Morgunblaðið - 29.08.1944, Blaðsíða 7

triðjudagur 29. ágúst 1944.
MOKGUNBLAÐIÐ
7
Hátíðisdagur dönsku þjóðarinnar 29. ágúst
í DAG, ÞANN 29. ÁGÚST,
er hátíðisdagur allra Dana. —
Þenna dag fyrir ári síðan tók
danska þjóðin sjer stöðu við
hlið Bandamanna. Að vísu fór
þetta ekki fram með neinum
hátíðlegum orðum. Þeim mun
ákveðnara í gerðinni. Frá þess-
um degi fyrir ári síðan hafa
Danir tekið þátt í baráttunni
gegn Þjóðverjum. Enda hafa
Bretar, Bandaríkjamenn og
Rússar viðurkent það oftar en
einu sinni, að danska þjóðin
Væri þátttakandi í styrjöldinni
í flokki Bandamanna að öllu
öðru leyti en á pappírnum. Og
að Danmörk skuli njóta allra
rjettinda sem bandalagsþjóð.
Danska þjóðin vildi fyrir
hvern mun koma ár sinni þann-
ig fyrir borð, að hún yrði skoð-
danska þjóðin væri með Banda
manna. Þetta var skiljanlegt,
því annars mátti búast við; að
út um heim gerðu menn sjer
ekki grein fyrir hversu einhuga
danska þjóðin væri með banda-
mönnum og vildi sýna það í
verki, hve hún vildi alt til
vinna til þess að Þjóðverjar
•töpuðu og lýðræðisríkin ynnu
algeran sigur.
Danmörk hafði sjerstöðu í
Evrópu. Einmitt vegna þessar-
ar sjerstöðu hefir virk barátta
Dana gegn Þjóðverjum sprott-
ið af hugarfari, sem á ekkert
fekylt við bollaleggingar um
það, hvað kæmi okkur að mest
um notum sjálfum, heldur staf
aði frá hinum rótgróna vilja
til þess að steypa stjórn of-
beldisins og setja rjettlæti og
rjettaröryggi í hásætið að nýju.
. . ★
29. AGÚST verður í ár þýð-
ingarmikill dagur í Danmörku.
Þjóðin ætlar að minnast við-
burðanna í fyrra með tveggja
mínútna þögn.Þá minnast menn
þeirra, er fórnuðu lífinu þenna
dag í fyrra og þeirra, sem
síðar hafa fómað lífi sínu í
hinni þrotlausu síharðnandi bar
áttu gegn hinum þýska ofbeld-
islýð.
En Þjóðverjar muna líka eft
ir atburðunum 29. ágúst í fyrra
og alt það, er síðan hefir gerst.
Þjóðverjunum er það ljóst, að
það voru Danir, sem þá fóru
með sigur af hólmi, og það
verða Danir sem sigra að lok-
um. Gramir yfir þessum stað-
reyndum mtrnu Þjóðverjar í
dag gera e. t. v. síðustu, tilraun
til þess að bæla niður hina
virku andstöðu f landinu. Æsi-
tilraunir og hryðjuverk eru að-
ferðirnar, sem þeir reyna að
notfæra sjer. Þjóðverjar munu
reyna að leiða hinn skipulagða
andstöðuher Dana fram úr
fylgsnum sínum, til allsherjar
viðureignar gegn hinu þýska
brynvarnaliði. En Danir eru við
því búnir að láta ekki leiðast
út í ófærur. Sú skipulega hlýðni
sem ríkt hefir í baráttu hinna
undihokuðu þjóða Evrópu gegn
Þjóðverjum, mun tæplega bila
með Dönum f dag á hátíðisdegi
þeirra.
★
ÞANN 29. ÁGÚST í FYRRA
sigruðu Danir í viðureigninni
við Þjóðverja, þó stjóm og þing
hyrfi úr sögunni og þýskur hers
höfðingi skipaði sjálfan sig sem
yfirstjórnahda landsins. •— En
Danir drógu i blóðugum bar-
EFTIR. OLE KIILERICH
Ura allan heim er mönnum í fersku minni uppreisnin í Danmörku
29- ágúst í fyrra, er myndar þáttarskil í styrjaldarsögu Dana. Morg
umblaðið fór þess á leit við Ole Kiilerich blaðafulltrúa. að hann skrif-
aði grein um þá atburði, aðdraganda þeirra og afleiðingar og birtist
grein hans hjer.
Frá götuóeirðum í Danmörku . Þýskum lögregluvagni velt.
daga, úr höndum Þjóðverja
þann vinning sem Þjóðverjar
ætluðu að fjelli þeim sjálfum í
skaut með stjórnarbyltingu.
★
ÞAÐ TÓK sem kunnugt er.
2—3 ár að skipuleggja hina
virku og að nokkru leyti vopn-
uðu andstöðu gegn Þjóðverjum.
Fljótlega eftir hernámið voru
komin á fótt leyniblöð, hvískur
áróður og leynileg frjettastarf-
semi m. m. En það kom varla
fyrir tvo fyrstu hernámsárin
að gerð væru skemdarverk á
þýskum samgöngubrautum eða
verksmiðjum, þar sem fram-
leidd voru hergögn fyrir Þjóð-
verja, eða að slæi í bardaga
milli Dana og Þjóðverja eða
danskra ættjarðarvina og
Darta, sem væru í þjónustu
Þjóðverja.
Danir höfðu þá sjerstöðu, að
þeir höfðu þing sitt og stjórn,
þrátt fyrir hernámið og þrátt
fyrir viðleitni Þjóðverja til þess
að leiða dönsku þjóðina inn á
brautir nasismans. Opinberlega
átti þjóðin ekki að þurfa að
taka annað tillit til hins þýska
herliðs, sem var í landinu, en
að vinna ekki gegn öryggi þess.
En Þjóðverjar gátu vitaskuld
talið það, sem þeim sýndist
brjóta gegn tilliti þessu.
Þrjú fyrstu hernámsárin var
sífelt reiptog milli Þjóðverja og
Dana um það, hvað væri hern-
aðarnauðsyn. Þegar Þjóðverjar
vildu, að einhverjar ráðstafanir
væru gerðar, kölluðu þeir hvað
sem var hernaðarnauðsyn. •— Á
meðan danská þjóðin gat lifað
nokkurn veginn án þess að lífi
borgaranna væri hætta búin og
rjettaröryggið í landinu fjekk
að halda sjer nokkurnveginn,
en með annmörkum þó, þá'leit
stjórn og þing svo á, að rjett-
mætt væri, að sýna Þjóðverjum
nokkra undanlátssemi, en fá í
staðinn að halda lýðræðisstjórn
landsins, og framkyæmdavald-
inu í höndum danskra manna.
Annað mál var það, að menn
voru ekki altaf sammála um
hvort undanlátssemi sú, sem
var viðhöfð, samrýndist þjóðar-
heiðrinum, þó tilgangurinn
væri sá, að varðveita hið
danska þjóðfjelag með dönsk-
um borgararjettindum. — Voru
þessi mál rædd, oft fyrir lukt-
um dyrum, og í leyniblöðunum.
Allir vissu, að að því hlyti að
bera, að Danir brytu allar brýr
milli sín og Þjóðverja með ein-
róma neitun við einhverjum
kröfum þeirra. Menn hjeldu því
fram, að þetta hefði átt að ske
í nóvember 1941, þegar andkom
múnistá sáttmálinn var undir-
skrifaður, eða í nóvember 1942,
þegar Hitler gerði Scavenius að
forsætisráðheerra, og ríkisþing-
ið ljet þetta viðgangast án þess
að neita nægilega hátt!
En tíminn leið. Árið 1943, hóf
danskur æskulýður virka bar-
áttu sína gegn öllu því sem er
þýskt eða Þjóðverjar stjórna í
Danmörku. Skemdarverk byrj-
uðu á járnbraytum er Þjóðverj
ar notiiðu til flutninga á her-
mönnum og hergögnum til og
frá Noregi, og í vérksmiðjum
þeim. er að miklu leyti unnu
fyrir reikning þýsku herstjórn-
arinnar.
Þögul samvinna komst á,
milli hinnar dönsku leynistarf-
semi og almennings í landinu,
um það, hvaða tillit ætti að taka
þegar skemdarverk væru unn-
in, og hver skyldi vera stefna
leynistarfseminnar, að vinna
Þjóðverjum sem mest tjón og
undirbúa frelsisbaráttuna er
ætti að hefjast, þegar þess er
kostur að reka Þjóðverjana úr
landinu, hjálparlaust. ellegar
með lítilli aðstoð erlendis frá.
★
ALMENNINGUR utan Dan-
merkur þekkir nú þann þátt
andstöðunnar, sem við kemur
skemdarverkunum. Fyrir þann
þátt hefir danskur æskulýður
hlotið hinn mesta heiður, er ein
róma lof breska parlamentis-
ins fjell honum í skaut fyrir
þau afrek hans.
Hinn þátturinn er undirbún-
ingurinn undir lokaátakið, frels
un þjóðarinnar. Einn liður í
þessum undirbúningi er það, er
Danir í dag kreppa hnefana í
vösum sínum og bíða. Það er
hægt að gera sjer í hugarlund
hve óþolinmóðir þeir'eru. En ef
til vill lifa þeir í dag í þeirri
trú, að loftárásir Breta á Jót-
land á sunnudaginn var, sem
virðast boða nýjann þátt í af-
stöðu Dana til stríðsviðburð-
anna, sjeu forboði þess, að hinir
hátíðlegu atburðir sjeu í nánd,
sem eiga að leiða til uppreisnar
og frelsunar ættjarðar og þjóð-
ar.
★
MEÐAN Á biðinni stendur
láía menn hugann reika til
sumarsins 1943, sumarsins er
i
J skemdarverkin jukust hröðum
j skréfum. og allsherjarverkföll-
in voru í Esbjerg, Árósum. Ála
borg og Óðinsvé. Þegar fyrst
, sló í bardaga milli þýskra her-
| manna og danskra leyniliðs-
manna. En þ. 28. ágúst heimt-
uðu Þjóðverjar að danska
stjórnin stöðvaði verkföllin á
þann eina hátt, sem þeir töldu
gerlegan, þ, e. með því móti að
skjóta niður þúsundir manna
og dæma mörg gisl til dauða.
j Enginn Dani gat fallist á
þetta, því að þetta myndi vera
jslíkt*brot á danskri rjettlætis-
' tilfinningu, að engin uppgiöf
Dana gagnvart Þjóðverjum
hefði orðið tilfinnanlegri. Kon
ungur, stjórn og þing neituðu
því ákveðið og hugsuðu: Komi
það sem koma. vill!
★
AÐFARANÓTT 29. ágúst tók
Hannecken hershöfðingi völd-
in. Konungur vildi ekki falast
á lausnarbeiðni ríkisstjórnarinn
ar, til þess að gera Þjóðverjum
á þann hátt mögulegt að þvinga
fram þýsk-sinnaða stjórn í land
inu, sem að vissu leyti væri þá
lögleg, þó hún styddist ekki við
þing og þjóðfylgi.
Þjóðverjar urðu svo að
stjórna landinu, án þess að til
»
væn nokkur formleg «tjórn.
Þeir þurftu þá líka ekki ráð-
herra til þess að undirskrifa
fyrirmæli um, að her þeirra
skyldi ráðast á hinar því nær
vopnlausu dönsku setuliðssveit
ir eða um húsrannsóknir og
handtökúf Gestapomanna eða á
rásir þýskra bryndrekasveita
á börn, sem Ijeku sjer á götum
Kaupmannahaínar.
★
SUNNUDAGSMOGUNINN
íyrir ári síðan stóðu nemend-
ur sjóliðaskóians við herskipa-
lægi Hafnar og biðu rólegir eft
ir því, að Þjóðverja bæri að. —
Þegar til Þjóðverja sást, gengu
hjóliðarnir á vörð, og þegar
rýska liðið kom að brúnni út af
Prinsessugötu, skutu sjóliðarnir
á Þjóðverja- Þeir vörnuðu Þjóð-
verjum aðgöngu að Hólminum
í tvo tíma.
Á meðan sökktu liðsforingj-
ar og hásetar dönsku herskip-
unum eða gerðu þau ónothæf
fyrir Þjóðverja.
I fjórum dönskum setuliðs-
borgum kom til blóðugra bar-
daga milli Þjóðverja og hins
danska setuliðs. í danska liðinu
voru um 3000 menn. En her-
námslið Þjóðverja var 100.000
manna. Hinn fámenni danski
her varð yfirbugaður af ofur-
eflinu. En heiður hans var samt
öldungis óflekkaður eftir þenn
an ágúst-sunnudagsmorgun. —
Hver sársaukí, sem áður var til,
út af skotum, sem ekki var
skotið þ. 9. apríl 1940, hvarf
við frammistöouna 29. ágúst.
Og nafn Danmerkur var á allra
vörum um gervallan heim.
★
VIÐ FRJETTIRNAR frá Dan
mörku þennan dag vaknaði sú
tilfinning meðal allra banda-
mannaþjóða, að nýr þátttakandi
hefði bættst við í styrjöldinni
við þeirra hlið og nýtt blað
væri ritað 1 frelsisbaráttu Ev-
rópuþjóða.
Fámenn þjóð, tæpl. 4 miljón-
ir, sem gat ekki sagt Þjóðverj
um stríð á hendur, var vopn-
laus. og enga hjálp gat fengið
utanað, tók eín upp baráttuna,
með skammbyssum í hönd, ljet
vopnin tala því máli, sem
sagði, að Þjóðverjar hlytu að
tapa styrjöldinni.
Því jafnvel ekki sú þjóð, sem
Þjóðverjar í eiginhagsmuna-
skyni ljetu tiltölulega vel að,
óskaði neinnar línkindar, ein-
skis annars en að Þjóðverjar
biðu ósigur, auðmýktust og
Nasismanum, yrði eytt. Þarna
kom það í ljós, að ehginn treyst
ir Þjóðverjum, enginn á sjer
neins góðs von af þeim, Danir
Framhald á 8. síðu.