Morgunblaðið - 21.04.1945, Blaðsíða 5

Laugai'dag'Ur . 21. api’íl 1945
MOKGUNBLAÐIÐ
5
5?
Fjalakötturinn:
Maður og kona
66
Fjalakötturinn hafði síðastlið
jð þriðjudagskvöld frumsýn-
ingin á ofangreindu leikriti,
fyrir þjettskipuðu húsi og við
ágætar undirtektir loikhús-
gesta. Emil Thoroddsen samdi
þennan leik eins og kunnugt
er, upp úr hinni þjóðfrægu
sögu með sama nafni eftir Jón
Thoroddsen.
Það er ekki ýkja. langt síð-
an Leikfjelag Reykjavíkur
sýndi hjer Mann og konu við
góðan orðstý og óvenjumikla
aðsókn. Siðan þefir lefkritið
verið sýnt víðsvegar um land
og hvarvetna átt miklum vin-
sældum að fagna. Er það og að
vonum, því að sagan, sem leik
ritið er samið eftir, er fyrir
löngu orðin sígilt verk og eft-
irlætislestur allrar aiþýðu
manna á landi hjer frá því hún
fyrst var gefinn út árið 1876 og
fram á þennan dag. Er og
skemst frá því að segja, að sag
an er afbragðsveí sögð, og frá-
bær að stíl og máli, og er
snjöll lýsing á íslensku þjóð-
lífi og menningahállum þeirra
tíma er sagan gerist á. •—• En
sjón er sögu ríkari, og því var
það hið þarfasta verk, er Emil
Thoroddsen tók sjer fyrir hend
ur að koma þessari rammís-
lensku sögu afa síns á leiksvið.
Má eftir atvikum segja að hon
um. hafi farist það vel úr hendi,
þó að vilanlega hafi verið' þar
nokkrir annmarkar á frá list-
rænu sjónarmiði og leikritið
orðið óþarflega iangdregið.
Nú er leikritið nokkuð breylt
frá því, sem áður var, — hefir
meðal annars verið stytt, og er
það vissulega til mikilla bóta.
Þá er og sviðsútbúnaður og
sviðsetning með öðru og betra 1
móli nú en áður, og hefir
Indriða Waage tekist í því efni,
sem endranær, mæta vel. Hins
vegar finnst mjer miður hafa
tekisl um heildarsvip sýningar
innar, því að hún ber á köfl-
um svo augljósan keim skop- ,
leiksins (farsans), að til mik- j
illa lýta er. Hefði þó þeim góðu |
mönnum, er hjer eiga hlut að >
máli átt að vera það ljóst að
Maður og kona er að öðrum
meginþætti þjóðlífslýsing og að
persónur þær, sem þar koma
fram, eru all-flestar fulltrúar
ákveðinna legunda manna
(typur), sem voru fyrirbrigði
þeirra tíma, er sagan greinir,
en ekki einstaklingar, sem
skáldið hyggst að sálgreina. —
Að þessu leyti hefir sagan sitt
menningarsögulega gildi, sem
ekki má fara forgörðum í leik
ritinu. Því varðar miklu, svo
að ekki raskist myhd sú, sem
skáldið hefir dregið upp af
íímum sögunnar, að öllu sje í
hóf stilt og að sýningin beri blæ
raunveruleikans, en sje ekki
skrumskæld til þess eins að
vekja hlátur lítilþægustu leik-
húsgesta. En einmilt þetla vildi
brenna við, eijakum í leik
Alfreðs Andrjessonar, er fór
með hlutverk Hallvarðs Halls-
son'ar, sjerstaklega síðar í leikn
um, og einnig í leik frú Ingu
Þórðardóttur er Ijek Staðar-
Gunnu. Það leyndi sjer ekki,
er Alfreð Andrjesson kom hjer
á leiksvið fyrst, að hann var
eftir Emil Thoroddsen
Leikstj.: Indriði Waage
Valur Gíslason sem sjera Sigvaldi.
gæddur miklum eðlisgáfum
sem leikari. En fyrir einhæf
hlutverk, — aðallega í revýum
hin síðari ár, og ef til vill of
einhliða leiksljórn hefir hann
staðnað í ákveðnum formum,
svo að litillar titbreytni eða
,,nýsköpunar“ gætir í leik hans
og persónan er í raun og veru
æ hin sama i hvaða hlutverki
sem er. Er þelta illa farið og ó-
maklegt og er þess að vænta
að Alfreð láti ekki við svo bú-
ið standa og „hristi klafann af
sjer“. Er það honum knýjandi
nauðsyn ef hann hyggst að ná
frá Jóni Span & Go og tekið
með sjer það andrúmsloft, sem
þar ríkir.
Afstaða íslendinga
til Grænlands
Herdís Þorvaldsdóttir
i hlutverki Sigrúnar.
verulegum þroska í list sinni.
Það sem hjer hefir verið sagt
um Alfreð Andrjesson á að
nokkru leyli einnig við frú
Ingu Þórðardóttur í Staðar-
Gunnu. Gerfi hennar er ágætt
og leikur frúarinnar prýðisgóð
ur þegar hún gætir hófs í skop
inu en henni hættir við all-oft
(við mikinr fögnuð áhorfenda')
að ganga feti framar í því efni
en hæfir heildarsvip leikrits-
ins, og missir á marks. Er það
sameiginlegt með þessum tveim
leikendum, að ekki verður var
ist þeirri hugsun, að þeir hafi
komið þarna á sviðið rakleiðis
Valur Gíslason fer með aðal
htutverkið, Sigvalda prest. —
Hlutverk þetta Ijek áður
Brynj. Jóhannesson og skap-
aði þá eipa af sinum heil-
steyptustu persónum, ógleyman
lega öllum þeim, sem sáu hann.
Það var því enginn ,,leikur“
fyrir Val að taka við þessu hlut
verki úr höndum Brynjólfs og
hygg jeg að margir hafi verið
vantrúaðir á árangurinn. Nið-
urstaðan er þó sú, að Vali hefir
tekist sjera Sigvaldi ágætlega
og sýnir nú enn einu sinni hve
mikilhæfur leikari hann er. —
Koma þarna fram margir bestu
kostir Vals, og þá einkum sá,
sem máske er eftirtektarverð-
astur, — að hann lýtur aldiei
að ljelegum brellum til þess
að hafa áhrif — sækist ekki
oítir hylli áhorfendanna á
kostnað listarinnar. Gerfið sem
Valur hefir tekið sjer er gotl
og minnir í engu á fyrirrenn-
ara hans, og látbragð og fas
klerksins er eðlilegt og í góðu
samræmi við innra mann hans,
þó að hann sje ekki út af eins
lymskulegur og Sigvaldi
Brynjólfs.
Valdimar Helgason fer með
hlutverk Iljálmars Tudda og
ferst það ágætlega úr hendi. Er
Valdimar orðinn hinn liðtæk-
asti leikari. Sama er að segja
um Bjarna á Leiti í höndum
Jóns Aðils. Siðurð bónda í Hlíð
leikur ^ón Leos, ekki ólaglega
og Þuríði konu hans Emilia Jón
asdóttur. Er leikur hennar hinn
skörulegasti og málfar hennar
skýrt og greinilegt. En henni
hættir við að tala í fullmiklum
ræðutón, einkum í viðureign
hen'nar við sjera Sigvalda. Best
ur þótti mjer leikur hennar í
síðasta þætti, skapmikill og til-
finnningatíkur. Róbert Arn-
finnsson fer með hlutverk Þór-
arins stúdents og Herdís Þor-
valdsdóttir með hlulverk Sig-
rúnar unnustu hans. Er leikur
þeirra einkar áferðargóður,
h'lýr og viðfeldinn og tel jeg
víst, að þau eigi fyrir sjer góða
• Framhald á bla. 12
Hr. ritsljóri!
LÍKLEGT er, an Danir hafi
meiri lagalegan rjett til Græn-
lands nú en nokkur önnur Ev-
rópuþjóð. Þessum rjetti sínum
hafa Danir misbeitt á þann'
hátt að loka landinu og beita
þar einokunarverslun, íbúum1
landsins til hins mesta ógagns
en öðrum þjóðum til baga,
einkum Islendingum, sem
vegna legu íslands myndu
hafa betri aðstöðu í Græn-
landi en aðrar þjóðir Evrópu.
Á þriðja tug þessarar aldar
var mikið um Grænlandsmál
rætt og. ritað í Noregi. Voru
margir Norðmenn á þeirri
skoðun að Grænland ætti í
raun rjettri frekar að fylgja
Noregi en Danmörku, þar sem
hinir fornu Grænlendingar. af-
komendur íslendinga, játuðust
undir Noregskonung á 13. öld,
eða nokkru áður en íslending-
ar. Sennilegt er, að Danir hafi
borið nokkurn kvíðboga fyrir
því, að eins gæti farið fyrir
þeim í Grapnlandsmálinu. ef
það yrði lagt fyrir gjörðardóm,
og fór fyrir Svíum í Álands-
eyjamálinu. Til að sefa Norð-
menn veittu þeir þeim þá til-
slökun að láta þeim í tje höfn
á Grænlandi, ásamt veiðirjetti
þar um slóðir. Þær öldur, sem
í Noregi risu, hreifðu sjer einn
ig hjer á landi í blöðum og
tímaritum um þessar mundir.
þótt árangurinn yrði minni, og
hefir þár sennilega verið um
að kenna lítilli röggsemi þeirra
manna, er þá fóru með völd-
Sannleikurinn í þessu má^i
er sá, að Norðmönnum ber
enginn rjettur til Grænlands.
Að vísu gengu hinir fornu ís-
lendingar á Grænlandi Nor-
egskonungi á hönd 1261. og bar
Norðmönnum eftir þeim samn-
ingum að halda uppi samgöng-
um við Grænland og senda skip
þangað árlega. Er siglingar til
Grænlands lögðust niður seint
á 15. öld, hafði það í för með
sjer þær hryggilegu afleiðingar
að þegar Hans Egede kom til
Grænlands árið 1721, voru hin
ir fornu Grænlendingar íýndir
að fullu og öllu' og horfnir úr
sögunni sem sjerstæður kyn-
slofn með norrænum einkenn-
um. Af þessum ástæðum leið
rjettur Norðmanna til Græn-
lands undir lok, því að Eski-
móar (skrælingjar). er samið
höfðu sig að dáttúruskilyrðun-
um um aldaraðir og voru því
hinir einu og sönnu eigendur
landsins, höfðu aldrei játast
undir Noregskonung. Þar að
auki áttu Norðmenn engar eign
ir í Grænlandi, er tengt gætu
landið Noregi. eftir að hin nor-
ræna þjóð er landið bygði, var
liðin undir lok.
jafnmikil rjettindi í Grænlandi
sem Norðmönnum eða jafnvel
meiri en nokkurri annari Norð-
urálfuþj óð.
' Nú hefir rás viðburðanna orð
ið á þann veg, að Grænland er
hernumið af Bandaríkjamönn-
um. Ekki er ólíklegt að þeir
noti það tækifæri, sem heims-
ófriðurinn hefir skapað, til að
losa þau lönd er Vesturheimi
tilheyra, undan yfirráðum Ev-
rópumanna. Ælti þeim að vera
það metnaðarmál, að lönd eins
og. Grænland og Guiana, geti
eigi lengur talist nýlendur Norð
urálfumanna. Gætu þeir látið
þeim ríkjum er þessum löndum
ráða, önnur hlunnindi í tje,
sem þeim kæmi betur, enda er
þess skemst að minnast, að
Danir seldu Bandaríkjamönn-
u meyjar sínar í Mið-Ameríku
fyrir fullum tveim áratugum.
Ef svo færi að Bandaríkin
tækju við Grænlandi að fullu
og öllu eftir þennan ófrið,
myndi landið verða opnað, og
eru allar líkur til að samningar
af okkar hálfu um þessi efni
yrðu greiðari við Bandaríkja-
menn en Dani.
Hitt er þó engu síður hugs-
anlegt, að Bandaríkjamenn
virði rjett Dana til Grænlands,
og skili þeim landinu aftur orða
laust að styrjöld lokinni. Mun
þá heppilegur tími fyrir oss'
íslendinga að bera fram óskir
vorar og kröfur fdð Dani um
jafnrjetti við Norðinenn í
Grænlandi. Að setja fram cf
háar kröfur í fyrstu, mýndi
vera hinn mesti misskilningur
og verða til þess eins að engu
yrði um þokað frá því sem nú
er. Enn höfum vjer enga fót-
festu í Grænlandi, en þegar
henni er náð, yrði eftirleikur-
inn auðsóttari. og ekki er það
ómögulegt, að framtíðin muni
tengja þessi lönd, ísland og
Grænland, að einhverju Heyti
saman, bæði sökum flugleiða
og af enn öðrum ástæðum. Má
og vera að ýmislegt valdi þvi,.
að Danir verði oss eftirlálari
um þessi mál en áður var. —
Einnig þykir mjer líklegt, að
Bandaríkjamenn muni verða
fúsir til að greiða götu vora í
þessu efni, ef aðstoðar þeirra
væri leitað, en þetta er málefni,
sem utanríkisstjórn vor þarf að
ráða fram úr á heppilegan hátt.
Reykjavík, 11. apríl 1945.
Einar M. Jónsson.
Grænland bygoist af íslandi
’á níunda tug 10. aldar. Fóru
þá 35 skip af Islandi með land-
námsmenn til Grænlands, og
var það mikil blóðtaka fyrir
þjóð vora. Án íslendinga hefði
Grænland ekki fundist. fyr en
seint á öldum, og án íslendinga
hefði Grænland aldrei komist í
vörslu Dana. Af þessum ástæð-
um ættu Danir að finna hjá sjer
-ingar fara í
glímuför
TOLF GLIMUMENN úr KR
leggja af stað í dag í glímuför
upp í Borgarfjörð.
Er förinni fyrst heitið til
Akraness og verður þar glímu-
sýning og bændaglíma í hinu
nýja íþróttahúsi í kvöld. Um
hádegi á sunnudag verður svo
sýning í Reykholtsskóla og síð-
degis á sunnudag í Borgarnesi.
Ágúst Kristjánsson, glímu-
kennari KR, verður glímustjóri.
Glímumennirnir koma aftur til
hvöt til að veita Islendingum bæjarins á sunnudagskvöld.
L