Morgunblaðið - 03.01.1945, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 3. jauúar 1945
MORGUNBLAÐIÐ
ALEXANDER MIKLI VAR FYRSTI
• NÚTÍMAMAÐURINN
í FORNÖLD var bærinn
Goridon í Litlu-Asíu fræg-
ur um víða veröld, svo að
fáir, sem ferðuðust þar um
slóðir, ljetu undir höfuð
leggjast að heimsækja stað-
inn. Þarna var þó hvorki um
að ræða glæsileg stórhýsi
nje fögur listaverk. Það, er
vakti forvitni manna, ljet
lítið yfir sjer: gamall bónda-
vagn með aktýgjum — en á
þessum aktýgjum var hnút-
ur einn, hnýttur af hinni
mestu list og hagleik.
Ferðamennirnir streymdu
til bæjarins í þúsundatali til
þess að sjá þennan hnút. —
Fyrir langa löngu hafði því
sem sje verið spáð, að sá,
er tækist að leysa hnútinn,
hinn gordiska hnút, yrði
drottnari allrar Asíu. Menn
voru fyrir löngu orðnir úr-
kula vonar um, að nokkrum
myndi takast að leysa þessa
þrekraun.
Vorið 334 f. Kr. úði og
grúði af persneskum her-
mönnum í Litlu-Asíu. Litla-
Asía var þá hluti persneska
stórveldisins, sem tevgði
arma sína allt austur að ánni
Indus. — Konungur kon-
unganna, sjakinn í Persíu,
•— Dareios að nafni — stóð
fyrir liðssamdrættinum í
Litlu-Asíu.
Alexander Ieysir
gordiska hnútinn.
HVAÐ VAR á seyði? Það
hafði kvisast, að ungur of-
urhugi, 22 ára að aldri, Al-
exander konungur í Make-
dóníu, hafði farið yfir Dar-
danellasundið með 40.000
manna her, og að hann hefði
í hyggju að heyja styrjöld
með þessum hlægilega litla
liðstyrk við hinn voldugu
Persakonung. Allir hugðu
hann myndi 4úta í lægra
haldi er fundum hans bæri
saman við persneska herinn
í fyrsta skifti. .
En hið ótrúlega verður
uppi á teníngnum veturinn
334. Ungi ofurhuginn sigr-
aði her Persa og rak alla
persneska hermenn út úr
Litlu-Asíu. Hinar sterklega
víggirtu borgir gáfust upp
hver eftir aðra, og dag nokk-
urn um veturinn stóð stór
hópur manna í mikill eftir-
væntingu fyrir framan
gamla »vagninn í Gordion. í
miðjum hópnum gat að líta
ungan mann, í meðallagi há-
an, skegglausan og laglegán
í andliti. Höfuðið hallaðist
lítið eitt til vinstri — það
var líkamslíti. Hann hafði
ljóst, hrokkið hár og aug-
un voru snör og fögur. Þetta
var Alexander, konungur
Makedóníumanna.
Mönnum var mikið niðri
fvrir. Myndi kraftaverkið
'koma á daginn? Gat hann
leyst gordiska hnútinn? Al-
exander var óstyrkur, hann
vissi, að mikið væri komið
undir því, hvernig hann hag
aði sjer á þessari stundu. —
Hann gat ekki vísað vand-
anum á bug með hlátri eða
Eftir cand. mag. Henry A. Steen
sigra hans á hinum geysL
iegu fjarlaegðum en snildar
legri stjórn hans í orustum.
Fyrri grein
mörg hundruð km frá víg-1
linunni.
axlayptingum. Hann varð
að leysa hnútinn. Ef hann
gerði það ekki, glataði hann
trausti manna sinna og tak-
markinu, sem hann hafði
sett sjer: að verða drottnari
Asíu.
Að lokum fann hama lausn
ina: Hann dró sverð sitt úr
slíðrum og hjó í sundur hnút
inn. Sagnfræðingar telja, að
þetta atvik hafi raunveru-
átt sjer stað. Með þessu er
ráðinn leyndardómur eins
hins mesta snillings, er úppi
hefir verið. Lejmdardómur
Alexanders mikla var sá, að
hann fann í hverju einstöku
tilfellúmeð óskeikulu örvggi
einfalda og óbrotna lausn á
viðfangsefnum og vandamál
um, sem fljótt á litið virtust
með öllu óleysanleg.
Landvinningar
Alexanders.
LANDVINNINGAHER-
FERÐIR Alexandérs, hefir
enginn leikið eftir honum,
hvorki fyr nje síðar. Hann
lagði undir sig allan þann
hluta Asíu. sem þá var þekt
ur, en það var álfka lands-
svæði og öll Evrópa er nú.
Hann fór 18.000 km. með
40.000 manna her, umkringd
ur óvinum, sem höfðu marg
falt meira liði á áð skipa,
óhemju peningaforða og
margskonar hjálpargögn. •—
Hann gekk svo rækilega á
milli bols og höfuðs á óvin-
um sínum, að það var með
öllu ógerningur fyrir þá að
gera uppreisn. Sóknarhraði
hans nálgaðist'stundum leift
urhraða nútímahernaðarins.
Það kom fyrir, að hann færi
með herinn 90 km á dag.
en það er gífurlegur hraði,
þegar litið er á það, að ekki
var til að dreifa neinum vjel
knúnum flutningatækjum.
Leiðin var enn fremur ein
hver sú erfiðasta yfirferðar
í heiminum, yfir Persíu, þar
sem hitinn verður 57° á
Celsius, svo að ferðamenn-
irnir slást um það að komast
í skugga úlfaldanna, og íbú
arnir segjast þrá að komast
í víti, því að þár sje svalara.
Alexander ferðaðist áfram,
gegnum skógarþvkni, vfir
óbygð fjallaskörð, fúafen og
myrlendi. í norðurhluta As-
íu fóru þeir yfir snæviþakin
fjöll, þar sem hermennirnir
urðu að höggva spor í ísinn,
til þess að fá fótfestu. En
áfram komust þeir, engu að
síður. allt til Indus-árinnar
í Vestur-Indlandi. Þetta var
eitt hið mesta þrekvirki, sem
hernaðarsagan getur um.
Þessi frábæru afrek Alex
anders áttu rót sína að rekja
til þess, að hann var fyrsti
hernaðarsjerfræðingurinn í
nútímaskilningi þess orðs.
Fyrir daga hans beittu
menn hinni svokölluðu sam-
síða bardagaaðferð, and-
stæðingarnir fylktu liði hvor
gagnvart öðrum, með miðju
og vinstri fvlkingarari út
frá henni. Bardaginn hófst
á því, að fylkingarnar rjeð-
ust hvor á.móti annari, svo
að samsvarandi armar hvors
hersins um sig áttust við. -—
Hepnin eða yfirburðir ann-
ars hvors aðilans rjeðu þá
úrslitum orustunnar.
Hernaðaraðferð
Alexanders.
ALEXANDER færði sjer
í nýt hina svonefndu ská-
stæðu fylkingu, en hún er í
því fólgin, að annar fylk-
ingararmurinn er hafður
margfalt öflugri en hinn, og
i hann eru settar úrvalssveit
ir hersins. Það var sóknar-
armunnn. Þegar orustan
hefst, gerir þessi sóknar-
armur þegar í stað árás og
leitast við að brjótast með
allt sitt lið í gegnum fylk-
ingu óvinanna. Miðhluti
fylkingarinnar og varnar-
armurinn halda kvrru fvrir
eða fara hægt í áttina til ó-
vinanna. Áf þessu er nafnið
dregið: Hin skástæða fylk-
ing. Tækist sóknarminum að
briótast í gegn — og það
tókst ætíð í orustum Alex-
anders — urðu andstæðing-
arnir berir fyrir árásum frá
báðum hliðum. Þetta var m.
ö. o. innikróunaraðferð.
Alexander stjórnaði ætíð
sjálfur sóknararminum. Það
hefir varðveitst til vorra
daga ágæt mynd af honum
í einni helstu úrslitaorust-
unni, sem hann háði um dag
ana, orustunni við Issos ár-
ið 333 f. Ivr. Á hinni svo-
nefndu Alexandérs-mosaik,
sem fannst í Pompej, siest
hann gevsast á fnæsandi.
svörtum fáki inn að fylk-
ingarmiðju óvinanna, þar
sem Persakonungur stendur
sem steini lostinn af hræðslu
í hervagni sínum. Orustan
hefir verið hörð, þvi að
margir fjandmannanna
liggja í valnura Alexander
hefir mist hjálm sinn og hár
ið flaskast til i vihdimam,
en mest ber á dökkum star-
andi augum hans í togin-
leitu og mögru andlitinu.
Mosaikin eða tíglamvnd
þessi gefur mönnum ágæta
hugmynd um stöðn her-
stjrnandans í orustum forn-
aldarinnar. Flann er mitt. á
jneðal hermanna sinna og
berst með þeim. Þannig er
það og í nútímahernaði, hers
höfðingjarnir verða sjálfir
að taka þátt í hinum miklu
skriðdrekaorustum og taka
ákvarðanir á vígvellinum, í
stað þess að gefa fyrirskip-
anir frá aðalbækistöðvum
Gereyðingahernaðurinn.
ALEXANDER og faðir
hans Filippus konungur
urðu einnig fyrstir til þess
að taka upp „gjöreyðingar-
hernaðinn”. Áður var það,
að aðilarnir börðust þar til
annan þraut þolið. Sigur-
vegari var sá, sem hjelt velli
og dró upp sigurmerkið, en
meðan hvpjaði hinn sig af
vígvellinum á skiplegu und-
anhaldi, án þess að frekar
yrði að hafst, þetta var ekki
ósvipað mikilli íþróttasýn-
ingu, að öðru leyti en því,
að nokkrir menn höfðu ver-
ið drepnir.
Alexander kærði sig koll-
óttan um að draga upp sig-
hrfánann. Ef fjandmennirn
ir ljetu undan síga, elti
hann þá og linnti ekki lát-
unum, fvrr en óvinhernum
\rar gereytt eða hann tekinn
til fanga. Það er þarna, sem
miskunnarleysi nútimahern
aðarins skýtur fyrst upp
kollinum. ,
★
EITT hið mesta vandamál
liútímaherstjórnanda, er að
halda samgönguleiðunum í
góðu horfi. Alexander varð
fyrstur manna til þess að
fara gevsilanga herfei'ð sam
kvæmt áætlun, og á hinn
íuröulegasta hátt hjelt hann
e^tíð samgönguleiðunum við
beimalandið við líði. Hann
gætti bess ætíð að sækja
ekki of langt fram.
Alls’ staðar er hann sótti
fram í Asíu, hófst hann þeg-
ar handa um að tryggja hin
sigruðu landssvæði hernað
arlega og koma á stjórnar-
farslegri ró og reglu. Með
þessum hætti tókst honum
algerlega að trvggja birgða-
flutninga frá heimalandinu
til hersins. Hernaðarfræð-
ingum finst meira til um
„Afmæiísdðgar”
Safnað hefir Ragnar Jo-
hannesson cand. mag.
Teikningar eftir Tryggva
v
Magmisson. Bókaútgáfarv
Huginn gaf út.
FYRIR skömmu er komin 'út
ný afmælisbók. Ber hún tití'i-
inn Afmælisdagar og hefir Ragr*
ar Jóhannesson cand. mag tek-
ið hana sainan en bókaútgáfar*
Huginn stendur að útgáfunni.
Þessi litla bók er afar smekk
lega úr garði gerð. Hún er í Tifh*
og iaglegu broti, frágagur benn-
ar allur hinn vandaðasti. Vísmr*
ar. sem í henni eru, og fylgja
hverjum afmælisdegi, eru eftir
eldri og yngri höfunda. Yfirleitt
virðast þær vera heppilega vaict
ar sem afmælisvísur. Annars er
val ijóða í afmælisbækur all-
mikið varsdaverk, svo mörg
sjónarmið Jioma til greina. All-
ir vilja fá „góða“ vísu við sinn
afmælisdag. Mat manna á þvi,
hvað sje vgóð“ vísa í þessu sam.
bahdi, er hinsvegar misjafnt.
Jeg hygg, að Ragnar Jóhann-
esson hafi tekist þelía val vei.
Myndir þær, sem Tryggvi
Magnússon teiknar í bókina em
settar fyrir framan upphaf
hvers mánaðar og íúlka veður-
far árstíða og einstakra mánaða.
Fyrir framan velra mánuðina
er brugðið upp myndum af
snævi þöktum fjöllum og dol-
um, en fvri* framan sumarmán-
uðina af gróinni jörð og ýmsrir
sumarvinnu.
Afmælisdagabækur hafa alt-
af verið vinsælar. Menn hafa
gaman af að eiga rithandasýn-
ishorn kunningja sinna og vitiv
nm fæðingardag þeirra og ald-
ur.
Þessi nýja afmælisdagabók
verður áreiðanlega vinsæl, svo
smekklega er hún úr garði gerð.
S. Bj.
Til Hattgrímskirkju í Saurbæí
Þ. í. 5 kr. Kona 25 kr. í brjef*
50 kr.
ÍVerslunarhús í Hafnarfirðitil söluf
j &
Tilboð óskast í húseigina Austurgata 4 A.
sem er 3ja hæða steinhús með tveimur íbúð-
t urn og versl unarplássi. Tilboð óskast lögð \
11 inn í Bókaverslun Böðvars Bigurðssonar fyrir
I 10. janúar. Rjettur áskilinn til að taka hvaða
• I. tilboði sem er, eða hafna öllum.
fl
SÝRÓP
í glösum, fyrirliggjandi.
Eggert Kristjánsson & Co., h.í.