Morgunblaðið - 03.01.1945, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 3. janúar 1945
MORGUNBLAÐIÐ
7
JEG ÞAKKA ÖLLUM ER UNNIÐ HAFA
AÐ FRELSI OG SJÁLFSTÆÐI ÍSLAND
Háttvirtu tilheyrendur!
Á ÞESSARI stundu er mjer,
eins og flestum íslendingum,
þakklætið efst í huga, — þakk-
iæti til allra þeirra, sem fyrr
eða síðar, beint eða óbeint, í
orði eða athöfn hafa unnið að
frelsi og sjálfstæði íslensku
þjóðarinnar.
★
Á árinu, sem nú er að enda,
rættist stærsta draumsjón ís-
lendinga. Endurreisnar lýðveld
isins á Þingvöllum 17. júní
mun minst með háfíðleik og
fögnuði meðan íslenskt mál er
mælt.
★
Sú kynslóð, er nú byggir ís-
iand. mun um ókomnar aldir
verða talin öfundsverð. — Við
fengum að lifa óskastundina.
Eigi aðeins uppskárum við
ávöxt af margra alda þolgóðri
baráttu feðranna, heldur eig-
um við og okkar þátt i þvi að
sigur hefir unnist.
Það eru feður okkar og við,
sem hið nýja landnám hófu í
atvinnu- og fjármálalífi þjóð-
arinnar. Án þess fjár, er þann-
íg var fært í búið, hefðum við
hvorki krafist fulls frelsis nje
fengið það, og heldur ekki risið
undir kostnaði við að halda hjer
uppi frjálsu menningarríki, þótt
í boði hefði verið að stofnsetja
þaö.
Það erum við, sem ákvarð-
anir tókum um úrslitabarátt-
una, og sem á örlagastundinni
bárum gæfu til að sameinast
nær einróma um kröfur okkar
og óskir. Má að sörnm vera, að
mörgum þyki það lítið afrek. En
þó er óvíst, að önnur sjeu meiri
í frelsisbaráttunni, enda satt
best að segja, að mjóu munaði
að ver tækist til
Þykir ekki ástæða til að
rekja þá sögu. En það tvent skal
sagt, að enn myndi ekki búið að
enlurreisa hið íslenska lýð-
veldi, ef forustan í málinu
hefði nokkru sinni látið hinn
allra minsta bilbug á sjer finna
og hitt, að hefðum við hikað
nú, þegar færi gafst, er með
öllu óvíst, að það hefði boðist
öðru sinni.
★
ÞETTA er fortiðin — sagan.
Nýr dagur er runnínn. Ný hug-
sjón er vakin. Framundan bíða
hir. mörgu óleystu verkefni.
Við íslendingar vilum, hvað
það er, sem við viljum, —
hveil við stefnum.
Við þráum að fá stofnsett
hjer lítið fyrirmyndarríki, þar
sem ein lög ganga yfir alla, þar
sem allir, sem vilja vinna, fá
brauð, þar sem ríkið tryggir af-
komu þeirra, er af ósjálfráðum
ástæðum verða undir í lífsbar-
áttunni, þar sem „um alla fram
tíð býr öllum óháð menningar-
þjóð, andlega og efhalega frjáls
ir og hamingjusamir menn“.
Þenna ásetning og einlæga
vilja höfum við staðfest með
‘samslarfi andstæðra afla, er í
einni fylkingu leitast við að
saíkja fram að þessu marki.
En tekst okkur þetta? Þann-
ig sp,\ rja nú Islendingar. Og
þannig spyrjg þeír, sem til
okkar þekkja og á okkur horfa.
Áramóta-ávarp Ólafs Thors
forsætisráðherra
Vio skulum á þessum merku að cnn sje það fram undan, sem
tímamótum staldra við og at- versl gr við að fásl.
huga hvar
staddir.
sem íslendingar geta- framleitt
svo mikið af, braut alla leið frá
við erum á vegi ( tljer í landinu ríkir nú all- ' íslandsmiðum og inn á matborð
' mi*il dýrtíð, þólt sumsstaðar neytandans, þótt yfir fjöll og
1 annarsstaðar sje hún jafnvel dali vérði að fara.
Alt verður þetta athugað,
Likur benda til, að brátt
margíajt meiri. Sennilegt er-
styttist nú dvöl hins fjölmenna að Þelta okkur nokkur'og ber að vona, að vel ráðist
vandkvæði, sem þó munu leys- fram úr.
ast, þegar þau koma í Ijós, á
erlenda setuliðs á Islandi. Þeg-
ar litast er um í þjóðlífi íslend-
inga, verður að játa að víða lenSri eða skemmri tíma- eftir
gætir áhrifa og eigi allsstaðar Því hversu skynsamlega við för
Einnig á sviði landbunaðins
rejrnir nú á framsýni Islend-
inga og framtak. Veit jeg að
til góðs. Hitt er'þó víst, að þeg-. um að ráð| okkar‘ En hter hefir
ar á alt er litið, höfuum við full einmg orðlð gerb?'ltlng 1 fram- : vísu, að mjög skortir mig þekk
komna ástæðu til að miklast af leiðsluhaUum þjoðarinnar. Fyr ingu tiJ ag setjast þar { dómara
því, hversu okkur hefir tekist lr ofrlðlnn var saltfiskunnn
aðal útflutningsvara lands-
manna. Hin síðari árin gætir
að vernda þjóðarsálina. I alda-
raðir höfum við búið hjer ein-
sætið, en þó vildi jeg leyfa mjer
að láta þá skoðun í ljós, að á
þessu sviði verði að fara fram
, .. , , gerbreyting. ei vel á að vera.
hefir komið ísfiskur og hrað- _ , ,
„ , Jeg a þar ekki við samfærslu
verið talið að fara út fvrir land bystur iiskur, auk eðhlegrar bvggðarinnar heidur það, að
aukmngar sildaraíuroa. •— Vist
angraðir. Lengst af hafa fáir hans sama og ekki' Þess 1 stað
sótt okkur heim, en til frama
steinana.
Alt í einu verður Island mio-
stöð hernaðaraðgerða. Hingað
streyma margar tugþúsundii ér
lendra æskumanna, er hjer
taka bólfestu árum sarnan, svo
að víða gælir þeirra meira en
landsmanna sjálfra. Fæstar
þjóðir hefðu komist lítt meidcU
ar frá slíku. Hversu lítt sjer
á eftir dvöl setuliðsins hjer á
þykir að verðfall verði á ísfiski
skömmu eftir ófriðarlok, en því
mun og fylgja lækkandi fram-
leiðslukostnaður. Er ekki að
efa, að tilkostnaður og afrakst-
ur leita þar jafnvægis og á-
stæðulaust að ottast afleiðing-
arnar, þótt nokkurn tíma taki.
stórvirkar vjelar verði teknar
í þágu landbúnaðarins í miklu
ríkara mæli en verið hefir. —
Hygg jeg að á því geti oltið,
hversu fer um íslenskan land-
búnað á komandi árum. Hitt má
svo vel vera, að einnig þyki
skynsamiegt, að færa bygðina
saman. Um það hefir enn nokk
Um hraðfrysta fiskinn ríkir juð hver sína skoðun. vilja sum
meiri óvissa. Hjer heíir sú fram
landi, eigum við'Islendingar aðJeiðsla sprottið upp á fáum ár-
þakka tungu okkar, sögu, bók- um langsamlega að mestu á ó-
manna sje bygður á þjettbýli,
en aðrir sem minstu breyta frá
mentum, sterkri þjóðerniskend friðartímum. Framleiðsla þessi þvi sem er j?,. hkiegt ag hjer
og mergrunninní sjálfstæðis-
þrá, og því, að svo lánlega tókst
hefir ekki rutt sjer braut á opn sem fyrr hafi hvor sfcoSunm
um markaði, heldur verið seld nokkug til- síns ágætis. En þó
til, að einmitt þessi árin greip með samningum opinberra að- ;verga rnenn vel að gæta þess,
sú hrifning hugi æskulýðsins, ila og i neyslulandinu komið í ^gur en domur er fendur j þess
er leiddi til hinnar miklu þjóð- stað annars fisks, sem ódýrara 'um efnum, ag ekki er krónutala
legu einingar um lokaþáttinn er að framleiða en verið hefir |afraksturslns einhlit tijúrskurð
í endurreisn hins íslenska lýð- mikil þurð á. Er hraðfrysti fisk ' ar kr þag enn órannsakað mál
urinn að sönnu betri fæða að og verður þar til er reynslan
dómi okkai Islendinga. en þó dæmir( hver áhrif sveitalífið
að þjóð, er jafnlengi hafði bú-'svo sje, vitum við of lítið um hefir haft, a menningu |slend-
ið við fátækt sem við, kvnni sölu hans og neyslu, eða hvern inga atorku þeirra og þraut-
veldis.
Þá var og þess eigi að vænta,
íslendingar hafa lagt marga
miljónatugi í þessi framleiðslu okkar íslendinga.
fótum sínum fullkomlega for- mun neytandinn gerir á honum
ráð, þegar henni bárust jafn-jog ísuðum fiski, er koma mun
miklir og óvæntir fjármunir. á markaðinn að ófriðarlokum.
Eigi aðeins hefir nær öll út-
flutningsvara Islendinga marg
faldast í verði á fáum árum,
heldur hefir og setuliðið boðið
hátt verð í vinnu margra ís-
lendinga. Myndi vart nokkur
þjóð. er slík fjáralda hefði yfir
riðið, hafa haldið venjum sínum
og náttum í skorðum, og er eigi
fyrir að synja, að í mörgu hefir
hrikt og um nfargt losnað í þjóð
lífi Islendinga hin síðuslu ár-
!
seigju.
Það er margt verkefnið og
margur vandinn, sem nú biður
tæki. Þar vinna nú þegar þús
undir manna, en auk þess eru
hraðfrystihúsin orðin undir-
staða undir rekstri vjelbátanna,
sem gleggst má af því marka,
að þau geta nú fryst um hundr
að þúsund smálestir af fiski,
miðað við fisk upp úr sjó.
Við þurfum að byggja upp og
auka fiski- og kaupskipaflot-
ann, reisa nýjar verksmiðjur,
gerbreyta landbúnaðinum, um-
skapa verslun landsins og við-
skipti og læra að hagnýta rjetti
lega orkulindir landsins, hlunn
indi þess og gæði.
Við þurfum einnig að leggja
Hjer er því mikið í húfi fvrir
. . , íslendinga. Það er ais ekki víst ; áherslu á, að ijúka sem fyrst
m, eigl Sist a SVlðl alvmnu- Og !ng kanskp pkki spnnilptrt , ■
... ,. .... . • , tg KariSKe ekKi stnmiegt, að þeim vegagerðum, sem tengja
íjarmalaliísins. En einmg i Bretland kaupi þessa.vöru af
þeim efnum höfum við stvrt okkur j framtíðinni,. að minsta
fram hjá verstu skerjunum. — jkosti ekki jafngóðu verði sem
Við mikiumst ekki yfir liinum agur rn nkknr pr hnro-ið Pf , , ■ , ....
.. ... . , r' . aoul' tn 0KKur er Þorgia. eí he]gisgæslu, sjá fvnr siúkum.
nyju fjarmunum heldur gleðj- okkur augnast ag brha bii;g
umst. Okkur er vel ljóst, að mi]h okkar, sem búum við rík
það happ snýst til ills eða góðs ustu ■ fiskimig heimsins.
saman sveit og sjó, hnýta einn
landsfjórðunginn við annan,
bæta strandferðir, auka land-
Við þurfum að læra að strita
með viti, og eigum að haga
°g mentup æskulýðsins þannig, að
,..A .. _ . T . þeiira tugmiljóna, sem næga hann vergi betur fær um, en
Við vitum ao a Islandi verða hafa kaupgetu. en aldrei eiga
kost á ætum fiski.
eflir því hvernig á er haldið.
allir að neyla krafta sinna. ef
vel á að vera, og við erum ráðn-
ir í því, að lála ekki skjótfeng-
in auðæíi draga úr þróttinurn
til átaka í lífsbaráttunni.
★
Að öllu athuguðu, helji jeg
þyí, að fram að þessu höfum
við íslendingar íurðanlega stao
ist próíraunirnar. En vera mú,
verið hefir, að glíma við þau
viðfangsefni, sem framundan
Það er þetta, sem við eigum ibíða og leysa þarf úr.
að undirbúa okkur taíarlaust | Þetta eru 'mikil verkefni.
undir og leggja megináherslu á. ÍÞau verða ekki leyst á einu ári
Er hjer ekki staður nje stund og ekki öll á fáum árum. En
að ræða það frekar. Aðeins skal jvið ætlum að hefjast handa og
nefnt, að við þurfum að eign-lstefna beint að markinu með
ast næg frystiskip og jafnvel
leggja fje fast erlendis til að
ryðja þessari ágætu matvöru
þeirn hraða, sem við sjáurh okk
ur fært og ófriðarástendið
heimilar.
Við vitum að við munum
missa margan spón úr okkar
aski. En við ætlum með rjeftri
hagnýtingu hinna nýfengnu
fjármuna að leitast við að fýlla
skörðin. Við ætlum áð hæta
minkandi arð af hverju fram-
leiðslutæki með því að hafa
tækin fleiri og fullkomnari. —
Við ætlum einnig að leitast við
að bæta ríkissjóði tekjurýrn-
unina með því að koma á skyn
samlegri samfærslu á rekstri
þjóðarbúsins.
Við treystum því, að með
þessu móti fáum við risið und-
ir kostnaði við rekstur menn-
ingarrikis á íslandi.
Að hve miklu leyti okkur svo
lánast að halda uppi óbreyttum
lífskjörum, sker reynslan úr.
I þeim efnum kvíðum við ais
engu, heldur tökum því, sem
að höndum ber. Við erum at-
orkusöm og dugleg þjóð. Við
búum við ríkustu fiskimið
heimsins. Við eigum margar
ónotaðar orkulindir. Við æt’um
að afla okkur hagnýtrar ment-
unar, — og við eigum þess
kost að taka fullkomnustu ný-
tísku tækni í-þjónustu okkar.
Við treystum því, áð sMk
þjóð reynisf fær um að vetfa
sjálfrí sjer viðunandi framfæri.
Jeg heid þessvegna, að þáð
sje ekki oftraust nje óleyfileg
bjartsýni, er Islendingar nú
hafa sett markið hátt. Saga okk
ar sannar, að með hverjum nýj
um áfanga í sjálfstæðisbarátt-
unni hef'ir okkur vaxið stórhug
ur til nýrra dáða á sviði athafna
lifsins. Svo rnun enn verða og
nú því meir en áður, sem áfang
inn er langþráðari og sigurina
stærri og dýrmætari.
„Ðagur er risinn, öld af öld er
borin.
Aldarsól ný er send að skapa
vorin.
Árdegið kailar, áfram liggja
sporin,
enn er ti vorri framtíð stakkur
skorinn“.
Góðir áheyrendur!
Á árinu, sem nú er að enda,
rættust aldalangir draumar
þjóðarinnar. íslenskt lýðveldi
var endurreist.
Það var ár hinnar ríkuiegu
uppskeru.
Við óskum þess, að árið, sem
nú-er'að hefjast, megi verða ár
hinnar miklu sáningar. Við von
um einlæglega að hin fyrirhug-
aða nýsköpun geti hafist, og
megi fara svo vel úr hendi, að
með henní sje lagður grund-
völlur að menningu og velsæld
íslendsnga um langan aldur.
★
AS lokum vil jeg enn þakka
öllum, er að fornu og nýju hafa
unnið að frelsi íslendinga.
Jeg þakka erlendum vinum
okkar fyrír velvilja, skilning og'
'samúð, sem jafnan hefir styrkt
jíslendinga í baráttunni, alt frá
því að hún fyrst var hafin og
þar til nú, að hinar mörgu og
mikílsverðu viðurkenningar bár
just okkur í sambandi við end-
urreisn lýðveldisins. Slík vin-
átta mun um alla framtíð vera
okkur dýrmætur fjársjóður.
Framh. a 8. síðu,