýslu en
manngæsku.
Ekki eru nein teljandi elli-
mörk enn á sjera Einari að sjá
og starfsvilji hans og þróttur
hygg jeg að mestu ólamaður,
þótt árin sjeu þetta mörg.
Hann hefir nú með höndum
nytsamt en vandasamt bók-
mentastarf, að undirbúa nýja
útgáfu af ljóðabókinni Snót,
sem áður var mjög vinsæl, en
nú fyrir löngu ófáanleg. Mun
hún bráðum koma út og mjög
vel til vandað. í andlegum efn-
um er hann frjálshuga og
skilningsgóður á nýjar skoðan-
ir og í fjelagsskap okkar gam-
alla presta, sem lokið höfum
lífsstarfinu, en hittumst við og
við til viðhalds fornri kynning
og viðræðna um endurminning
ar og önnur hugðarefni, hefir
hann verið og er einna fremst-
ur til forgöngu um samheldni
og samhug og í því sem öðru
lýst sjer athafnavilji hans og
viðmótsþýðleiki. Fyrir þetta og
allan bróðurhug flyt jeg hon-
um þakkir okkar allra ásanit
hugheilu heillaóskunum fyrir
það, sem fram undan er.
Sveitungi og samhérji
Kristinn Daníelsson.
London: Hinar frægu Macci-
T lug vj elasmið j ur eru nú að
sögn svissneskra blaða, farnar
að smíða flugvjelar fyrir Þjóð
verja. Sagt er og að verksmiðj
ur þessar hafi skemst í loftá-
rás bandamanna á Milano.