Morgunblaðið - 28.09.1944, Side 9

Fimtudagur 28. sept. 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
I
LÆKIMAVfSINDIN OG SÁRSALKINN
í EINUM af spítölunum
á Suður-Kyrrahafssvæðinu
heyrði jeg landgönguliða,
sem misst hafði annan hand
legginn, tala við lækni um
. sársauka, sem hann þjáðist
af löngu eftir að sárin voru
gróin. Hann sagðist finna
til í úlfliðnum, lófanum og
fingrunum og handleggnum
sem hann hafði misst.
Þegar landgönguliðinn var
farinn, sneri læknirinn sjer
til mín og sagði: „Pilturinn
finnur í raun og veru til
handarinnar. Efnislega sjeð,
þjáist hann af skynvillu, en
sársaukinn er samur og
þungbær”.
Sama kveldið horfði jeg á
lækninn dæla hovocdinupp-
lausn (deyfingarlyf) inn á
taugarnar, sem eitt sinn
fluttu skynjanir frá hand-
leggnum, er tekinn hafði
verið.
Jeg sá sljettast úr þján-
ingarhrukkunum á andliti
piltsins, er sársaukinn
hvarf. — Mörgum dögum
seinna var hann enn þján-
ingarlaus, hann fann til
handleggsins, sem ekki var
til, eins og áður, en sárs-
aukinn var horfinn.
Læknirinn gat ekki gefið
neina örugga skýringu á
þessu, en hann hafði samt
mvndað sjer skoðun á fyr-
irbrigðinu. Hann hjelt, að
fólk, sem missi hönd eða
fót, geymdi í undirvitund-
inni mynd af limnum, eins
og hann var. Hinir sundur-
skornu taugaendar, í stúfn
um, hjeldu áfram að senda
sársaukaboð til heilans, og
að þessum boðum væri þar
skipað á sinn gamla stað, og
skynjuðust eins og limur-
inn væri enn áfastur við
líkamann.
Þótt læknar geti ekki
fyllilega skýrt hvernig á því
stendur, tekst oft að gefa
langvarandi bata, stundum
fullkominn bata, með því að
dæla hovocdin inn í tauga-
endana. Þessi lækning tekst
ekki alltaf, en þegar hún
tekst, er það engu líkara
en kraftaverk.
Nú, á síðustu árum, hafa
taugas j úkdómafræðingar,
taugaskurðlæknar og lífeðl-
isfræðingar komist að fleiru
um sársaukann og hvernig
á að hafa hemil á honum,
en nokkurn tíma hefir verið
vitað áður.
Mikill hluti þessarar nýju
visku hefir fundist með til-
raunum, sem vísindamenn-
irnir hafa framkvæmt á
sjer sjálfum.
Einn af fremstu mönnum
Breta á þessu sviði, skar,
með mikilli nákvæmni, mis
munandi þykkar sneiðar af
hörundi sjálfs sín, til þess
að mæla sársauka skynið í
hinum ystu lögum hörunds
ins.
Aðeins með þessari sjálfs
pvndingu gat hann með
vissu, fengið að vita, að
ytri lög hörundsins gevmdu
snertiskynið og líffæri þess,
en dýpri lögin fluttu sárs-
aukataugarnar.
Á meinafræðirannsókn-
arstofnun einni í New York
EFTIR ALBERT O. MAISEL
Eitt erfiðasta viðfangsefni læknavís-
indanna um aldaraðir var, að finna ráð til að
yfirbuga sársaukann, eða deyfa hann það
mikið, að fært væri að fremja handlæknisað-
gerðir á líkama mannsins. Enn eru menn all-
fjarri því marki að hafa náð fullkomnun í
þessari list, en mikið hefir þó áunnist og meira
er í vændum eins og sjá má af grein þessari.
inn gat beint huganum frá
kvölunum, sama er að segja
um dáleiðslu.
Allar þessar rannsóknir
hafa sannað hluti, sem
læknar um langan aldur
hafa haldið að væru svo. —
mikið á, að vera vel kunn-
ugur á þessum slóðum, þar
sem taugarnar liggja. Ytri
hluti taugastrengsins flytur
boð frá neðri hluta líkam-
ans. — Taugaskurðlæknar
geta því skorið mátulega
djúpt til þess að gera mann
inn tilfinningalausan, rjett
upp fvrir þann stað, sem
sársaukinn stafar frá. — Ef
framkvæmdu tveir menn
jafn-einkennilegar tilraunir
á sjálfum sjer. Á hverjum
degi lagðist annar hvor
þeirra á legubekk, sem stóð
hjá leirkrukku, sem full var
af ísköldu vatni. — Hann
rak annan handlegginn nið-
ur í vatnið, sem var að
frjósa og hjelt honum þar,
uns sársaukinn varð því
nær óbærilegur og fekk
manninn til að kófsvitna,
þrátt fvrir kuldann.
Fjelagi hans hafði gát á
líðan hans, mældi áhrif
sársaukans á blóðþrýsting-
inn, hjartsláttinn og hand-
legginn sjálfan. Því næst
tóku þeir að mæla áhrif
lyfja á sársaukakenndina.
Þeir komust að því, að lyf,
sem víkka út æðarnar,
höfðu engin áhrif á kulda-
skynið, en lyf,. sem herptu
æðarnar sainan juku sárs-
aukann og lengdu tímann,
sem til hans fannst um 50%.
Að lokum tókst þessum
mönnum að ákveða með ná-
kvæmni hvaða taugar það
væru, sem flyttu kulda-
skvnið, og núna hjálpar sú
viska læknum, að koma í
veg fvrir ofkælingu og að
Ijetta kvalir þeirra manna,
er fara í sjóinn, þegar skip-
um er sökkt eða flugvjelar
hrapa við' Grænland eða
Alaska.
Læknir nokkur, er vinn-
ur við spítala í New York,
fann upp tæki, sem mælir
sársauka-þröskuldinn, en
það er, hve mikill styrkleiki
ertingar þurfi að vera til
þess að fólk skynji hana sem
sársauka.
Hve mikilvægt það er, að
geta framkvæmt þessar
mælingar, sjest af því, að
takmark því nær allra sárs-
aukadeyfandi lvfja er að
hækka sársauka-þröskuld-
inn. Við höfum notað mor-
fin, alkohol og aspirin í
marga mannsaldra, en að
mestu leyti í blindni.
Núna hefir tekist að
mæla með nákvæmni hin
deyfandi áhrif hvers lyfs. —
Morfin t. d. hækkar sárs-
aukaþröskuldinn um 200%*
codein (sem ásamt morfin
o. fl., er eitt efnið í ópíum),
aðeins um 50%, alkohol
45% og aspirin 35%.:
Það hefir einnig tekist að
sýna fram á að ef magn lyf j
anna fer fram úr vissu
marki, er ekki hægt að bú-
ast við meiri verkunum, og
að ef tvö deyfandi lyf, eru í
sömu blöndu, þá hækkar
hún ekki sársaukaþröskuld-
inn um meira, heldur en það
lyfið, sem sterkara var,
myndi^ hafa gert eitt út af
fyrir sig. En aftur á móti
eru blöndur stundum til
hagnaðar, t. d. þegar bland-
að er saman tveimur lyfj-
um, þar sem annað verkar
mjög fljótt en skammt, og
hitt aftur á móti verkar
seinna og lengur.
Sjerfræðingar hafa einn-
ig getað sannað, að það þræoir.
hækkaði sársaukaþröskuld
inn að mun, ef sjúklingur-
Slimsofl sq Eiscnkower
Nú að síðustu vita þeir, að aðgerðin er gerð með lægni
og kunnáttu á hún ekki að
hafa í för með sjer missi
snerti- nje djúpskyns, en
losa menn aftur á móti við
sársauka-, hita- og kulda-
skyn frá þeim bletti, sem
skynjunin kemur frá og
fyrir neðan hann.
Læknar forðast samt sem
mest skurðaðgerðir á taug-
um, en reyna heldur í
lengstu lög að nota lyfin. —
Mörg ný lyf hafa komið á
markaðinn nú síðustu árin,
eitt af þeim merkari er
svæfingalyf, er nefnist Nat-
rium-Pentothol. Það er gef-
ið inn í æð og er óhætt að
gefa það nokkuð fljótt.
Jeg minnist þess, að hafa
sjeð ungan hermann, sem
særst hafði af japanskri
sprengikúlu. Yfirlæknirinn
talaði nokkur orð við hann
og bað hann svo að telja upp
hátt. Á meðan byrjaði að-
stoðarmaður læknisins að
dæla lyfinu inn í æð í ann-
ari olnbogabót hermanns-
ins. Hermaðurinn taldi upp
hátt, hátt og skýrt fyrst
framan af, en er hann var
kominn upp að þrettán, fór
röddin að verða óskýr og
er komið var upp að sextán
var hann steinsofnaður og
læknirinn byrjaður að
skera.
Læknar dæla nú novoca-
ini inn í taugar til þess að
draga úr sársauka þegar
menn togna.
I staðinn fyrir að búa um
öklalið, sem tognað hefir
eftir öllum kúnstarinnar
reglum, svo að sjúklingur-
inn getur lítt notað fótinn,
þá er notuð deyfing, sem
gerir það að_ verkum, að
maðurinn er fær um að fara
strax aftur til starfs síns.
Þótt taugaskurðlæknum
hafi tekist svo vel í baráttu
sinni gegn sársaukanum, að
enginn hefði trúað því fvrir
fimm árum siðan, þá vita
þeir, að margar enn stór-
kostlegri framfarir eru í
vændum ínnan skamms
tíma.
svona er það, og geta nu
mælt allt og grannskoðað af
mestu nákvæmni.
Núna geta taugasjerfræð-
ingar teiknað margbrotin
og nákvæm kort yfir tauga-
leiðirnar, sem líta út eins
og símalínur, er liggja úr
öllum áttum að skiftistöð,
þar sem einstakir þræðir
renna saman 1 aðra sverari,
er svo halda áfram upp
mæmuna og til heilans.
Læknum hefir ekki ein-
ungis tekist að sýna fram
á, að skilaboðin eftir taug-
unum eru rafmagnsstraum-
ur, heldur hefir þeim og
tekist að mæla rafmagns-
magnið í einum taugaþræði
og með hve miklum hraða
það fer eftir honum til heil-
ans.
Með rafeindaáhaldi. sem
kallað er katóðugeista os-
cillograph (titringsmælir),
var hægt að sýna fram á,
að rafstraumurinn fer mis-
munandi hratt eftir taugun-
um. Taugar þær, sem mjósta
þræði hafa, flytja strauminn
hægast, einn eða tvo metra
á sekundu, eða með göngu-
hraða. Hröðustu skilaboðin
fara með 120 metra hraka
á sekúndu, eða álíka og
stevpiflugvjel.
Við skulum nú athuga
hvað skeður, þegar maður
t. d. missir eitthvað þungt
ofan á stórutána aðra hvora.
Fyrst finnur maður skyndi
legan snöggan sársauka, sá
sársauki hefir farið eftir
tugunum með gildum þráð-
um. sem kallaðar eru af líf-
eðli^L’æðingum A-flokks
HENRY STIMPSON hcrmálaráðherra Bandarikjanna hefir
verið á vígstöovunum í Frakklandi í eftirlitsferð. Þar hitti hann
Eisenhower yfirhershöfðingja og var þessi mynd tekin af þeim
við það tækifæri.
Nokkru seinna verður
maður var við aðra tilfinn-
in?u; sársaukinn verður
jafn og hækkar yfir alla
tána og það er eins og hann
slái líkt og slagæð innan í
henni. Þessi ..hægfara”-
sársauki fór ’eftir C-flokks
taugum, sem eru mjóar og
kom rjett með gönguhraða
til heilans.
Læknar hafa fundið upp
margar skurðaðgerðir, sem
beinast að því, að minnka
cársauka, en aðgerðirnar
bvggjast á náinni þekkingu
á legu brauta og stöðva í
tuffakerfinu.
Þegar sársaukinn er bund
inn við eina taug, er hin
stundum skorin í sundur.
Stundum barf að skera í
sundur aftari mænutauga-
ræturnar. En í öðrum til-
fellum er framkvæmd að-
gerð, er nefnist „cordoto-
mie”, en það er að skera í
sundur hluta af taugastreng
er flytur hita-kulda-sárs-
auka-snerti og þrýstiskyn
frá líkamanum til heilans.
Við þessa aðgerð ríður
Það tvent fór ekki
saman.
London: Guy Gibson flug-
foringi, sá er stjórna'ði árás
bresku flugmannanna á Möhne
og Eider-flóðgarðana í Þýska-
landi í fyrra, og hlaut mikla
fi'ægð og heiðursmerki fyrir,
hefir á síðustu stundu hætt við
að bjóða sig fram til þings, sem
frambjóðandi stjórnarinnar
bresku, við aukakosningu. Á-
stæðan var sú, að þingmenska
og foringjatign í hernum fór
ekki saman að hans dómi.