Morgunblaðið - 14.03.1945, Side 2

tt
MOBGTJNBLAÐIÐ
Miðvikudag'ur 14. mars 1945;
Trásögn dr. SigurÖar Þórarinssonar jarÖíræðings:
STYRJALDARÁRIN í
SVÍÞJÓÐ
SÖGUFRÓÐIR menn segi til
U)i það, hvort nokkur hafi bor
ið nafn Skallagríms hjer á
Jatidi, síðan bóndinn á Borg
me-3 því nafni var heygður í
Dtgranesi. Jeg veit ekki til þess.
Fyrri en nafn þetta festist við
dr- Sigurð Þórarinsson jarð-
fræðing og Vopnfirðing og rit-
♦íöfund m. m. En Svíar hafa
gefið honum þetta auknefni og
hftfir hann „sem slíkur“ skrif-
að mikið og margt í sænsk
b)öð og tímarit. Með þeim hefir
h i' n nú dvalið á annan tug ára,
uj' ið sjer margt til frægðar og
viusælda. Hann fór síðast til
Stokkhólms haustið 1939, og
hugði þar á vetursetu, sem
fyrr, en koma hingað með vor-
inu, og halda áfram rannsókn-
um sínum. Síðasta sumarið sem
li s r. var heima, var hann önn-
um kafinn við að rannsaka
„(ímatal öskulaganna“ í íslensk
uji í jarðvegi, og tengdi þær rann
sókr.ir þá við uppgröft fom-
fi ' tinganna er grófu. upp rúst
Hirnar í Þjórsárdal. En „tíma-
tal öskulaganna“ er ný grein
jarðfræðinnar, sem kunnugt er,
þ e. að fá úr því skorið, frá
hvaða kunnurn eldgosum helstu
öskulögin eru, sem finnast í
trúsmunandi dýpt í íslenskum
jarðvegi. Með því að skilgreina
lögin og lesa þau saman í ýms-
um landshlutum, er hægt að
greina, bæði hvernig öskufall
fjosanna hefir hagað sjer, og
hvernig jarðvegsmyndunin hef-
i) verið, frá því öskulögin komu
tii sögunnar, fram á vora daga.
En með nýjustu rannsóknum
cj líka hægt að lesa úr mýra-
jarðveginum, hvemig grdður-
far landsins hefir oreyst á til-
tcknum tímabilum.
Þetta er sem sje ný fræði-
grein, sem þeir vóku upp sam-
tíniis Sigurður Þóiannsson og
Húkon Eijainason skógræktor-
stjóri og unnu að í sameiningu
á)'in fyrir stríð.
Síðan skrifaði Sigurður mikla
doki orsritgerð um þetta m. a.
og onnur hliðstæð efni, skemti-
*loga bók, þó hann yrði að
hætta. rannsóknum hjer heima
í miðju kafi. Á tímabili ætlaði
hann að semja doktorsritgerð
um jökla landsins. En hann
vantaði til þess nauðsynlega
uppdrætti. Gat ekki fengið þá
frá Höfn. Annars var hann
jafnvígir á það efní, og mörg
önnur, að því er samstarfsmenn
haris segja. Því hann er fjöl-
hrefur og margfróður um ís-
lenska jarðfræði o. fl.
Hetma.
Nú mætti ætla, að Sigurði
brygði við að koma hingað úr
hir ni miklu mentaborg Stokk-
hóltni. Spurði jeg hann í gær
hvernig honum líkaði þau um-
skífti.
Hjer í okkar blessaða
landi blasa við augum svo
miktir möguleikar, að maður
sæf (:r sig við annað sem miður
er ákjósanlegt, sagði hann.
Islendingar í Svíþjóð.
Síðan minlumst við á ís-
Jen.sk a námsfólkið, sem hefir
orði,J. stríðstept í Svíþjóð, og
skýi'Si -SigUrftirrsVt) fi'á: '
Ýms verkefni heimafyrir
— Það fór eins með okkur
eins og íslendingana í Dan-
mörku. að fjelagsandinn lifnaði
mjög' þegar sundin lokuðust til
heimferðar.
Talið er að um 100 íslending-
ar hafi dvalið í Svíþjóð síð-
ustu stríðsárin. Af þeim eru
urr 40 í Stokkhólmi. íslenskir
stú.dentar, sem sókt hafa særska
háskola, hafa fiestir verið í
Stokkhólmi. Þeir hafa nú flest-
ir lokið námi. Þeir hafa allir
stundað nám silt at kappi. Því
tslendingar lesa nú orðið til þess
að ná prófum og komast að
störfum. Þrír íslendingar hafa
á stríðsárunum tekið doktoi's-
gráðu í Svíbjóð.
. f.jelagi okkar i Stokkhólmi
voru fjörugir fundir haldnir 3.
hvor-a viku, og kvöldvökur að
aiiki.
/
Frjettir að heiman.
— Gátuð þið ekki nokkurn-
veginn fylgst með viðburðunum
hjer heima?
— Svo átti það að heita. Þ.
e. a. s. við þurftum oft að bíða
æði lengi eftir blöðunum, feng-
um stutt skeyti um helstu við;
burði. En skýringin á viðburð-
unum kom ekki fyrri en löngu
seinna, er blöðin komu. Og ým
islegt er hjer öðruvísi en jeg
gerði mjer í hugarlund áður
en jeg kom. Mjer sýndist t. d.
að hernámið hafi ekki haft
eins mikil áhrif á almenning
hjer á landi, eins og við bjugg-
umst við, sem fjarstaddir vor-
um. Svo vissum við ekki um
dýrtíðina, eins og hún er.
Það er greinilegt að fólki líð-
ur beíur hjer en áður. Það er
í betri efnahagsástæðum og er
frjálslegra og mennilegra í
framkomu. En þessi breyting
hefir verið að gerast undan-
farna áratugi, öll þau ár sem
jeg man eftir mjer. Því fólki
fækkar, er maður sjer að hafi
orðið fyrir kyrkingi í upp-
vextinum að illri aðbúð og ó-
nógu viðurværi.
Frá Svíum.
— Hvernig hefir afstaða al-
mennings i Svíþjóð verið til
hernaðaraðila og nágranna-
þjóðanna?
— Jeg þori að fullyrða, að
meðan þýsku hermannalestirn-
ar fengu að fara um Svíþjóð, lá
það mál eins og mara á þjóð-
inni. Þó Svíar teldu sig nauð-
beygða til að leyfa slíkt, þá er
varhugavert að skoða þá eftir-
látssemi frá þeirra hendi runna
frá samúð með nasistum.
Samúðin með Norðmönnum
og Dönum hefir verið ákaflega
mikil meðal Svía. Samt hef jeg
ekki trú á, að almenningur hafi
viljað að Svíar hyrfu frá hlut-
leýsi sínu. Ekki talið að sú hjálp
dygði nágrannaþjóðunum. Sví-
ar voi-u í slríðsbyrjun að vissu
leyti illa undir slík hernaðar-
átök búnir. Þeir hafa t. d. ekki
hugsað um neinar hervarnir
meðfram öllum hinum óralöngu
Noi'egs-landamærum. Landið
var vai'narlausl'fyrir árásúm úr
Sigurður Þórarinsson.
þeirri átt. Því allar viggii'ðing-
ar voru miðaðar við árásir úr
öðrum áttum.
Svíar hafa lagt ákaflega mik-
ið í herkostnað á þessum ái'um,
til þess að hafa öflugar varnir
fyrir hlutleysi sitt. Námsmenn
hafa oi'ðið að byrja heræfingar
á meðan þeir hafa verið í
mentaskólum, og svo verið kall
aðir hvað eftir annað til æfinga
á studentsárunum. Kvenstú-
denlar og íslendingar hafa gef-
að stundað háskólanámið ó-
hindi'að. Hafa stúlkux-nar lokið
námi á undan piltunum og
þessi fori'jettindi kvenna orðið
áhyggjuefr.i rnargra námsfje-
laga þeiri'a. Herþjónustutími
Svia á þessum árum hefir að
jafnaði orðið með öllu og öllu
tvö ár.
Fr. Paasche og ísland.
— Hittuð þjer ekki marga
flóttamenn frá Noregi og Dan-
mörku?
— Jú. Við íslensku stúdent-
arr.ir leituðum mjög samvista
við þá. Jeg kyntist mörgum
þeirra, er sögðu mjer æfintýri
sín og harmsögur. Bæði í Stokk
hólmi, og á ferð minni eitt
sumar í hjeruðum nálægt landa
mærum Noregs. íslendingar
hafa stundum haldið einskon-
ar íslenskar kvöldvökur í
stöðvum og í skólum norskra
og danskra flóttamanna, og
hafa fengið þar hinar bestu við-
tökur.
Auk þess vann Fr. Paasche
heilinn prófessor ákaflega mik.
ið að því að kynna ísland með-
al Svía og flóttamanna í Sví-
þjóð. Sumir sögðu að hann
hefði haldið eins marga fyrir-
lestra um Island eins og um
Noreg. Og hann ljet ekki sitja
við fyrirlesti’ana eina. Því heim
ili hans í Uppsölum var mið-
stöð norskra flóttamanna. Þar
talaði hann sífelt um ísland, og
þó einkum söguna og bókment-
irnar.
— Hvað varð Paasche að
alduriila?
— Hann blátt áfram sleit
sjer út, dó af þreytu og of-
reynslu, eftir því sem jeg vissi
best.
Við landamærin.
■ — Hvað sáuð þjer markverð
ast í fjallabygðunum við landa
mærí Nórögs? ‘
— Þar sá jeg margt og heyrði
um ástandið í Noi'egi. Flótta-
fólk er altaf að koma yfir landa
mæi'in. En margir verða úti í
hríðum og illviðrum á vetrum.
Þýskir landamæraverðir skjóta
aði a á flóttanum. Stundum hafa
hinir þýsku verðir ekki gætl
að sjer, og elt flóltamennina
svo langt inn á sænska grund,
að þeir hafa sjálfir verið tekn-
ir fastir og kyrrsettir. Hjálp-
semi sænska sveitafólksins gagn
vai't hinu norska flóttafólki er
eins mikil og frekast er hægt
að hugsa sjor.
— Eru sögurnar sannar um
pyndingarnar, sem Gestapo
be’tir í Noregi?
— Skjallegar óyggjandi sann
anir eru óteljandi fyrir því. Jeg
hefi talað við marga menn,
sem lent hafa í pyndingum
Gestapo í Noregi. Jeg veit af
eigin sjón og heyrn að þær eru
eins og frá ,þeim er sagt. Jeg
hefi hitl menn með naglalausa
fingur og brotin handarbaks-
beinin. Þeir hafa sloppið þann-
ig útleiknir. Hendurnar að
miklu leyti máltlausar. Negl-
urnar gróa aldrei út aftur. Þetta
fólk gengur venjulega með
hanska á höndum.
Síðan líða tók á stríðið og
quislingar í Noregi og Dan-
mörku fóru að sjá sína sæng út
breidda, fóru þeir að slæðast
með flóttamönnunum. Ým-
ist til þess að forða sjálfum
sjer frá því að vera viðstaddir
þegar reikningarnir verða gerð
ir upp við quislingana, ellegar
þeir eru beinlínis gerðir út sem
hjósnarar, til þess að njósna
meðal flóttamanna í Svíþjóð.
I Finnlandi.
— En hvað er að segja um
Finna í sluttu máli og afstöðu
þeirra í styrjöldinni, eins og
hún hefir komið mönnum fvrir
sjónir í Svíþjóð? -
— Finnar munu strax eftir
friðarsamninr.ana við Rússa
1940 hafa farið að hugsa til
hefnda, Þeir gerðu sjer ekki
grein fyrir því þá, hve Rússar
voru sterkir. Það var ekki fyrri
en til úrsiilaátakanna kom, við
Mannerheimlínuna, að Rússar
tefldu fram úrvalssveilum sín-
um. Og þá bituðu varnir Finna.
En eftir friðarsamningana fóru
Þjcðverjar ao streyma ínn í
landið. Þá voru þeir, a. m. k. af
Finnum, taldir ósigrandi. En
annað varð uppi á teningnum
■ þegar til bess kom, að þýskir
hermenn áttu að fara að berj-
ast í skógum Finnlands. Þar
voru þeir ljelegir. Það fannst
P’innum. Þýskir hermenn geta
barist í fylkingum, þar sem
foringi sljórnar fjölda. En þeg-
ar þeir eiga að berjast einn og
einn, og stjórna sjer sjálfir, í
skógarhernaði, þá brestur dug
urinn.
Finnar töpuðu trausti á Þjóð-
verjum við nánari viðkynningu-
Og áður en lauk fengu þeir
óslökkvandi hatur á hinu.rn
þýska her. Því Þjóðverjar
breyltu horður hjéruðúm Finri-
lands í eyoimörk áður en þeir
fóru þaðan. Þar stendur ekki
steinn yfir steini. T. d. í Rovani-
emi og fleiri bæjum Norður-
Finnlands. Fn íbúarnir hafa orð
’ð að flýja iil syori hjeraðanna,
Sumír flúðu til Svíþjóðar. Þjóð
verjar hafa örugt lag á þyí að
snúa öllum þjóðum til andstöðu
1 gagnvart sjer.
'k
Bæjartóftin á Stöng.
En svo við snúum okkur að
öðru, segir Sigurður. Hvernig
var gengið frá rústunum á
Stöng? Jeg er hræddur um að
þær hafi legið undir skemdum,
Það hefði verið vissara að moka
vikrinum yfir þær aftur, þang-
að til að hægt var að byggja
vel og tryggilega yfir þær. Þaðr
hefði ekki verið mikil fyrir-
höfn að moka upp úr tóftinni
aflur.
Jeg vildi ekkert um það full-
yrða að vel væri þar frá öllu
gengið. En þak var sett yfir
tóftina og hún varin stór-
skemdum á þann hátt, þó sú
bygging sje ekki til frambúð-
ar.
— Bæjartóftin á Slöng var
svo falleg þegar vikurdyngjan
var nýfarin af henni, segir S,
Þ. Hún er líka merkilegasta
bæjarrúst sem fundist hefir á
Norðurlöndum frá þessum tíma.
Þar eru til margar hallarústir
jafn gamlar og eldri. En hvergi
sjer maður eins og þarna hvern
ig húsakostur almúgans hefir
verið. Jeg er viss um að aldrei
kemur svo fornfræðingur til ís-
lands, að hann leggi ekki leið
sína að Slöng. Ef rúslin verður
varðveitt, sem jeg vona.
Ejnar Munksgaard ljel prenta í
Sviþjóð mikla bók um rannsókn
irnar í Þjórsárdal 1939. Þar eru
ritgerðir eftir alla, sem unnu
að uppgreftrinum, og ritgerð
eftir Jón Steffensen um rann-
Sóknir hans á beinagrindunum
frá Skeljastöðum. Er þetta hið
fróðlegasta og vandaðasta rif,
en ekkert eintak af því virðisfc
enn komið hingað til lands.
Náttúran og manna-
verkin.
Hvernig er það annars, dett-
ur mjer í hug, segir Sigurður.
Er hjer ekki enn neinn fjelags-
skapur sem beitir sjer fyrir því
að verja landið gegn fegurðar-
spjöllum?
— Lítið fer fyrir því ennþá,
Þess vegna t. d. getur slíkt kom
ið fyrir að hinar sjerkennilegu
gosstrýtur Rauðhóla eru teknar
trauslataki. Að vísu er ekki bú
ið að ljúka við þá alla. En hól-
arnir sem blöstu við frá veg-
inum hafa glatað sínum svip.
— Skaði að því að misSa'
Rauðhóla. Því eftir því sem jeg
best veil þekkist hvergi í heimi
utan íslands gossvæði af sama
tagi og Rauðhólar. Samskenar
myndanir eru að vísu lil víðar
á Islandi, en naumast eins
skýrar og þar.
í Svíþjóð er öflugur fjelags-
skapur lil þess að vernda feg-
urð náttúrunnar. Svíar eru t. d.
að hverfa frá því að leggja þráð
beina vegi um landið, gera það
m. a., /egr.a bess, að þeir hykjq
Frámli. á lils. 5.