Morgunblaðið - 01.10.1944, Síða 7

Sunuudajur 1. okt. 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
Sendisveinn í Veltunni og 56 ára prestur
sem jeg gerði þar. Með mjer
j voru ekki lakari námsmenn en
í Björn frá Broddanesi, síðar
LITLA MONTIÐ með stóra
hattinn, kallaði Sigurður föður
bróðir þinn mig, þegar jeg kom
í skóla. Fleiri nöfn fjekk jeg
þar. En lengst af var jeg kall-
aður Óli Max.
. Eitthvað á þessa leið talaði j - 0i -v
-. , . r . . a .... 1 prestur að Miklabæ og Skuli
sjera Olafur Magnusson 1 Arn- , - -
... , , Skúlason, síðar prestur 1 Odda.
arbæli, er hann kom til min ,.
, . Við vorum annars tair. Flestir
nu 1 vikunm, en nu heitir hann
Arnarbæli, þó ioku Proflð um hausllð'
Það skall hurð nærri hælum,
1 að við yroum allir gerðir aft-
urreka. Fyrst voru stílarnir.
Þar voru nokkrir látnir fatla.
Svo kom reikningurinn sama
dag kl. 4. Halldór Guðmunds-
son átti að prófa í reikningi.
Séra Ólafur Magnússon áttræðui
þaðan fyrir 1
sjera Ólafur í
hann sje farinn
nokkrum árum og búi búi sínu
að Yxnalæk. Enginn má halda.
að sr. Ólafur sje hættur að búa,
þó hann sje áttræður í dag, eða
hættur að slá með orfi og ljá,
I ið á túr. Honum var gert að-
eða slattuvjel, eða hvaða að- , ,
.' . , , * , Hann nafði gleymt þvi og far
ferð sem hann notar, eða hætt- , , . , „ & ^ . ■ ,
ur að messa og tóna fyrir altari,
þó hann sje orðinn þetta gam-
„n Tr , j - 1 hætta á túrnum í þetta smn. einhver
all. Hann messar t. d- í Hoi-,
_ ] Honum var ílla við það, þvi verslunarstjórinn var Jón Páls
hann vildi altaf halda sitt strik. SOTli hróðir sr. Jens Pálssonar,
En þó hann hefði ekki sofið sigar j Görðum. Hann bjó i hús með mykjupramma
i pakkhúsinu, hver fær sinn
bita, samkvæmt kjötlistanum,
og skrifað nafn við hvern bita,
þeir settir á bakka. Og svo var
að ganga með bakkann um bæ-
inn svo hv.er fengi sitt.
Þegar það var búið, þá var
að semja borgunarlista, ganga
með hann og fá andvirðið hjá
öllum. Þá hafði jeg tóbakspung
áfestan við úlnliðinn, fyrir aur
ana. Og þá er sagan öll um
það, hvernig Reykvíkingar
fengu kjöt í soðið í þá daga.
pakkhúsmynd.
strandarkirkju í dag, fyrir til
mæli síns fyrra safnaðar. Og
áður en lýkur, ætlar hann að
halda guðsþjónustu að Eyvind-
arhólum undir Eyjafjöllum,
vegna þess að hann fjekk veit-
ingu fyrir því prestakalli árið
1887, upp á þær spýtur, að
hann náði ekki kosningu, því
sóknarbörnin voru á móti Þor-
valdi í Núpakoti, en hann var
skyldur unga preslinum, en
prófastinum, sjera Skúla að
Breiðabólsstað fannsl * það
,,krakilleri“ af Eyfellingum að
vilja ekki hinn unga prest og
því fjekk hann veitingarbrjef,
þrátt fyrir kosningaúrslitin,
— Svona var það þá.
Hinum unga presti líkaði
ekki aðíerðin og beið eftir að
annað brauð losnaði, Sandfell
í Öræfum, árið eftir. Nú ætlar
hann við tækifæri, að hitta þá
í Eyvindarhólum þ. e. þá, sem
sækja þar kirkju nú. Því hætt
er við, að þeir sjeu fáir eftir
uppistandandi, sem ekki vildu
kjósa hann sumarið 1887. En
sr. Ólafur, öðru nafni Óli Max,
er alveg sjerstakur maður, að
því leyti, að manni sýnist hann
gæti byrjað „forfra igen“, ems
og danskurinn segir, Iifað aðra
æfi, og tekið til þar sem fyrr
var frá horfið, í Eyvindarhól-
um.
★
— Þú skalt ekki skrifa neitt
mikið um mig núna, þó jeg eigi
þetta afmæli, sagði sr. Ólafur,
þegar við vorum sestir yfir
kaffibollunum. Og síðan tók
hann að rifja upp ýmislegt um
gamla daga. Ekki til þess, að
jeg skrifaði það niðúr, heldur
á bak við eyrað. Enda yrði það
fljótt efni í bók, ef skrifa ætti
það, sem sr. Ólafur man.
— Jeg er einn af þrem, sem
enn eru á lífi af þeim, sem
lærðu undir skóla hjá sr. Sveini
Níelssyni á Staðastað, afa for-
setans okkar. Hann var af-
bragðs kennari. Hann kendi
piltum undir skóla í háa herr-
ans tíð, eins og sjá má af því,
að Jón rektor Þorkelsson, sem
útskrifaðist 1848, lærði undir
skóla hjá honum. En þegar
hann kendi mjer, þá var hann
kominn til Reykjavíkur og bjó
í Doktorshúsinu.
Það var annars sögulegt inn-
tökupróf, þegar jeg gekk inn
í skólann vorið 1878. Jeg hafði
gert 190 latneska stila hjá sr.
Sveini og stíllinn minn við inn
tökupróf var villulaus. Það var
vísl sá eini villulausi stíllinn
— Ilefi jeg annars aldrei sagt
þjer frá því, þegar jeg var há-
seti hjá Jónassen landlækni á
mykjuprammanum hans.
Hvað hafði hann að gera
nema tvo tíma eftir túrana, þá
var hann eins og nýsleginn tú-
skildingur. Hann hefir verið
hraustur maður.
Jæja. Hann kemur upp í
skóla, önugur og hálfsnottaður
og byrjar að prófa okkur í
reikningi. Ilafði all á hornum
sjer. Alt öfugt hjá okkur, að
honum fanst.
Þetta er óeiginlegt brot, segi
jeg t. d.
— Það heilir ekki óeiginlegt
brot, segir hann þá. Það heitir
óegta brot. — Hvaða bölvaður
idiot hefir kent þjer mate-
matik?
■— Sr. Sveinn Níelsson, segi
jeg þá.
Þeir sátu og hlustuðu á, fað-
ir minn og sr. Sveinn. ,
En þegar Halldór hafoi þelta
mælt, hnippir presturinn.í föð-
ur minn og segir: Eigum við
ekki að fara að fara, Magnús
minn.
Við aðeins skriðum upp,
Björn og jeg. En sr. Skúli á
Breiðabólsstað klagaði eink-
unnagjöfina og alla meðferð-
ina á okkur fyrir stiftsyfirvöld-
unum. Svo fleiri komust inn.
Enda urðu þeir efstir í bekkn-
um við fyrstu „translocation-
ina” um haustið, Björn frá
Broddanesi og Skúli frá Breiða
bólsstað.
— Þú varst búinn að vera
lengi hjer í Reykjavík, áður en
þú fórst í skóla.
— Jeg var hjer í 17 vetur
alls, frá því 1871—1888, en
ekki nema tvö sumur. Oftast
fyrir norðan á sumrin, fyrst
hjá afa mínum sr. Ólafi Þor-
valdssyni í Viðvík,- en eftir að
hann dó, hjá Þorvaldi Arasen
á Flugumýri.
Tvö sumrin 1876 og 1877,
var jeg í búð hjá Hlutavelt-
unni, sem kölluð var. En það
var einskonar kaupfjelag eða
verslunarhlutafjelag og alment
kölluð Veltan, en hjet rjettu
nafni sama nafni og nú eru
nefndar tombólur. Veltan valt,
en Veltusund heitir gatan enn,
til minningar um Hlutavelluna
gömlu. Gamla húsið var langt
og lágt og tjargað og þar bjó
Sveinbjörn Egilsson á sinni tið,
ef jeg man rjett. Og þar með
tók hann sitt „pereat”.
Gengið var inn í gaflinn á
húsinu að austanverðu inn í
búðina. En að vestanverðu var
inu og gengið var inn til hans
fi'á Austurstræti.
Jeg var búðarsveinn og
sendisveinn og fekk 35 aura i
kaup á dag. Kom kl. 7 á morgn
ana og var þangað iil allt var
búið á kvöldin — ekki fyrri
en seint.
★
Mjer detlur stundúm í hug,
þegar jeg geng framhjá búðar-
gluggum matvöruverslana
hvað þurfti til þess að Reyk-
víkingar fengju í soðið. Það er
besl jeg segi þjer frá því.
Sr. Jens, bróðir verslunar-
stjórans var þá prestur í Arn-
arbæli. Þar var margt af naut-
peningi, eins og alttaf. En Jón
tók að sjer að koma þeim í verð
fyrir bróður sinn.
Gangur málsins var þessi:
Gefinh vár út kjötlisti, svo
kallaður, er hljóðaði á þessa
leið:
„Ef nógir áskrifendur fást,
verður (þenna tiltekna dag),
slátrað spikfeitum básgelding
frá Arnarbæli.
Verð:
Steikarkjöt 30 aura.
Súþukjöt 20 aura” —
eða eitthvað á þessa leið var
verðið.
Nú er jeg sendur á stað. Jeg
geng hús úr húsi, byrja kann-
ske hjá pabba í Aðalstræti 18
og þar er skrifað 5 pund súpu-
kjöt. Fer svo upp til Lárusar
Sveinbjörnsen í Túngötuna.
Þar 5 pd. steikarkjöt úr miðju
læri, var bætt vío. Því allir
vildu fá allt úr miðju læri. Það
var venjan. Jeg held áfram að
safná áskrifendum, þangað til
jeg held, að nú fáist ekki meira.
Þá er farið niður í Veltu, og
lagt saman hvort nægilegir
áskrifendur hafi náðst í bás-
geldinginn úr Arnarbæli. Ef
það hefir tekist, þá er komið
orðum austur. Það tekur vitan
lega nokkra daga. Svo einn góð
an veðurdag kemur boli. Og þá
er kallað á manninn, sem hefir
það embætti að slátra fyrir
Hlutaveltuna. Man je.g ekki
— Hann hafði tún einhvers-
staðar um það bil sem Hljóm-
skálinn er núna. Hann flutti
áburðinn ,,sjóleiðis“ úr Lækj-
argötu og þangað. Flutningar
voru svo einkennilegir í þá
daga.
Þetta var í Þorraflóðinu, sem
Malthías kvað um:
„klifruðu upp í kirkjuturn,
konur menn og hestar”.
Þetta var ein sú mesta skemt
un, sem kom fyrir í minni skóla
tíð. Þettá var á þorraþræln-
um. Höfðu gengið frosthörkur,
kyngt niöur stórfenni. Kom asa
hláka. Lækurinn stíflaðist og
öll raesi, og Miðbærinn varð
eitt stöðuvatn. Rann inn í hús,
en einkum kjallarana.
Jónassén, sem átti heima í
sinu húsi við Lækjargötu
gegnt skólanum, þurfti að kom-
ast vestur i Aðalstræti og hitta
þar skyldfólk sitt. Jeg fór með
honum, rjeri norður Lækjar-
götu og vestur eftir Austur-
stræti. í bakaleið rjerum við
svo Pósíhússtræti, mættum þar
Álaborgar-Jóni. Hann var al-
veg að þrotum kominn. Hann
ætlaði í matinn í Guðnýjar
Möllershús, við hornið á Aust-
urstræti. Við rjerum með hann
þangað.
— Álaborgar-Jón?
— Hamingjan hjálpi þjer. —
Þekkir þú ekki hann Álaborg-
ar-Jón, landritara, sem ham-
aðist mest i fjárkláðanum og
sr. Matthías sagði einu sinni
við: Heyrðu mig Jón. Þú ert
sannkallaður dýrgripur lands-
ins. Og Jón þakkaði. En Matt-
hías sagði: Þú verður að gæta
að því, að jeg sagði þetta í íveim
orðum: Dýr gripur!
En við vorum í Pósthús-
stræti. Pramminn stóð við Dóm
kirkjukórinn, þar gengum við
í land.
★
Svö fórum við að tala um
ýmsa skólabræður og samferða
menn sr. Ólafs.
Þegar hann kom upp í þing-
salinn í Latinuskólanum sum-
— Mjer fannst allt.af, sagði
sr. Ólafur, að Þorsteinn Erlings
son hlyti að verða prestur í
sveit, fyrirmyndarprestur í alla
staði. Það breyttist ðkkert í
huga mínum, þó hann tæki að
yrkja þetta einkennilega á
timabili, um trúna. Þetta staf-
aði kannske sumpart af því, að
við Þorsteinn hjálpuðum oft
busunum, þegar þeir áttu að
tóna við morgunbænir. Fyrst
var byrjað að skikka 6. bekk-
ingana i það á haustin, en flýtt
sjer sem mest niður eftir, svo
röðin kæmi sem fyrst að busun
um, sem vorU enn feimnir og
óframfærnir. En tilætlunin var
að pína þá feimnustu og ólag-
vísusíu i tónið, svo þar feng-
ist billegt grín fyrir fjöldann.
Við Þorsteinn tónuðum fyrir,
þá, sem báru sig verst, eða
lakast voru til þess hæfir. En
Þorsteirin var mildur og bliður
við aðra en busana. Hann var
sama Ijúfmennið alltaf viðf
alla. Og aldrei get jeg falliö
frá því, að inn við beinið haíi
hann verið trúmaður.
hver hann var. Það voru vissir | arið 1877, varð honum starsýn-
menn við hverja verslun. Sá,
sem var hjá Thomsen, hjet Jón
boli.
Bolanum var slátrað á balan-
um fyrir vestan Veltuna, á
horni Aðalstrætis og Austur-
strætis, og skrokkurinn hengð-
ur í talíu á gaflinum, hann
partaður, síðan vigtað sundur
ast á bændaöldungana tvo, Ás-
geir á-Þingeyrum og Torfa á
Kleifum.
Skemtilegastir upplesarar af
skólabræðrum hans voru Ólaf-
ur Davíðsson og- Einar Hjör-
leifsson Kvaran. En Þorsteinn
Erlingsson var meðal þeirra,
sem mest voru aðlaðandi.
— Þú hefir lengi hjálpað
upp á sönginn.
— Ekki vil jeg segja það svo
mjög. En fyrst þú minnst a
það, gerir ekki til þó jeg segi
þjer frá því, að í fjögur ár hjelt
jeg söngnámskeið fyrir söfnuð-
ina á Suðurlandi, hið fyrsta í
Þjórsártúni. Það var árið 1915.
Gestur heitinn á Hæli vakti
máls á því á hjeraðsfundi,
hvort ekki væri hægt að gera
eitthvað til þess, að bæta
kirkjusönginn. Það fór þar,
eins og annarsstaðar, þar seno
vantar afl þeirra hluta sem gera
skal. Það er hægt að tala, en,
ekkert hægt að framkvæma. —
Svo datt það út úr mjer, að
jeg skyldi reyna að halda söng
námskeið. Þessu var vel iekið.
En ennþá ánægðari urðu þeir,
sem kornu á námskeiöin — þó
jeg segi sjálfur frá. Svo gat
jeg ekki haldið þessu áfram ár
eftir ár, fyrir ekki neitt. Hafði
ekki efni á því. En lengi fjekk.
jeg brjef og fyrirspurnir um,
hvort ekki ætti að endurvekja
þessa starfsemi.
★
Nú er maður orðinn gamall-
— Hvað sagðirðu?
— Já, kominn á þann aldur,
að menn'fara að segja um mig
eins og Pál Melsteð sagði við
sr. Ólaf vin minn Fríkirkju-
prest, og fyrirrennara i Arnar-
bæli.
Þegar hann var kominn yf-
ir nírætt, og sr. Ólafur kom til
hans, og talið barst að einhverý
um, sem gamlir voru orðnir.
— Lifir hann enn? segir
Páll.
— Lifir hann enn ,segir Páll.
— Ekki hefi jeg heyrl látið
hans, segir sr. Ólafur.
— Skyldi hann ekki fara að
deyja, karlanginn, segir þát
Páll. En Páll vildi vera allra
manna elstur. Enda tókst hon-
um það. Því hann var fæddur
1812, og flutt nokkra daga gam
all í stórhríð frá Möðruvöilum
í Hörgárdal út LÞrastarhól —
Það voru sömu hríðarnar sem
verst fóru með hann Napoleon
í Rússlandi, var hann vanur að
Framh. á hls. 10.