Morgunblaðið - 14.03.1945, Síða 10

1C
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 14. mars 1945
FURÐULEG UMMÆLI UM ATVINNU
I 11. tbl. Tímans þ. 9. f. m.,
er birt viðtal við Jón Jónsson
þreppstjóra á Bíldudal um at-
vinnu- og fjelagslíf Bíldæl-
inga. Eru ummæli þessi full af
rangfærslum og sum. þess eðl-
is, að geta valdið hreppnum
mikils tjóns, eins og nú skal
sýnt fram á:
Hreppstjórinn svarar þeirri
spurningu blaðsins „hvort eng j>íldu(|al
in stórútgerð s.je á Bíldudal“ '
með eftir farandi orðum: „Jú,
svo á það nú að heita. 1940;
keypti Gísli Jónsson þangað
togarann Baldur og síðan hef-
ir hann verið merktur þaðan,
en af áhöfn hans hafa aðeins
verið 6—8 menn frá Bíldudal
og stundum færri. Þessi tog-
araútgerð hefir því ra^unveru-
lega verið þorpinu lítil at-
vinnubót* ‘.
Þessi framburður er skýr,
en jafnframt algerlega rangur.
Og skulu nú leidd að því ó-
hrekjandi rök.
Seint á árinu 1941 keypti
jeg ásamt öðrum mönnum
Fiskveiðahlutafjel. Hængur í
Reykjavík. Átti þetta fjelag
þá togarann Baldur. Þetta
sama ár keypti jeg einnig
Fiskveiðihlutafjelagið Njáll í
LÍF BÍLDDÆLINGA
Eftir GlsIcl Jónsson alþm.
^r"T m
tyrn grein
Reykjavík, en það fjelag átti
þá togarann „Ililmir". Heim-
ilisfang, lausafje og rekstur
beggja fjelaganna þar þá!
strax fært til Bíldudals, og
hefir verið þar síðan. Eiga fje-
lögin, og þó einkum Hængur
þar miklar fasteignir, svo sem
hús, verksmiðju, bryggju o. fl.,
sem starfræktar eru í sam-
bandi við útveginn. Hafa skip
fjelaganna jafnan verið starf-
rækt frá Bíldudal, þótt þau
hafi að sjálfsögðu einnig haft
samband við aðra staði, og þá
einkum Rvík, þar sem þau m.a.
hafa orðið að koma við í
hverri ferð vegna hernaðar-
fyrirskipana, auk þess semi
allir yfirmenn hafa verið frá
Reykjavík, en slíkra manna er
ekki völ á Bíldudal. ITafa báð-
ir togararnir Baldur og Hilm-
ir lagt upp á Bíldudal allan
saltfisk, sem þeir hafa veitt á
meðan þeir hafa verið undir
minni stjórn. I sambandi við
þetta er rjett að benda á, að'
samkv. dagbók skipsins, hefir
Baldur losað kol á Bíldudal
og búið sig þaðan á veiðar í
21 skifti á þessu tímabili á.
móti 19 skiftum frá Rvík á
í öllum ferðum frá
því í júlí s.l. og alt til ársloka,
en að úr því gat ekki orðið
fyr en í lok sej)t. vegna þess;
að frystihúsið sem hann ann-t
ars telur öllu halda uppi í
þorpinu, gat ekki framleitt ís,
fyrirskipið fvrr. Er þetta ekki!
sagt þeim til árnælis, enda
komu þar til óviðráðanleg at-
vik, sem jeg þó átti enga sök
á.
Á þessuin 4 árum hafa verið,
79 menn frá Bíldudal á út-
Amgnum, eða að meðaltali um
20 menn á ári, og.haft í laun'
tæpar 600 þús. krónur. Ilafa'
sumir þeirra verið lengi aðrir
skemur eins og gengur. ITafði,
t. d. hreppstjórinn sjálfur
næi’ri 30 þús. króna tekjur
eitt árið á Baldur, en eftir-því
hefir hann víst ekki munað, er
hann ræddi við „Tímann“.
Áðrir Barðstrendingar en Bíld
dælingar hafa á sama, tíma
haft þar tæp 550 þús. í tekjur.
Jeg læt öðrum eftir að dæma
um það, hvort ofanritaðar
tekjur, sem teknar eru úr bók-
um fjelagsins, hafa A'erið þorps
búum lítil eða mikil atvinnu-
bót, en hinu mótmæli jeg fast-
lega, að Baldur hafi aðeins
veið merktur frá Bíldudal,
eins og sjá má af þeim stað-
reyndum, sem að ofan getur.
Jeg vil í sambandi við þetta
leyfa mjer að benda á, að öll
þessi ár hefir niðurjöfnunar-
nefndin í Reykjavík lagt fult
útsvar á llæng þar. Þessu hef
ir jafnan verið skotið til úr-
skurðar Ríkisskattanefndar,
sem fallist hefir á, að útsvars-
skylda fjelagsins væri á Bíldu
dál með tilliti til heimilisfangs,
og rekstur, þar til nú, að hún
hefir úrskurðað það gagn-
stæða og samþykt, að Reykja-
víkurbær skuli eiga alt útsvar,
vegna heimilisfangs forstjóra
og stjórnar fjelagsins. Hefir
hreppsnefndin ákveðið að mál
þetta skuli ganga til dóms. En
einmitt þegar hún þarf að
sama tíma, en auk þess hefir^halda á öllum gögnum til þess
hann losað afla á Bíldudal og að sanna, að rekstur fjelags-
tekið þar kol í 23 skifti eða ins fari að rnestu leyti fram á
haft þar alls 44 viðkomur. iBíldudal, kernur sjálfur hrepp
Hefir Bíldudal og nágrenni m.' stjórinn, sem um leið er for-
a. á þennan hátt verið sjeð maður skattanefndarinnar og
fyrir kolum alla tíð fyrir^lýsir því yfir opinberlega í
lægra verð en flestum öðrumi blaði, að skip fjelagsins sje
stöðum á landinu, og. dylst aðeins mer'kt þaðan, rekstur-
engum, sem til þekkir, að þar inn sje allur á ö,ðrum stað. Það
hefði ríkt alt annað og lakara' má segja, að hjer hefir verið
kolaverð, ef þessi útgerð hefði! ^ borin umhyggja fyrir hags-
ekki átt þar heima eða verið munum sveitar sinnar! Nú hef
rekin þaðan. Þá er hreppstjór-
anum einnig vel kunnugt um,
að ákveðið hafði verið að Bald an stríðsgróðaskatthluta
ur skyldi leggja kol á land á|laganna og hluta af útsvari
i" Reykjavíkurbær einnig gert
kröfu um alt útsvar Njáls, all-
fje-
þeirra Bílddælinga. sem á út
vegnum starfa, jafnfram sem,
Ríkisskattanefnd hefir nýlega,
úrskurðað að Bíldudalur eigi
ekki kröfu í útsvar þeirra
manna, sem á skipunum eru
og heima eiga annarsstaðar.
Tapi hroppurinn öllum þess-
um kröfum, t. d. vegna hins,
sterka framburðar hreppstjór-
ans, þá hefði verið betra að
hann hefði gætt betur tungu
sinnar, og hugsað áður en
hann talaði.
Ummæli um Fiski-
mjölsverksmiðjuna:
„Hún hefir ekkei't starfað
síðasta ár, er ótryggur at-
vinnurekstur þar sem hún hef
ir unnið úr hráefnum, sem hún:
hefir fengið fyrir lítið eða
.ekkert1', segir hreppstjórinn.
Öll árin síðan 1938 hefir
þessi verksmiðja unnið úr
þeim fiskúrgangi, sem fáanleg-
ur var, þar til á s.I. ári, og jafn
an greitt fult verð fyrir. En,
enginn vafi er á því, að frysti-
húsinu voru það niikil ]iæg-
indi að geta losnað svo að
segja fyrirhafnarlaust við all-
an úrgang. Á þeim tíma, sem
hæst var greitt fyrir hráefnið,
A'ar frystihúsinu einnig nokk-
ur styrkur í því sem fyrir það
fjekst. Verksmiðjan keypti
.jafnan alla þorskalifur á staðn
um til bræðslu og gerði það;
einnig s.l. ár. Er greitt fyrir
það hráefni rúmar 11 þús. -kr.,
s.l. ár. Upþhæð sú. er ekki há.
á núverandi mælikvarða, en þó
hygg jeg að þeim fáu bátum,
sem hjei' áttu lilut að máli,
hefði þótt nokkuð miður, ef
þeim viðskiftum hefði verið
hætt. Annars má lireppstjór-
inn minnast þeirra erfiðleika,
sem allar fiskimjöisverksmiðj-
ur eiga nú við að stríða vegna
ófriðarins, og að það eru fleiri
atvinnugreinar en landbúnað-
ur, sem hafa orðið hart úti
vegna markaðstapa. Sumum
þeini atvinnugreinum, og þar
á meðal fiskmjölsiðnaðinum
hefir verið gleymt, er úthlut-
að hefir verið verðuppbótum.,
Hefir nýlcga verið vakið máls:
á því af Landssandiandi vit-
vegsmanna, hversu nauðsyn-
legt það sje að hlúa að þess-
um atvinnurekstri meira en'
gert hefir verið. Þá ætti hann
einnig að minnast þess; að|
verksmiðjan stöðvaðist ekki
eingöngu fyrir mínar aðgerðir,
því jeg bauðst til þess á síð-
asta ári að vinna allan úrgang
frystihússins fyrir þeirra rcikn
ing með kostnaðarverði, en þó
skyldu þeir aldrei þurfa að:
greiða annað eða meira en
það, sem kostaði að koma úr-
ganginiun frá sjer. En þessu
tilboði var hafnað af frysti-
hússtjórninni og: hrepþsnefnd-
inni. Þrátt fyrir margfaldan
kostnað við framleiðslu og lít-
ið hærra mjölverð, hefði jeg
þó ekki hætt þessum rekstri,
ef nægilegt hráefni liefði feng
ist. En það liráefni, sem fáan-
legt var á Bíldudal s.I. ár, var
ekki nema örlítið brot af því,
sem verksmiðjan gat afkastað.
Það mun síðar sannast, að ein-
miss þessi Verksmiðja verður
besta tryggingin fyrir sæmi-
legri afkomu fry'stihúsa á.
Bíldudal, þegar tímarnir breyt
ast aftur í eðlilegt horf.
Ummælin um
RækjuverksmiSjuna:
„Rækjuverksmiðjan hefir
ekki starfað síðan 1941, að;
rækjuniðursuðu, svo að þenn-
an atvinnurekstur má telja úr
sögunni um sinn“, segir hrepþ
st.jórinn.
Þegar Þjóðverjar lokuðu
Norðurlöndum 1940 var lokað
fýrir alian útflutning á rækj-
um að undanteknum útflutn-
ingi til Bandaríkjanna, en þar
var aldrei hægt að fá viðun-
andi verð. Þetta var stórt áfall.
á verksmiðjuna, sem bygð'
liafði verið svo að segja alger-
lega 'fyrir rækjuiðnað. Verk-
smið.jan sneri sjer þá að ný.j-
um verkefnum og hóf niður-
suðu á fiski í stórum stíl og!
seldi hann tii Bretlands. í
lok ársins 1941 varð þessi
frandeiðsla einnig að stöðvast.
Nýir samningar við banda-
menn hækkuðu verð á öllum
fiski nema saltfiski og niður-
soðnum fiski, er leiddi til ]iess
að hvorugui' þessa iðnaðar gat
haldið áfram. Enn voru árar
eklci lagðar í bát. Var nú haf-
ist handa um niðursuðu á
kjöti í svo stórum stíl, að Slát-
urfjelag Suðurlands, sem áð-
ur var stærsti framleiðandi í
þeirri iðn, framleiddi minna
magn árlega en Rækjuverk-
smiðjan. Auk þess var haf'ist
handa á niðursuðu á grænum
baunum, rabbarliara og ýms-
i.m öðrum tegundum. Hefir
vrrksmiðjan hlotið það álit
fyrir iðnað sinn, sem okki
verður eyilagt, með einu við-
tali við Tímann. Og á sama
tíma, sem hreppstjórinn er að
fræða blaðið um endalök þessa
iðnað, eru gerðar allar ráð->
stafanir til þess að hef.ja nið-
ursuðu á rækju á ný, svo íram-
arlega íem unt sje að fá hana
úr sjónurn. Síðan verksmiðj-
an tók til starfa hefur hún
greitt í vinnulaun á Bíldudal
362 þús. kr. og keypt þar hrá-
efni fyrir 720 þús kr. En af
þessuin upphæðtun var á síð-
asta ári, þ. e. þegar verksmiðj.
an er alveg að lognast út af
að dómi hreppstjóra, greitt
90 þús. kr. í vinnulaun og
220 þús. kr. í ht'áefni. Hitt er
svo alveg aukaatriði, hvprt
verksmiðjan hefur skift um'
nafn eða eigendur að ein-
hverju leyti, sem og það, hvar
þeir eigi heirna.
Þá átti nú hreppstjórinn
ekki að hafa gleymt því, a.ð
langstærsta áfallið, sem þetta
fyrirtæki varð fyrir, var að
missa snögglega verksmiðju-
stjórann, mannimi sem öll
framtíð fyrir tækisms var reist
á. En einnig það áfall hefir
verksmiðjan staðið af sj'er.
Umælin um vöxt þorpsins.
„Það .er ekki mhægt * ;að
segja að Bíldudalur s.je vax-
andi bær.lbúatalan var 300«
1910 nú 306-312“, segir hrepp-
st.jórinn.
Jeg skil nú ekki almenni-
lega í hvaða tilgangi hrepp-
stjórinn gefur hjer bersýni-
lega og vitandi vits algerlega
rangar upplýsingar, nema það
eigi að vera til þess að undir-
strika kyrstöðuna og athafna-
elysið, sem þar ríkir að hans
dómi. En með því að vöxtur
þorpsins verður ávalt. nokkur
mælikvarði á þróun atvinnú-
lífsins og velmegun íbúanna,'
er rjett að athuga þessar full-
yi’ðingar nánar.
Samkvæmt upplýsingum frá
Hagstofunni voru á Bíldudal
285 íbúar 1910. En 1936 er í-
búatalan komin niður í 229,
enda höfðu þá um langt skeið
verið þar hin erfiðustu ár í
öllu atvinnu og’ viðskiftalífi.
1938 er íbúatalan komin upp
í 255. 1940 í 355 . 'a hærra
en nokkru Sinni áður. 1942 er
hún 389 eða 70% hærri en,
1936. Er }>etta hámark íbúa-
tölunnar þar. 1943 dalar hún
niður í 347, oð er ölluin lands-
lýð kunnar orsakirnar til þeirr
ar fækkunar. Vjð síðasta mann
tal er hún 363, en hvorki 306
nje 312, eins og hreppstjórinn
skýrir frá.,ÞaÖ er því l.jóst,
að þrátt fyrir öll áföll hefur
íbúatalan á Bíldudal aukist
um tæp 60% frá því a'ð jeg
hóf þar viðreisn í ársbyrjun
1938.
Þett voru nú staðreyndirnar
um íbúaaukninguna. En með
því að það er aðeins annar
þátturihin í vexti þorpsins,
þykir mjer rjett að gera einn-
ig samanlnirð á íbúðarhúsa-
f.jölda fyr og nú.
Það vill svo vel til, að einn-
ig hjer liggja fyrir óhrekjandi,
gögn í þessu máli, þar sem eru
6 uppdrættir af þorpiinu, sem
gerðir liafa verið mjög ná-
kx æmlega á ýmsum tímum frá
1877 til 1944. Samkvæmt þess-
um gögnum eru 33 íbúðarhús
á versluharlóðinni á Bíldudal
1937. Flest þessi hús erú göm-
ul og öll reist ‘yrir 1921, jicma
prestsetrið, pr i er nyndarlegt
steinhús, nýreist 1937. Síðair
> nmh. á bls. 11.